Szlaki Kulturowe Rady Europy

Inicjatywa powołująca Szlaki Kulturowe jest jednym z najstarszych programów Rady Europy w dziedzinie kultury. Na mocy Deklaracji z Santiago de Compostela z 1987 r. pierwszym szlakiem stała się Droga św. Jakuba.

Szlaki są sieciami lokalnej współpracy promującymi wartości Rady Europy – prawa człowieka, poszanowanie różnorodności kulturowej, wzajemne zrozumienie i wymianę ponadgraniczną. Są kanałami dialogu międzykulturowego pogłębiającymi wiedzę o historii Europy i edukującymi o wspólnej tożsamości europejskiej.

Tematyka szlaków ma symboliczne znaczenie dla europejskiej historii i kultury. Są one poświęcone różnym wątkom tematycznym sięgającym od epoki kultur megalitycznych i sztuki naskalnej po czasy współczesne, ilustrującym europejską pamięć, historię i dziedzictwo. Szlaki kulturowe Rady Europy to proces interpretacji wspólnych tradycji i wydarzeń historycznych. Celem programu jest tworzenie narracji łączących różne narody europejskie w sposób umożliwiający poznawanie naszego kontynentu, a także rozwijanie zrównoważonej turystyki kulturowej przynoszącej korzyści lokalnym społecznościom.

Więcej informacji: https://www.coe.int/pl/web/cultural-routes

Definicje

Szlak kulturowy: projekt współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego, edukacji i turystyki, mający na celu rozwijanie i promowanie szlaków turystycznych lub sieci szlaków turystycznych, opartych na szlaku historycznym, koncepcjach kulturalnych, postaciach lub zjawiskach o znaczeniu ponadnarodowym, ważnych dla zrozumienia i szanowania wspólnych wartości europejskich.

Operator szlaku kulturowego: organizacja lub grupa organizacji zarejestrowanych prawnie w jednym lub kilku państwach członkowskich Rady Europy lub instytucja publiczna, która ponosi prawną, finansową i moralną odpowiedzialność za zarządzanie i funkcjonowanie szlaku kulturowego oraz jego reprezentowanie wobec Rady Europy.

Certyfikat „Szlak Kulturowy Rady Europy”: atest przyznawany szlakom turystycznym, które spełniają wymogi wymienione w rezolucji CM/Res(2023)2 zmieniającej zasady przyznawania certyfikatu „Szlak Kulturowy Rady Europy”.

Poszerzone Porozumienie Częściowe w sprawie szlaków kulturowych (EPA)

Poszerzone Porozumienie Częściowe w sprawie szlaków kulturowych zostało ustanowione na mocy rezolucji CM/Res (2013)66 Komitetu Ministrów Rady Europy, która określa zadania programowe, tryb powoływania ciał zarządzających oraz budżet. Rezolucja odwołuje się do znaczenia europejskiego dziedzictwa kulturowego w rozwoju naszego kontynentu, a powołanie Poszerzonego Porozumienia Częściowego w sprawie szlaków kulturowych ma na celu jego promocję, pogłębienie wiedzy oraz edukację w tym obszarze, w wymiarze ponadnarodowym. Współpraca międzynarodowa w ramach EPA wspierana jest przez administrację rządową państw członkowskich, a także Parlament Europejski i Komisję Europejską.

Członkostwo Polski w Poszerzonym Porozumieniu Częściowym, do którego aktualnie należy 41 państw umożliwia udział w tworzeniu polityki i ustanawiania standardów programowych, a także w procesie decyzyjnym związanym z certyfikacją starych i nowych szlaków kulturowych. Polska może liczyć na pomoc techniczną udzielaną przez ekspertów Europejskiego Instytutu Szlaków Kulturowych w Luksemburgu, który jest ośrodkiem doradczo-konsultacyjnym i ważnym partnerem dla członków EPA oraz operatorów kulturalnych, europejskich sieci współpracy i środowiska naukowego.

Więcej informacji: https://www.coe.int/pl/web/cultural-routes/about-the-epa

W ramach współpracy międzynarodowej na forum EPA oferowane są specjalistyczne seminaria i szkolenia. Co roku odbywają się fora doradcze, przeznaczone dla przedstawicieli operatorów szlaków kulturowych, sieci, organizacji zajmujących się międzynarodowym dziedzictwem i turystyką, władz lokalnych i regionalnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, izb gospodarczych, fundacji i innych organizacji darczyńców. Udział w nich jest otwarty również dla przedstawicieli polskich środowisk zaangażowanych w rozwijanie inicjatywy Rady Europy, dotyczącej szlaków kulturowych.

Więcej informacji: https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/annual-advisory-forum

W 2023 r. Doroczne Forum Doradcze Szlaków Kulturowych odbyło się w Łodzi.

Więcej informacji:

Europejski Instytut Szlaków Kulturowych

Europejski Instytut Szlaków Kulturowych (EICR) – jest jednocześnie siedzibą EPA i ciałem oferującym doradztwo techniczne oraz gromadzącym materiały archiwalne. Został powołany w ramach współpracy Rady Europy z Wielkim Księstwem Luksemburga w 1998 r. Jego rolą jest nadzorowanie cyklicznego przeglądu jakości certyfikowanych szlaków kulturowych, ocena aplikacji dotyczących nowych projektów, a także koordynacja współpracy z organizacjami partnerskimi.

Więcej informacji: https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/european-institute-of-cultural-routes

Proces certyfikacji szlaków kulturowych

Nad przebiegiem procesu certyfikacji czuwa Rada Zarządzająca EPA. Ma ona uprawnienia do przyznania lub odebrania tytułu certyfikowanego szlaku kulturowego Rady Europy. Zarówno ustanowione szlaki kulturowe, jak i propozycje nowych szlaków kandydujących do otrzymania tego tytułu są weryfikowane w oparciu o kryteria, opisane szerzej w rezolucji CM/Res(2023)2.

Ogólne warunki otrzymania certyfikacji szlaku kulturowego Rady Europy:

zdefiniowanie tematu odzwierciedlającego wartości europejskie, wspólnego dla co najmniej trzech państw członkowskich Rady Europy;
identyfikacja elementów dziedzictwa ukształtowanego geograficznie, kulturowo, historycznie lub naturalnie w różnych regionach;
ustanowienie europejskiej sieci współpracy (operatora szlaku kulturowego) posiadającej status prawny, zrzeszającej podmioty zaangażowane w funkcjonowanie szlaku;
koordynacja wspólnych działań wspierających różne rodzaje współpracy kulturalnej, a także stymulowanie debaty społecznej dotyczącej tematyki szlaku, w tym na poziomie naukowym;
proponowanie obywatelom Europy interpretacji ich wspólnej historii i wspólnego dziedzictwa oraz dedykowanie spójnych działań młodym Europejczykom o różnym pochodzeniu kulturowym;
zachęcanie do rozwijania turystyki kulturowej i zrównoważonego rozwoju kulturowego;
tworzenie wspólnego wizerunku umożliwiającego identyfikację poszczególnych części szlaku, gwarantując ich rozpoznawalność i spójność w wymiarze europejskim.

Więcej informacji: https://www.coe.int/pl/web/cultural-routes/certification

Korzyści ze współpracy w ramach programu

Szlaki kulturowe są platformą dla wzmocnionej ponadgranicznej współpracy kulturalnej. Tworzą możliwości rozwijania międzynarodowej, zrównoważonej turystyki kulturowej i nowych produktów turystycznych wysokiej jakości, opartych na miejscowych zasobach dziedzictwa, wiedzy, tradycjach i umiejętnościach.

Udział w projektach związanych ze szlakami kulturowymi to szansa promocji mniej znanych regionów Europy i nowych kierunków turystycznych. Szlaki kulturowe są ofertą podróży w czasie i w przestrzeni, budują narrację, która umożliwia ukazanie zasobów dziedzictwa w nowym świetle. Pozwala ona odkrywać słabiej znane kultury, wraz z ich społecznościami, poznawać wspólną historię oraz przeszłość Europy. W ten sposób lokalne zabytki, włączone w nurt współczesności ożywają, przyczyniając się do uatrakcyjnienia i rozwoju miasta, regionu, państwa. W tym procesie mają szanse zaistnieć mniej znane, peryferyjne miejscowości i obiekty, które nie mają jeszcze atrybutu wybitnej atrakcyjności.

Szlaki kulturowe powodują wykorzystanie atutów miejsc, które posiadają potencjał turystyczny i ekonomiczny. Wraz z aktywizacją ekonomiczną obszarów wokół szlaku kulturowego powstają nowe obiekty i atrakcje oraz infrastruktura dla obsługi ruchu turystycznego, tworzą się nowe miejsca pracy.

Rozwój szlaku kulturowego, poznawanie i identyfikowanie się z lokalnym dziedzictwem oraz szanse na podniesienie standardu życia wyzwalają dodatkową energię w lokalnych społecznościach, stymulują poczucie więzi i solidarności wśród mieszkańców, budując społeczeństwo obywatelskie. Umacnia się tym samym rola organizacji pozarządowych, władz lokalnych i regionalnych, ośrodków naukowych i organizacji zawodowych w procesie zarządzania miejscowymi zasobami.

Współpraca międzynarodowa w ramach certyfikowanych szlaków Rady Europy wzmacnia więzi i kontakty ponadgraniczne. Jest dodatkową okazją na promowanie atrakcji regionalnych i lokalnych oraz powoduje trwałe ożywienie gospodarcze. Włączenie się polskich operatorów do sieci współpracy europejskiej, ustanowionych na rzecz danego szlaku (stowarzyszenia lub fundacje mające osobowość prawną), umożliwia używanie logo szlaku i logo Rady Europy.

Inicjowanie nowych europejskich szlaków kulturowych we współpracy z partnerami zagranicznymi to szansa dla polskich operatorów kulturalnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, władz regionalnych i lokalnych na ponadnarodową, szeroką popularyzację rodzimych tradycji, historii i kultury, a także możliwości rozwijania turystyki kulturowej na poziomie europejskim.