Wicepremier przypomniał, że kolekcja Kabruna w czasie II wojny światowej została wywieziona z Gdańska.

Niemcy próbowali ukryć całą kolekcję. Ostatecznie znalazła się ona na terenie Turyngii i gdy ta w lipcu 1945 r. przeszła pod administrację Armii Czerwonej, dzieła zostały wywiezione przez Rosjan. Te, które tutaj widzimy, najprawdopodobniej pozostały na terenach Polski. Kolekcja liczyła łącznie ponad 7 tys. grafik. Po 1956 r. do Polski wróciło zaledwie 1,5 tys. obiektów – mówił prof. Piotr Gliński podczas uroczystości.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że pochodzenie grafik odkrył marszand oraz historyk sztuki - Sylwester Rudnik, o czym poinformował posiadacza dzieł, który – po zapoznaniu się z pochodzeniem obiektów – podjął decyzję o ich bezwarunkowym przekazaniu na rzecz Skarbu Państwa. Wicepremier przekazał, że zarówno posiadacz grafik, Piotr Molenda, jak i odkrywca ich pochodzenia, zostaną uhonorowani odznaką "Zasłużony dla Kultury Polskiej".

Takich obywatelskich postaw potrzebujemy jak najwięcej. Ta wzorcowa sytuacja sprawiła, że cały proces zwrotu dzieł trwał zaledwie kilka tygodni - dodał szef resortu kultury.

Wiceprezes Rady Ministrów podziękował pracownikom Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN za ich zaangażowanie w odzyskiwanie kolejnych dzieł sztuki.

Dzięki temu, że moi współpracownicy tak dobrze działają w odzyskiwaniu dzieł sztuki, a także dzięki zainteresowaniu mediów, mamy dobry klimat do dalszych działań. Niedawno prezentowaliśmy dyptyk z warsztatu Dierica Boutsa, który powrócił do Zamku w Gołuchowie. Wczoraj odzyskaliśmy obraz w Niemczech, niebawem będziemy mogli zaprezentować odzyskane niedawno obrazy wybitnych, znanych polskich malarzy – zaznaczył wicepremier.

Prof. Piotr Gliński wskazał, że sukcesy w obszarze odzyskiwania dzieł sztuki są znaczące, a powrót  każdego dzieła jest ogromnym powodem do radości.

To wielkie dzieło odzyskiwania utraconych dóbr kultury jest naszą wspólną sprawą. Mam nadzieję, że przełoży się to także na postawy innych państw - naszych sąsiadów ze wschodu i z zachodu – zachęcając ich do uczestnictwa w procesie oddawania utraconych przez Polskę w czasie II wojny światowej dzieł sztuki – podsumował minister kultury.

Historia kolekcji

Odzyskane ryciny należały do kolekcji gdańskiego kupca, kolekcjonera i bibliofila – Jacoba Kabruna (1759–1814). Kolekcja ta stanowi obecnie najcenniejszą część zbiorów Gabinetu Rycin Muzeum Narodowego w Gdańsku. Zbiór rycin, przechowywany w dawnym domu Kabruna przy Langgasse (ul. Długa), obejmował prace czołowych artystów szkół niderlandzkiej, niemieckiej, włoskiej i francuskiej, zarówno dawnych mistrzów, jak i twórców współczesnych Kabrunowi.

W 1806 r. kolekcjoner zaproponował utworzenie instytutu edukacyjnego, kształcącego młodzież w zawodzie kupca. Nawiązując do tej idei, przed śmiercią przekazał wszystkie swoje zbiory (malarstwa, rysunków i rycin, a także bibliotekę wraz z należącymi do niej szafami) jako podstawę instytutu edukacyjnego, którego – wedle jego słów – od dawna brakowało w mieście. Po śmierci Jakoba Kabruna jego kolekcja kilkukrotnie zmieniała swoją siedzibę. W końcu trafiła do utworzonego w 1870 r. Stadtmuseum Danzig (Muzeum Miejskiego w Gdańsku). Siedziba w dawnym klasztorze franciszkańskim została oddana do użytku wiosną 1872 r., a zbiory Kabruna przeniesiono tam w październiku tego roku. Według katalogu Juliusa C. Blocka i Carla L. von Duisburga z 1861 r. kolekcja rycin liczyła ponad 7 tys. dzieł artystów europejskich działających od XV do XVIII w.

Charakterystyczna dla grafik i rysunków Kabruna jest sucha pieczęć występująca na awersie, w polu odbitki: okrągły znak o średnicy 15 mm, z dwunastoma pięcioramiennymi gwiazdami w otoku i monogramem KG pośrodku. Drugim charakterystycznym oznakowaniem jest numer pisany odręcznie atramentem. Numery tego rodzaju są już wspomniane w katalogu kolekcji rycin Jacoba Kabruna z 1861 r.

Wojenne losy kolekcji

Grafiki z kolekcji Kabruna przez pierwszy okres II wojny światowej znajdowały się w Stadtmuseum. Dopiero klęska pod Stalingradem i załamanie się frontu wschodniego zmusiły okupacyjne władze Gdańska do wywozu zbiorów. W latach 1943-1945 przeprowadzona została szeroko zakrojona akcja ukrywania najcenniejszego wyposażenia kościołów, budynków municypalnych oraz kolekcji z gdańskich muzeów (w tym również Stadtmuseum). Na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska wytypowano szereg miejscowości, do których na przechowanie miały zostać wywiezione zbiory muzealne. Dzieła ze Stadtmuseum zostały przewiezione do dwóch miejscowości: grafiki reprodukcyjne zapakowane w 60 skrzyń wywieziono 30 maja 1943 r. do składnicy w Mariensee (Przywidz), pozostałe - 13 lipca 1943 r. do majątku von Arnoldiego w Sobbowitz (Sobowidz). Część grafik przetrwała wojnę w okolicach Gdańska. Jesienią 1944 r. duża część z nich została wywieziona w głąb Niemiec – do Turyngii. Obiekty wywożone były przede wszystkim do muzeum w Gotha i do prywatnej posiadłości dyrektora tych zbiorów księcia Carla Eduarda von Sachsen-Coburg-Gotha w Reinhardsbrunn.

Ogromna akcja wywozowa gdańskich zabytków do Turyngii przypieczętowała ich tragiczny los. Turyngia została na początku lipca 1945 r. odstąpiona Armii Czerwonej. Znajdujące się na tym terenie dzieła sztuki zostały wtedy bezprawnie przetransportowane do Związku Radzieckiego. W 1956 r., w ramach rewindykacji, do Muzeum Pomorskiego powróciły zaledwie 1543 obiekty graficzne z kolekcji Jakoba Kabruna. Nie wiadomo, jaka część kabrunowskiego zbioru pozostała w Moskwie, a jaka w niewyjaśnionych okolicznościach uległa rozproszeniu.