Patron szkoły
Pochodził z bardzo starej polskiej rodziny Korwin-Szymanowskich z Mazowsza, która początkowo pieczętowała się Jezierzą, a potem Ślepowronem. Zagrożony utratą majątków po upadku powstania kościuszkowskiego, prapradziad Karola – Dominik, zmuszony był opuścić Warszawę i zamieszkać w odziedziczonych dobrach swej żony, Franciszki z Rościszewskich na Ukrainie naddnieprzańskiej. Od tego czasu stał się protoplastą gałęzi ukraińskiej Szymanowskich. Wieś Tymoszówkę odziedziczył Karol po swym dziadku Feliksie Szymanowskim. Rodzina matki (z domu Taube) pochodziła z Kurlandii.
Rodzina miała szerokie zainteresowania muzyczne: ojciec Stanisław grał na fortepianie i wiolonczeli, brat Feliks był pianistą, siostra Stanisława Korwin-Szymanowska (zm. 1938) była śpiewaczką (sopran), a najmłodsza siostra Zofia Szymanowska (1893-1946, żona Mieczysława Grzybowskiego i płk. Gabriela Kociuby) pisała teksty do utworow Karola i tłumaczyła jego dzieła.
W wieku siedmiu lat Karol rozpoczął domową edukację, z akcentem położonym na naukę muzyki. Drobne kalectwo (niepełnosprawna noga) ograniczało jego aktywność fizyczną. Najpierw uczył się pod kierownictwem ojca, a potem, od 1892, w szkole muzycznej swego wuja Gustawa Neuhausa, lokalnego nauczyciela muzyki, który odkrył u młodego Szymanowskiego zdolności kompozytorskie. W szkole Neuhausa w Jelizawetgradzie zapoznał się z dorobkiem artystycznym romantyzmu, w szczególności niemieckiego. W latach 1901–1903 studiował w Warszawie u Marka Zawirskiego (harmonia) i prof. Zygmunta Noskowskiego (kontrapunkt i kompozycja). W tym czasie poznał Pawła Kochańskiego, Artura Rubinsteina, Grzegorza Fitelberga, Stanisława Ignacego Witkiewicza „Witkacego” i Stefana Żeromskiego.
W latach 1903–1905 przebywał w Berlinie, gdzie poznał się z Richardem Straussem, który stał się jego mistrzem w następnych latach. Zainspirowany muzyką niemieckiego kompozytora skomponował swe pierwsze symfonie.
W 1905 odbył wspólnie z Witkacym pierwszą podróż do Włoch, po której Witkiewicz zerwał znajomość z Szymanowskim. W tym samym roku wraz z Grzegorzem Fitelbergiem, Ludomirem Różyckim i Apolinarym Szeluto założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich. W 1906 odbyły się koncerty kompozytorskie członków Spółki w Warszawie i Berlinie. W następnych latach podróżował po Europie, w tym kilkakrotnie do Berlina i Lipska.
W 1908 zaprzyjaźnił się bliżej ze Stefanem Spiessem, przemysłowcem i mecenasem sztuki, który pomagał mu w utrzymaniu i finansował jego działalność. Na koszt Spiessa i jego matki zorganizowano w Berlinie i w Wiedniu dwa koncerty, poświęcone w całości muzyce kompozytora, którym Szymanowski zawdzięczał podpisanie wieloletniego kontraktu wydawniczego z wiedeńską „Universal Edition”. Spiess finansował także ich wspólne podróże do Włoch. W marcu 1914 odbyli najdłuższą i ostatnią wspólną podróż przez Sycylię i Afrykę Północną, gdzie przez trzy tygodnie zwiedzali Algier, Biskrę i Tunis.
Okres wojny spędził w rodzinnej Tymoszówce, intensywnie pracując. Skomponował wtedy między innymi III symfonię, I Koncert skrzypcowy i I Kwartet smyczkowy. Podczas rewolucji bolszewickiej rodzina Szymanowskich straciła swój majątek ziemski.
W 1920 mąż siostry Karola Szymanowskiego – Stefan Bartoszewicz, urzędnik ministerstwa handlu w Warszawie, kupił opuszczoną przez Niemców willę w Bydgoszczy dla rodziny Szymanowskich. W latach 1921–1924 w willi tej (przy ul. Kozietulskiego 5 na bydgoskim osiedlu Bielawy) mieszkał wraz z matką Anną Szymanowską, siostrą Stanisławą i bratem Feliksem. W tym czasie skomponował m.in. pieśni do cyklu wierszy Juliana Tuwima pod nazwą „Słopiewnie”, inicjujące nowy okres w jego twórczości oraz eseje o Igorze Strawińskim i Fryderyku Chopinie. W połowie lat 20. rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie Karol odniósł pierwsze wielkie sukcesy artystyczne i ostatecznie został pierwszym rektorem Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego.
W 1930 cierpiący na gruźlicę Szymanowski na stałe zamieszkał w wynajmowanej willi „Atma” w Zakopanem (obecnie Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie), skąd kierował Akademią Muzyczną w Warszawie (1930–1932) oraz często wyjeżdżał na leczenie do szwajcarskich sanatoriów. Gruźlica zaatakowała gardło kompozytora, wskutek czego Szymanowski nie był w stanie niczego jeść. Zmarł 29 marca 1937 w czasie snu, w klinice Du Signal w Lozannie. Pogrzeb odbył się 7 kwietnia 1937 w Krakowie. Nabożeństwo żałobne miało miejsce w kościele Mariackim. Kompozytor został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce. Podczas ceremonii złożenia trumny w krypcie kapela góralska Obrochtów zagrała podhalańską nutę żałobną Ej, kiedy Janicka wiedli do Lewoce. Serce Szymanowskiego spłonęło 6 sierpnia 1944 roku podczas powstania warszawskiego razem z kaplicą Sióstr Sercanek w Kościele św. Krzyża.
Ostatnie lata przyniosły renesans twórczości kompozytora. Siłą sprawczą owego ożywienia jest sir Simon Rattle, który ze swoją City of Birmingham Orchestra nagrał dla koncernu EMI 4 albumy monograficzne (w tym jeden podwójny) zawierające: 3. symfonię, Stabat Mater, Litanię do Maryi Panny, Pieśni księżniczki z baśni (z Iwoną Sobotką) oraz oba koncerty skrzypcowe. Nagrania te otrzymały dwie prestiżowe Grammophon Awards. W dyskografii dyrygenta znajdują się również Harnasie, Król Roger, Pieśni miłosne Hafiza (z Magdaleną Koženą), a także 4. symfonia koncertująca.
Powstały w Płocku tuż po wojnie (marzec 1945 r.), dzięki staraniom Tadeusza Paciorkiewicza i Faustyna Piaska, Instytut Muzyczny zyskuje patrona - Karola Szymanowskiego, który nad działaniami szkoły czuwa do dziś. Genezę nadania imienia szkole tak wspominał Marcin Kamiński:
W Płocku działał przez wiele lat znany zbieracz folkloru kurpiowskiego ks. Władysław Skierkowski, którego zbiory, m.in. „Puszcza kurpiowska w pieśni”, wydawało po 1928 roku Towarzystwo Naukowe Płockie. Folklorem tym zainteresował się Karol Szymanowski, który wielokrotnie przyjeżdżał do Płocka i pobliskiej Imielnicy, do ks. Skierkowskiego. W wyniku tej współpracy Szymanowski skomponował pieśni kurpiowskie: 6 na chór mieszany i 12 na głos solowy z akompaniamentem fortepianu. Kiedy więc w lutym 1945 roku przybył do Płocka znany muzyk i kompozytor prof. Tadeusz Paciorkiewicz, założonemu przez siebie Ludowemu Instytutowi Muzycznemu nadał imię Karola Szymanowskiego.