Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

Krzysztof Malesa – Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

Wodór jest nie tylko paliwem przyszłości, ale też przede wszystkim szansą dla Europy na przyspieszenie procesu dekarbonizacji. Zastąpienie paliw kopalnych czystym (bezemisyjnym) źródłem energii to filar europejskiej strategii klimatycznej, ale też przedsięwzięcie wymagające ogromnych inwestycji, które z pewnością wymusi zmiany w podejściu do wyłaniania i ochrony infrastruktury krytycznej. Na forum UE i w państwach członkowskich trwają intensywne prace legislacyjne w tym obszarze. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa dołączyło do prac Międzyresortowego Zespołu ds. Gospodarki Wodorowej. Przedstawiciele Centrum są też krajowymi delegatami w unijnej grupie roboczej przygotowującej dyrektywę CER.

TRANSFORMACJA ENERGETYCZNA W RAMACH ZIELONEGO ŁADU UE

11 grudnia 2019 roku została zaprezentowana nowa strategia rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej, tzw. Europejski Zielony Ład. Zawiera ona plan działań umożliwiających efektywne wykorzystywanie zasobów poprzez przestawienie gospodarki na odnawialne źródła energii, powstrzymanie zmian klimatu i radykalne ograniczenie zanieczyszczeń we wszystkich sektorach gospodarki, zwłaszcza w sektorach określanych jako hard-to-decarbonize [1]. Zgodnie z ogłoszoną 7 lipca 2020 roku, strategią wodorową UE, jednym z celów do realizacji w tym obszarze w ramach Zielonego Ładu jest integracja systemów energetycznych i sektora technologii wodorowych.

Wizja Zielonego Ładu, zakładająca stopniowe osiągnięcie do 2050 roku znaczącego udziału wodoru w europejskim miksie energetycznym, w kolejnych etapach opiera się na rozwiązaniach przejściowych,
1 Sektory, w których szczególnie trudne lub niemożliwe jest odejście od węgla na rzecz energii z OZE, np. hutnictwo, transport, chemia itp.
opartych o różne rodzaje wodoru, umownie oznaczane kolorami. Ich klasyfikacja opiera się na technologii produkcji wodoru, podczas której dochodzi do wysokiej, niskiej lub zerowej emisji dwutlenku węgla.

Wodór szary to naturalny produkt uboczny w przemyśle rafineryjnym. Niezależnie od metody produkcji (reforming metanu lub zgazowanie węgla) towarzyszy mu wysoka emisja CO2. Czyściejszym surowcem jest wodór niebieski. Proces jego produkcji jest taki sam jak wodoru szarego, ale dwutlenek węgla jest wychwytywany i składowany lub wykorzystywany w przemyśle. Jest to proces niskoemisyjny.

Najbardziej pożądany z punktu widzenia środowiska i zmian klimatu jest wodór zielony. Wytwarza się go z odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika, farmy wiatrowe) np. w procesie elektrolizy wody. Jest to proces całkowicie bezemisyjny.

Rzadziej stosowane technologie produkcji wodoru to wodór turkusowy pozyskiwany w dość skomplikowanym, lecz niskoemisyjnym procesie pyrolizy gazu oraz wodór fioletowy (purpurowy) produkowany w procesie elektrolizy wody prądem z elektrowni atomowych.

Unijna strategia wodorowa zakłada odchodzenie od wodoru szarego, poprzez okres przejściowy zakładający zwiększenie zaangażowania wodoru niebieskiego, aż po ostatnią fazę, w której zielony wodór pozwoli wypełnić cele klimatyczne i w roku 2050 osiągnąć neutralność klimatyczną UE. Będzie to realizowane w ramach dużych, transgranicznych projektów objętych pomocą publiczną w formule IPCEI [2], gwarantującej bezpieczeństwo energetyczne w aspekcie regionalnym.

NOWA DYREKTYWA W SPRAWIE OCHRONY INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ

W tym samym czasie na forum UE trwają prace nad adaptacją obszaru nieodłącznie towarzyszącego energetyce, tj. ochrony infrastruktury krytycznej. W grudniu 2020 roku Komisja przedstawiła wnioski ustawodawcze dotyczące dyrektywy w sprawie środków na rzecz wspólnego wysokiego poziomu cyberbezpieczeństwa w całej Unii (zmieniona dyrektywa NIS) oraz nowej dyrektywy w sprawie odporności podmiotów krytycznych.

Proponowana dyrektywa CER zastępuje dyrektywę z 2008 roku w sprawie europejskiej infrastruktury krytycznej. Pojęcie CIP (Critical Infrastructure Protection) zastąpiono bardziej elastycznym CER (Critical Entities Resilience). Nowa dyrektywa wprowadza dziesięć sektorów, a mianowicie sektory energii, transportu, bankowości, infrastruktury rynku finansowego, zdrowia, wody pitnej, ścieków, infrastruktury cyfrowej, administracji publicznej i przestrzeni kosmicznej.

WODÓR W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY IK

W nowej dyrektywie CER, w sektorze Energia, pojawił się nowy podsektor „Wodór”, w którym jako „Podmiot” wskazano „Operatorów produkcji, magazynowania i przesyłu wodoru”. Z punktu widzenia polskiego systemu prawnego, w którym funkcjonuje ustawa o zarządzaniu kryzysowym i szereg dokumentów niższego rzędu, będzie to oznaczać wiele zmian legislacyjnych i organizacyjnych.

Zależnie od przyjętego przez Rząd modelu rozwoju gospodarki wodorowej – scentralizowanego, z krajowym systemem przesyłu i magazynowania lub też zdecentralizowanego, z lokalnymi dolinami wodorowymi, w których podaż i popyt są równoważone lokalnie – konieczne będzie zdefiniowanie nowych kryteriów, umożliwiających ujęcie elementów infrastruktury wodorowej na wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej.

Dla właścicieli tych instalacji, przyszłych operatorów infrastruktury krytycznej, będzie to oznaczać nie tylko dodatkowe (nieliczne zresztą) obowiązki, ale też szczególne traktowanie ze strony państwa.

Dyrektywa CER zakłada szersze niż dotychczas spojrzenie na bezpieczeństwo, uwzględniające zapewnienie świadczenia usług koniecznych do utrzymania niezbędnych funkcji społecznych lub działalności gospodarczej oraz zwiększenie odporności podmiotów świadczących takie usługi. Takie podejście, odwołujące się do krajowej oceny ryzyka opracowanej na podstawie Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, będzie zapewne wymagało dostosowania nie tylko kryteriów, ale też całego mechanizmu wyłaniania infrastruktury krytycznej, opisanego w Narodowym Programie Ochrony IK. Jest to podejście w pełni zgodne z wnioskami z wdrażania dotychczasowych rozwiązań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, również w podkreślanym przez Komisję istotnym aspekcie zgodności nowej dyrektywy CER z procedowaną równolegle dyrektywą NIS2.

Przypisy

[1] Sektory, w których szczególnie trudne lub niemożliwe jest odejście od węgla na rzecz energii z OZE, np. hutnictwo, transport, chemia itp.
[2] Important Projects of Common European Interest.