Główny Inspektorat
Sanitarny

Z inicjatywy European Radon Association corocznie, od 2015 roku, organizowany jest Europejski Dzień Radonu. Obchodzimy go 7 listopada, w rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej-Curie.

Radon jest promieniotwórczym gazem szlachetnym występującym naturalnie w środowisku: w podłożu gruntowym, wodzie i powietrzu. Radon jest niewidoczny, nie ma zapachu ani smaku. Dobrze rozpuszcza się w wodzie i innych cieczach. Powstaje w wyniku promieniotwórczego rozpadu radu, który z kolei tworzy się w wyniku rozpadu uranu. Jego stężenie wewnątrz budynków jest ściśle związane z zawartością uranu w skałach skorupy ziemskiej pod budynkami mieszkalnymi[1]. Stężenie radonu w pomieszczeniach zmienia się w zależności od konstrukcji budynków, nawyków wentylacyjnych oraz sezonowych zmian pogody. Ponieważ radon jest około dziewięć razy gęstszy od powietrza, jego stężenie ma tendencję do gromadzenia się na niższych kondygnacjach budynku, w piwnicach i na parterze.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) ekspozycja na radon jest drugą, po paleniu tytoniu, przyczyną rozwoju raka płuc w populacji[2]. Połączenie palenia tytoniu i wysokiego narażenia na radon powoduje znacznie wyższe ryzyko wystąpienia raka płuc niż każdy z tych czynników z osobna.

Główne źródła radonu w powietrzu wewnątrz budynków to:

• przedostawanie się radonu z gleby przez:
  • spękania w fundamentach i podłodze,
  • złącza konstrukcyjne oraz nieszczelności wokół rur,
  • wszelkiego rodzaju nieszczelności fundamentów,
• materiały budowlane zawierające naturalnie występujące izotopy promieniotwórcze.

Na etapie budowy można zastosować:

• specjalną konstrukcję fundamentów ze wzmocnionymi krawędziami, zapobiegającą nieszczelności między płytą i ścianami, którymi radon może wnikać do wnętrza,
• uszczelnianie fundamentów i zastosowanie systemu wentylacji jednocześnie. Konstrukcja taka składa się z rur montowanych przed wylaniem płyty fundamentowej oraz układania mat izolacyjnych,
• grubą, szczelną płytę fundamentową i wymuszoną wentylację pod płytą oraz częściową wymianę gruntu pod fundamentem,
• materiały budowlane, w których nie stwierdzono podwyższonych stężeń pierwiastków promieniotwórczych.

W istniejących już budynkach można zastosować następujące metody:

• częste i długotrwałe wietrzenie przez otwarcie okien. Wietrzenie powoduje, że ciśnienie powietrza i stężenie radonu w pomieszczeniu zrównują się z ciśnieniem atmosferycznym i stężeniem radonu w powietrzu na zewnątrz budynku,
• likwidacja nieszczelności w fundamentach, podłogach lub ścianach oraz wokół instalacji doprowadzających media. Można w tym celu zastosować silikon, jak również folie i papy antyradonowe. Np. pokrycie ścian tynkiem cementowo-wapiennym i podwójną warstwą farby olejnej zmniejsza współczynnik ekshalacji radonu o ok. 75%, farba emulsyjna – o ok. 35%, a farba klejowa –o ok. 20%,
• zwiększenie częstości wymian powietrza za pomocą mechanicznego systemu wentylacyjnego. Zadaniem wentylacji nawiewowo-wywiewnej jest wymiana powietrza. W miejsce wywiewanego „zużytego” powietrza napływa „świeże”, które równocześnie zawiera mniej radonu,
• zmniejszenie stężenia radonu w budynkach przez zastosowanie tzw. studni radonowej. Pod fundamentami lub obok budynku instaluje się wentylatory o dużej mocy, które wysysają powietrze glebowe spod budynku i wyrzucają je do atmosfery na wysokość ok. 2 m. W ten sposób obniżają ciśnienie powietrza w podłożu,
• podwyższenie ciśnienia przez zastosowanie instalacji nawiewu z poddasza, wytwarzającej nadciśnienie w budynku w celu zmniejszenia wpływu efektu kominowego oraz wiatru. Zapobiega to zasysaniu radonu z podłoża,
• wentylację przestrzeni podpodłogowej - usuwa poza budynek radon, który przeniknął z podłoża, uniemożliwiając jego przejście do wyżej położonych pomieszczeń. Wentylacja taka wymaga istnienia powierzchni podpodłogowej, którą można przewietrzać w sposób naturalny lub wymuszony,
• zmniejszenie stężenia radonu w powietrzu pomieszczeń można osiągnąć także stosując system poduszki powietrznej. Metoda polega na wypompowaniu powietrza z wnętrza budynku pod jego fundamenty. W związku z tym, że powietrze glebowe jest wypychane spod fundamentów przez powietrze wnętrza budynku, w którym stężenie radonu jest niższe, stężenie radonu w podłożu obniża się, a co za tym idzie także stężenie radonu w budynku ulega zmniejszeniu,
• depresję podpodłogową (pułapkę radonową), która uważana jest za najskuteczniejszy czynnik redukujący stężenie radonu w budynkach. Jest to wgłębienie w kształcie studzienki (studni radonowej) w gruncie pod budynkiem lub w piwnicy z wentylatorem wyciągającym powietrze poza budynek, a więc wytwarzającym we wgłębieniu podciśnienie. Radon wysysany jest z przestrzeni pod budynkiem, zanim przeniknie do wnętrza,
• wysysanie za pomocą odpowiedniej instalacji powietrza zawierającego radon spod płyty fundamentowej. Wysysanie powietrza jest najbardziej wydajne w przypadku braku litej płyty betonowej. Jeśli płyta istnieje, wysysanie następuje przez szczeliny, pęknięcia i inne nieszczelności,
• wymiana gruntu wokół budynku na grunt zawierający znacznie mniej izotopu radu, z którego powstaje radon. Należy dodatkowo zastosować izolację i drenaż.

Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą szeroki wachlarz działań mających na celu zapewnienie społeczeństwu ochrony przed szkodliwymi skutkami narażenia na radon.

Główny Inspektor Sanitarny

• Identyfikuje tereny, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia 300 Bq/m³;
• W 2020 roku na podstawie upoważnienia Ministra Zdrowia opracował rozporządzenie w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekroczyć poziom odniesienia[3];
• Prowadzi nadzór nad realizacją zadań wskazanych w Krajowym planie działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy (M.P.poz.169). Ze względu na wielowątkowy i interdyscyplinarny charakter zagadnień związanych z radonem został powołany Zespół ds. krajowego planu działania w przypadku narażenia na radon[4]. W jego skład weszli przedstawiciele zarówno administracji, jak i nauki (instytuty badawcze, uczelnie).

Pozostałe Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

• udzielają porad i informacji o radonie- w każdej stacji sanitarno-epidemiologicznej zostały wyznaczone osoby do udzielania porad i informacji o radonie - Kontakt do właściwej stacji sanitarno-epidemiologicznej dostępny jest na stronie internetowej GIS;
• prowadzą nadzór nad przestrzeganiem przez pracodawców obowiązków związanych z ochroną pracowników przed narażeniem na radon.

• W przypadku wykonywania działalności związanej z narażeniem na radon w miejscach pracy, w których, mimo podjęcia działań zgodnie z zasadą optymalizacji, stężenie radonu wewnątrz pomieszczeń w tych miejscach pracy przekracza poziom odniesienia tj. 300 Bq/m3, kierownik jednostki organizacyjnej, zgodnie z art. 51 ust. 2 w związku z art. 4 ust. 1a pkt 15 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe[5], ma obowiązek powiadomienia Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego.
• Laboratoria prowadzące pomiary średniorocznego stężenia radonu informują państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego o przekroczeniu wartości średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w przypadku, gdy pomiary wykonywane są  na zlecenie osoby wynajmującej lub sprzedającej mieszkanie.

[1] Thomas, J. Noble Gases ; The Elements; Cavendish Square Publishing: Nowy Jork, NY, USA, 2012

[2] WHO 2009, Handbook on indoor radon, a public health perspective. World Health Organization, Geneva.

[3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia (Dz.U.2020  poz. 1139)

[4] Podmioty administracji rządowej realizują zadania przewidziane w Krajowym planie działania zgodnie z kompetencjami przypisanymi w ustawie o działach administracji rządowej (t.j. Dz.U. 2022 poz. 2512), natomiast pozostałe jednostki w tym podległe lub nadzorowane przez Ministra Zdrowia realizują te zadania w ramach swoich zadań statutowych.

[5] Dz.U. z 2024, poz. 1277

Radon - podstawowe informacje

Wpływ radonu na zdrowie ludzi

Film edukacyjny przedstawiający informacje o radonie

Informacje dotyczące pomiarów średniorocznego stężenia radonu

Metody pomiaru stężenia radonu

Więcej informacji na stronie kampanii Państwowej Agencji Atomistyki  Poznaj Radon