Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

Ilona Wróbel, Sylwia Tratkiewicz – Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej

Wojska Obrony Terytorialnej zostały utworzone 1 stycznia 2017 r. i są piątym, najmłodszym rodzajem Sił Zbrojnych RP. Misją formacji jest obrona i wspieranie lokalnych społeczności w czasie pokoju, poprzez przeciwdziałanie i zwalczanie skutków klęsk żywiołowych oraz prowadzenie działań ratowniczych w sytuacjach kryzysowych, w czasie wojny zaś przez wsparcie wojsk operacyjnych i wykonywanie zadań obronnych na terytorium kraju. W niniejszej analizie przedstawiono poziom oraz skalę zaangażowania WOT w działania przeciwepidemiczne, podejmowane przez państwo. Podczas całej operacji – „Odporna Wiosna” i „Trwała Odporność” – dotychczas zaangażowano łącznie 19 142[1] żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej, w tym 15 267 żołnierzy OT oraz 3 875 żołnierzy zawodowych. Średnio, w ciągu każdego dnia, w działania zaangażowanych jest nawet 65 000 żołnierzy (z WOT i wojsk operacyjnych).

Pierwszy1 przypadek koronawirusa w Polsce został odnotowany 4 marca 2020 r. Mając na uwadze doświadczenia innych państw dotkniętych pandemią kilka tygodni wcześniej, Wojska Obrony Terytorialnej bardzo szybko przystąpiły do działań związanych z ograniczaniem transmisji wirusa.

Na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej o zaangażowaniu Wojska Polskiego w zwalczanie pandemii, uwzględniając wytyczne Ministra Zdrowia, 13 marca 2020 r. zmieniono model funkcjonowania WOT ze szkoleniowego na przeciwkryzysowy. Przygotowania do udzielenia wsparcia podmiotom cywilnym rozpoczęto od uruchomienia Zespołu Działań Przeciwkryzysowych (ZDP) w systemie 24/7, przeznaczonego do koordynowania i stawiania zadań podległym siłom na terenie całego państwa.

19 marca 2020 r. Wojska Obrony Terytorialnej rozpoczęły operację pk. „Odporna Wiosna”, w ramach której z Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych, Żandarmerii Wojskowej, Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych oraz akademii wojskowych, na wniosek właściwego organu służb sanitarnych lub organu samorządu terytorialnego, udzielano wsparcia w zakresie zaopatrzenia w żywność, sprzęt medyczny i inne produkty dla potrzebujących, w tym dla osób objętych kwarantanną, w związku z podejrzeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2.

Kontynuacją wspomnianej wyżej operacji jest prowadzona od 22 czerwca 2020 operacja pk. „Trwała Odporność”, w której główny wysiłek skoncentrowano na wsparciu służby zdrowia oraz podmiotów sanitarnych w realizacji zadań w ramach walki z pandemią COVID-19, utrzymywaniu sił w gotowości do wsparcia działań przeciwkryzysowych, wsparciu samorządów i NGO w zakresie dostarczania żywności i środków medycznych dla osób najbardziej potrzebujących, w tym seniorów. Ponadto, udzielane jest wsparcie Policji w zakresie kontroli procesu kwarantanny osób przebywających w długotrwałej izolacji, a także bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw najbardziej dotkniętych skutkami zarażeń. Obie operacje mają taki sam cel, zdefiniowany w pięciu słowach: Zapobiegaj, Identyfikuj, Izoluj, Wspieraj, Odtwarzaj, jednakże operację „Trwała Odporność” cechuje zwiększona intensywność oraz skupienie wysiłku na bezpośrednim wsparciu publicznej służby zdrowia.

Na skutek przywrócenia kontroli na granicach (od 15 marca do 3 maja 2020 r.), w pierwszej kolejności konieczne okazało się wsparcie Straży Granicznej. Na mocy postanowienia Prezydenta RP (art. 11b ustawy o Straży Granicznej) oraz stosownych dokumentów wykonawczych, Wojska Obrony Terytorialnej pomagały Straży Granicznej i Policji w organizacji przejść granicznych, zamykaniu dróg, pełniły służbę na punktach kontrolnych i odcinkach patrolowania, a także udzielały wsparcia logistycznego osobom przekraczającym granicę. Jednocześnie, siły Wojsk Obrony Terytorialnej zostały skierowane na teren 21 lotnisk oraz na morskie przejścia graniczne, gdzie żołnierze zbierali karty lokalizacyjne oraz dokonywali pomiarów temperatury podróżnych z 1 370 samolotów oraz 17 promów. Decyzją Ministra Obrony Narodowej, odpowiedzialność w zakresie wsparcia Straży Granicznej przekazana została wojskom operacyjnym, a Wojska Obrony Terytorialnej skupiły swój wysiłek na realizacji działań wewnątrz kraju.

W związku z dużą liczbą zachorowań i wzrostem liczby osób kierowanych do kwarantanny i izolacji, obszarem wymagającym wsparcia wojska okazały się działania Policji. Dzięki delegowaniu żołnierzy WOT możliwe było zwiększenie liczby patroli, a tym samym możliwości dotarcia do większej grupy osób w ramach monitoringu kwarantanny. W najtrudniejszym okresie, gdy trwał tzw. lockdown, Wojska Obrony Terytorialnej realizowały, wspólnie z funkcjonariuszami Policji, także patrole o charakterze prewencyjnym. Od czasu wydania, w marcu 2020 roku, postanowienia Prezydenta RP o użyciu SZ RP do wsparcia Policji, WOT uczestniczyły w 993 345 patrolach, z czego
967 159 były patrolami związanymi z monitoringiem kwarantanny, natomiast 26 186 to realizowane wspólnie z funkcjonariuszami Policji patrole o charakterze prewencyjnym. Monitoring kwarantanny prowadzony był również samodzielnie przez żołnierzy WOT. Ich działania miały trzy zasadnicze cele: określenia potrzeb wsparcia osób izolowanych, ogólną ocenę ich stanu zdrowia oraz potwierdzenie wykonywania obowiązku kwarantanny.

Kluczowe z punktu widzenia zwalczania pandemii są działania wspierające system ochrony zdrowia. Możliwość użycia wojska do zwalczania pandemii przewiduje ustawa o przeciwdziałaniu i zwalczaniu chorób zakaźnych wśród ludzi.[2] Na mocy powyższego dokumentu, Minister Obrony Narodowej wydał decyzje, na podstawie których Wojska Obrony Terytorialnej zostały zaangażowane w udzielanie wsparcia służbom medycznym i innym podmiotom zaangażowanym w walkę z COVID-19 na wielu płaszczyznach. W obliczu narastających potrzeb w zakresie wsparcia wojskowego, konieczne okazało się usprawnienie procesu komunikacji i wnioskowania o udzielenie wsparcia Sił Zbrojnych RP. Uruchomiona została dedykowana instytucjom zewnętrznym „Platforma wsparcia samorządów, organów sanitarnych i podmiotów leczniczych”. Aplikacja internetowa, zaprojektowana przez podchorążych WAT, umożliwiła instytucjom cywilnym szybkie i sprawne wnioskowanie o wsparcie udzielane przez WOT. Do tej pory (tj. do 8 grudnia 2020 r.) do aplikacji zarejestrowało się 2 710 użytkowników, którzy łącznie skierowali 14 405 wniosków o wsparcie.

 

W początkowym etapie pandemii kluczowe okazały się dostawy i dystrybucja materiałów ochronnych, płynów do dezynfekcji, leków i innych środków medycznych. W związku z uruchomieniem rezerw strategicznych, żołnierze WOT zostali skierowani do realizacji zadań zarówno w składach Agencji Rezerw Materiałowych (operatorzy wózków widłowych, ładowanie i rozładowywanie transportów, prace administracyjne), jak również dystrybucji materiałów do wskazanych miejsc.

Żołnierze WOT zostali także skierowani do wsparcia inspekcji sanitarnej, w ramach którego udzielono wparcia 194 stacjom sanitarno-epidemiologicznym na terenie kraju. Szczególnie istotne są działania zapewniające pomoc podmiotom leczniczym. W ramach tzw. „pierwszej linii” rządowej strategii walki z pandemią COVID-19, duży wysiłek organizacyjny został skierowany na sprawną organizację punktów wymazowych. Wojska Obrony Terytorialnej zorganizowały 12 punktów drive thru WOT, wydzielono samodzielne zespoły wymazowe dla osób niemobilnych, a także skierowano żołnierzy WOT do przyszpitalnych punktów pobrań. Efektem tych działań jest pobranie 600 000 wymazów. Duży wysiłek stanowi także transport materiału biologicznego do laboratoriów.

Wojska Obrony Terytorialnej zaangażowano w dekontaminację izb szpitalnych i karetek pogotowia, organizację polowych izb przyjęć i koordynowanie ich pracy, w tym triaż pacjentów oraz wsparcie administracyjne placówek. Żołnierze pomagają w szpitalach zakaźnych w opiece nad pacjentami leżącymi, wspierają w pracach administracyjnych (w tym w obsłudze baz danych ELC) i logistycznych (m.in. dostarczanie butli z tlenem). Reagując na bieżące zgłoszenia, siły WOT wspierają także inne placówki medyczne. Wojska Obrony Terytorialnej pracują przy budowie 13 szpitali tymczasowych, gdzie oprócz bezpośredniego wsparcia logistycznego, żołnierze WOT zapewniają i utrzymują zasilanie awaryjne z wykorzystaniem elektrowni polowych o dużej mocy.

Niezwykle istotnym obszarem związanym z walką z pandemią COVID-19 jest wsparcie i opieka nad osobami znajdującymi się w grupie największego ryzyka, tj. pensjonariuszami domów pomocy społecznej i innych placówek opiekuńczych na terenie kraju. Żołnierze Wojsk Obrony Terytorialnej, w ramach działań przeciwepidemicznych, wsparli dotychczas 743 ośrodki pomocy społecznej, zakłady opiekuńczo-lecznicze oraz inne instytucje pomocy społecznej w całej Polsce. Do 8 grudnia 2020 r. żołnierze uczestniczyli w 9 ewakuacjach pensjonariuszy oraz pobrali od nich 99 790 wymazów. W ramach pomocy dostarczano także żywność, środki ochrony indywidualnej, płyny odkażające, wykonywano dekontaminację pomieszczeń czy pomagano przy opiece nad pensjonariuszami.

Wsparcie osób najstarszych stało się dla żołnierzy symbolicznym aktem obrony najsłabszych i najbardziej narażonych. Pośród nich są również weterani AK i powojennych organizacji niepodległościowych. W trakcie obu realizowanych operacji, pod opieką żołnierzy WOT znalazło się 9 185 kombatantów oraz 1 329 seniorów i innych osób na terenie całego kraju. Przełożyło się to na 15 364 działania faktycznego wsparcia, w tym 2 257 stanowiły zakupy żywności, leków, artykułów pierwszej potrzeby, natomiast 682 to pozostałe działania, jak np. zapewnienie transportu na wizyty lekarskie itp.

Ponadto, żołnierze WOT wspierają wszystkie z 21 Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Polsce, ale też wiele powiatowych stacji krwiodawstwa, dokonując preselekcji dawców, transportując krew i jej składniki oraz wykonując triaże, pomiary temperatury, a także zajmując się wsparciem logistycznym. Od początku epidemii koronawirusa, WOT włącza się w akcje krwiodawstwa m.in. poprzez akcję „Krwioobieg Terytorialsa” (odnotowano imponującą liczbę oddanej krwi oraz jej składników, w ilości 5 351 litrów oraz 21,7 litrów osocza).

W ramach prowadzonych operacji, żołnierze Wojsk Obrony Terytorialnej wsparli dotychczas ok. 200 organizacji pozarządowych w zakresie transportu i logistyki, w tym transportu różnych środków pomocy z magazynów centralnych do lokalnych oraz ostatecznie do potrzebujących. Zrealizowano 585 transportów, co przełożyło się na ponad 3 510 ton przewiezionego asortymentu.

Zadania przedstawione powyżej nie wyczerpują całego spektrum zaangażowania WOT w przeciwdziałanie i zwalczanie pandemii COVID-19. Oprócz bezpośredniego wsparcia, Wojska Obrony Terytorialnej prowadziły działania informacyjno-edukacyjne oraz profilaktyczne organizując infolinie (wsparcie psychologiczne, wsparcie podmiotów organizujących wypoczynek dla dzieci i młodzieży, wsparcie ośrodków pomocy społecznej i organizacji pozarządowych, udzielających pomocy osobom starszym) czy szkolenia.

Zagrożenie pandemiczne pokazało, jak ważna jest współpraca Sił Zbrojnych z administracją państwową, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami środowiska cywilnego. W przypadku COVID-19, Siły Zbrojne RP pełniły rolę wspierającą, co niewątpliwie wpłynęło na skuteczność działania całego systemu w walce z zaistniałym kryzysem. Wojska Obrony Terytorialnej, poprzez udostępnienie potencjału osobowego oraz sprzętowego do wsparcia instytucji i służb cywilnych, istotnie przyczyniły się do zapobiegania i spowalniania transmisji wirusa SARS-CoV-2 oraz łagodzenia skutków pandemii.

Przypisy

1. Wartości liczbowe przytoczone w niniejszej analizie są zgodne ze stanem na 8 grudnia 2020 r.

2. Art. 44a ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1845 z późn. zm.).