Komenda Główna
Państwowej Straży Pożarnej

27 grudnia 2021 r. obchodzimy 103. rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Jest to szczególna data, bowiem Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę o ustanowieniu tego dnia Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

Władze zaboru pruskiego blokowały rozwój polskich inicjatyw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Niezrażeni tym Wielkopolanie, również strażacy, prowadzili działalność patriotyczną. Wyrazem ich propolskiej postawy była także walka zbrojna, w tym Powstanie Wielkopolskie, które było największym na terenie zaborów, zakończonym zwycięstwem, zrywem niepodległościowym - doprowadziło do wyzwolenia spod władzy niemieckiej niemal całej Wielkopolski.

Wielkopolski zryw wolnościowy

Najważniejszym wydarzeniem w Wielkopolsce w latach walk o odzyskanie niepodległości było powstanie zbrojne zwane wielkopolskim (1918-1919). Do walki przygotowywano się od dłuższego czasu, czekając na dogodny moment. Osłabienie militarne i polityczne Królestwa Pruskiego po I wojnie światowej spowodowało wzrost napięcia między ludnością polską i niemiecką.
26 grudnia do Poznania przybył w roli dyplomaty państwa polskiego Ignacy Jan Paderewski, co spowodowało protesty niemieckie. Jego przemówienie z okna hotelowego do polskich mieszkańców miasta oraz dwudniowe manifestacje po obu stronach konfliktu wywołały walkę zbrojną.

Pierwszy strzał padł 27 grudnia około 17:00, zapoczątkowując walki, które szybko doprowadziły do wyzwolenia Poznania, a następnie prawie całej Prowincji Poznańskiej. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 r. rozejmem w Trewirze.

Udział strażaków w Powstaniu Wielkopolskim

W trakcie powstania strażacy rozbrajali niemieckie garnizony, posterunki oraz żołnierzy niemieckich na ulicach. Zakładali oddziały milicji obywatelskiej i straży ludowych lub do nich wstępowali. Wielu z nich stało się żołnierzami Wojska Polskiego i przystąpiło do powstania.

Ze względu na dużą liczbę strażaków niemieckich, w niektórych jednostkach dochodziło do podziałów i napięć. Niekiedy powodowały one usunięcie strażaków niemieckich na stałe ze straży pożarnej, jak np. stało się we Wrześni.

Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego, podczas pierwszego walnego zebrania strażaków przywrócono język polski. W następnych dniach uchwalono zniesienie napisów niemieckich na hełmach oraz pozostałych oznak władzy pruskiej.

Przed obchodami 50-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej, przypadającymi na 1918 r., rozwieszono na terenie miasta afisze wyłącznie w języku polskim, a wówczas niemieccy strażacy pod groźbą rezygnacji z członkostwa w straży, zażądali umieszczenia obok przekładów w języku niemieckim. Wówczas Polacy odebrali im umundurowanie i ekwipunek, a następnie usunęli z jednostki.

W Grodzisku Wielkopolskim zaś, w ciągu dwóch lat po zakończeniu powstania, do Niemiec wyjechało kilkuset mieszkańców, wśród nich wielu doświadczonych działaczy Ochotniczej Straży Pożarnej pochodzenia niemieckiego. W związku z tym w jednostce nie było już żadnej rywalizacji, została ona praktycznie zorganizowana na nowo.

 

Opracowanie: Wydział Prasowy Komendy Głównej PSP
Źródło: Przegląd Pożarniczy nr 11/2018, Hubert Koler „Wielkopolska: opór w obronie polskości”
Grafika: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów