Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Warszawie

18 grudnia 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, określająca:
1)    zadania i kompetencje organów administracji publicznej oraz innych podmiotów związane z wykonywaniem przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Dz. Urz. UE L 317 z 04.11.2014, str. 35, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1143/2014”;  
2)    ograniczenia inne niż wynikające z rozporządzenia nr 1143/2014, dotyczące wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych;
3)    zasady odpowiedzialności za naruszenie przepisów ustawy oraz rozporządzenia nr 1143/2014.

Rozporządzenie nr 1143/2014 w sposób kompleksowy reguluje takie zagadnienia, jak zapobieganie wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków obcych, ich wczesne wykrywanie, a także szybką eliminację, bądź długofalową i efektywną kontrolę populacji w przypadku gatunków rozpowszechnionych.

Za inwazyjny gatunek obcy (IGO) uznajemy inwazyjny gatunek obcy w rozumieniu art. 3 pkt 2 rozporządzenia nr 1143/2014 (art. 2 pkt 6 ustawy o gatunkach obcych), tj. gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża - jak stwierdzono - bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób. Okazem inwazyjnego gatunku obcego jest pojedynczy żywy osobnik inwazyjnego gatunku obcego lub jego część, gameta, nasiono, jajo lub diaspora, zdolne do przeżycia i rozmnażania (art. 2 pkt 15 ustawy o gatunkach obcych).

Na podstawie rozporządzenia nr 1143/2014 poprzez akty wykonawcze została ustanowiona lista inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii.

Wobec gatunków umieszczonych na liście inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla Unii obowiązują następujące zakazy:
- wprowadzania na terytorium Unii, w tym przemieszczania tranzytem pod nadzorem celnym;
- przetrzymywania, w tym w obiekcie izolowanym;
- hodowania, w tym w obiekcie izolowanym;
- przywożenia do Unii, wywożenia z Unii lub przemieszczania w granicach Unii z wyjątkiem transportu gatunków do obiektów w związku z ich eliminacją;
- wprowadzania do obrotu;
- wykorzystywania lub wymieniania;
- zezwalania na ich rozmnażanie, hodowlę lub uprawę, w tym w obiekcie izolowanym;
- uwalniania do środowiska.

Zezwolenie na wymienione czynności mogą otrzymać jednostki prowadzące badania naukowe lub ochronę ex situ w tym zakresie. Dotyczy to także produkcji do celów naukowych, a następnie medycznych, w przypadku gdy stosowanie produktów pochodzących od tych gatunków jest nieuniknione ze względu na postępy w dziedzinie zdrowia ludzkiego. W wyjątkowych sytuacjach, ze względu na nadrzędny interes publiczny, w tym względy społeczne lub gospodarcze, państwa członkowskie mogą wydawać jednostkom zezwolenia na prowadzenie innych działań pod warunkiem uzyskania upoważnienia Komisji.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych zakazuje się wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych. Powyższego zakazu nie stosuje się w odniesieniu do:
1) działań z wykorzystaniem organizmów wodnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym oraz w art. 97 ust. 1 i art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim,
2) wprowadzania do środowiska zwierząt łownych należących do gatunków obcych zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie,
3) roślin wykorzystywanych:
a) przy zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast, a także przy zakładaniu i utrzymywaniu zieleni towarzyszącej obiektom budowlanym,
b) w ramach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i racjonalnej gospodarki rolnej,
c) tymczasowo, w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej,
d) w badaniach naukowych oraz ochronie ex situ, o ile te badania i ta ochrona są prowadzone w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast

− chyba że te organizmy wodne, zwierzęta łowne lub rośliny są IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzającymi zagrożenie dla Polski.

Wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku roślin, o których mowa wyżej dokonuje się tak, aby gatunek obcy nie rozprzestrzenił się poza teren, na którym dokonano jego wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku, a podmiot, który dokonał tego wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku, ma obowiązek dokonać eliminacji tego gatunku obcego ze środowiska po zakończeniu jego użytkowania w taki sposób, aby uniemożliwić jego rozprzestrzenienie się.

Zakaz przetrzymywania nie dotyczy IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, przetrzymywanego w azylu dla zwierząt i ujętego w wykazie, o którym mowa w art. 76a ust. 5 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski zakazuje się także:
1) przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wywozu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) transportu, z wyłączeniem transportu IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski w związku z przeprowadzanymi działaniami zaradczymi;
3) przetrzymywania;
4) chowu lub hodowli, rozmnażania lub uprawy;
5) wprowadzania do obrotu;
6) wykorzystywania;
7) wymiany.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska może, w drodze decyzji, wydać zezwolenie na odstępstwo, w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 2:
1) transportu, przetrzymywania, chowu, hodowli, rozmnażania lub uprawy, wykorzystywania, wymiany, w celu przeprowadzenia badań naukowych, ochrony ex situ lub wykorzystania IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski do celów medycznych lub w przypadkach wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym ze względów społecznych lub gospodarczych;
2) przetrzymywania i wykorzystywania w celu:
a) przeprowadzenia działań zaradczych,
b) komercyjnego wykorzystania w ramach działań zaradczych IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski;
3) transportu i przetrzymywania, w odniesieniu do:
a) zwierzęcia domowego - w przypadku, o którym mowa w art. 11 ustawy o gatunkach obcych (zwierzę domowe było przetrzymywane przed umieszczeniem jego gatunku na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski), lub
b) zapasu IGO - w przypadkach, o których mowa w art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o gatunkach obcych (zapas IGO (stada handlowe) nabyty przed umieszczeniem gatunku na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski).

Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:
1) listę IGO stwarzających zagrożenie dla Unii:
a) podlegających szybkiej eliminacji,
b) rozprzestrzenionych na szeroką skalę,
2) listę IGO stwarzających zagrożenie dla Polski:
a) podlegających szybkiej eliminacji,
b) rozprzestrzenionych na szeroką skalę,
3) działania zaradcze przeprowadzane w stosunku do IGO stwarzających zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzających zagrożenie dla Polski oraz warunki ich przeprowadzania,
4) środki mające na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, które zostały zdegradowane, uszkodzone lub zniszczone przez IGO – w stosunku do IGO stwarzających zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzających zagrożenie dla Polski
− kierując się potrzebą zapewnienia skutecznej ochrony środowiska przed IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii i IGO stwarzającymi zagrożenie dla Polski.

Do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych gatunki wymienione w Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym, które nie są wymienione w wykazie IGO stwarzających zagrożenie dla Unii, uznaje się za IGO stwarzające zagrożenie dla Polski (art. 59 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych).

Zgodnie z art. 14 ust. 5 ustawy o gatunkach obcych, oznakowania lub udokumentowania indywidualnych cech zwierzęcia należącego do IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii/Polski dokonuje posiadacz tego zwierzęcia niezwłocznie po wejściu w jego posiadanie. W związku z tym, że ww. rozporządzenie nie weszło jeszcze w życie, należy uznać, że posiadacz zwierzęcia powinien uzyskać stosowne zezwolenia (o ile nie posiada zezwolenia wydanego na podstawie art. 120 ustawy o ochronie przyrody) oraz oznakować lub udokumentować indywidualne cechy zwierzęcia, niezwłocznie po wejściu w życie tego rozporządzenia.

Ważna informacja dla obecnych posiadaczy zwierząt lub roślin gatunków obcych.

W przypadku gdy zwierzę domowe było przetrzymywane w celach niekomercyjnych przed umieszczeniem gatunku, do którego to zwierzę należy, w wykazie IGO stwarzających zagrożenie dla Unii albo na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski, posiadacz tego zwierzęcia:
1) zatrzymuje to zwierzę do jego naturalnej śmierci, pod warunkiem że posiada zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. b oraz d rozporządzenia nr 1143/2014, albo zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, albo
2) przekazuje to zwierzę podmiotowi, który posiada zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. b oraz d rozporządzenia nr 1143/2014, albo zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, albo do azylu dla zwierząt, albo
3) poddaje to zwierzę uśmierceniu.

Zezwolenia wydane na podstawie art. 120 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody (art. 120 ustawy o ochronie przyrody został uchylony na mocy ustawy o gatunkach obcych), dotyczące inwazyjnych gatunków obcych, które zostały umieszczone na liście inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, zachowują ważność do czasu wykonania czynności, których dotyczy zezwolenie (art. 51 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych).

Natomiast zezwolenia wydane na podstawie art. 120 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody, dotyczące inwazyjnych gatunków obcych, które zostały umieszczone w wykazie inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii, wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie  ustawy o gatunkach obcych (art. 52 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych). Powyższe dotyczy takich gatunków jak m.in. szop pracz i żółw ozdobny (w tym podgatunki: żółw czerwonolicy, żółtolicy i żółtobrzuchy), które zostały uznane za gatunki stwarzające zagrożenie dla Unii na podstawie rozporządzenia nr 1143/2014 poprzez akty wykonawcze. Istnieje możliwość złożenia nowego wniosku o wydanie zezwolenia na odstępstwa w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii (wniosek należy złożyć do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska) bądź przekazania IGO podmiotowi, który posiada takie zezwolenie.

Podmiot, który:
1) wprowadza do środowiska lub przemieszcza w środowisku IGO stwarzający zagrożenie dla Polski,
2) narusza zakazy, o których mowa w art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1143/2014,
3) dokonuje przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wywozu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; transportu, z wyłączeniem transportu IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski w związku z przeprowadzanymi działaniami zaradczymi, przetrzymywania, chowu lub hodowli, rozmnażania lub uprawy, wprowadzania do obrotu, wykorzystywania, wymiany w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, bez stosownego zezwolenia - podlega administracyjnej karze pieniężnej w wysokości do 1 000 000 złotych. Administracyjną karę pieniężną wymierza regionalny dyrektor ochrony środowiska właściwy ze względu na miejsce naruszenia.

Każdy kto:
1) wprowadza do środowiska lub przemieszcza w środowisku gatunek obcy inny niż IGO stwarzający zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzający zagrożenie dla Polski,
2) wbrew obowiązkom określonym w ustawie o gatunkach obcych:
- nie przedstawia podczas kontroli, zezwolenia na odstępstwo od zakazu, o którym mowa w art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy o gatunkach obcych, albo zezwolenia na odstępstwo od zakazu, o którym mowa w art. 7 ust. 1 lit. a rozporządzenia nr 1143/2014, w przypadku wwożenia do Unii Europejskiej lub wywożenia poza obszar celny Unii Europejskiej IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, lub nie dołącza tego zezwolenia do zgłoszenia celnego, a w przypadku gdy zgłoszenie celne jest dokonywane w formie ustnej - nie przedstawia tego zezwolenia bez wezwania organowi celnemu podczas dokonywania zgłoszenia celnego,
- nie dokonuje eliminacji gatunku obcego ze środowiska po zakończeniu jego użytkowania w sposób uniemożliwiający jego późniejsze rozprzestrzenienie się,
- zatrzymuje zwierzę do jego naturalnej śmierci, nie posiadając stosownego zezwolenia na odstępstwo od zakazów, nie przekazuje zwierzęcia podmiotowi, który uzyskał stosowne zezwolenie na odstępstwo od zakazów, albo do azylu dla zwierząt, albo nie poddaje zwierzęcia uśmierceniu,
- nie zapewnia przetrzymywania i przemieszczania zapasu IGO w obiekcie izolowanym lub nie podejmuje niezbędnych środków uniemożliwiających rozmnażanie się lub ucieczkę IGO objętego tym zapasem IGO,
- nie oznakowuje zwierzęcia należącego do IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii lub do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski lub nie dokumentuje indywidualnych cech takiego zwierzęcia zgodnie z art. 14 ustawy o gatunkach obcych,
- nie przekazuje, w terminie określonym w tym przepisie, organowi, który wydał zezwolenie, kopii zaświadczenia o wszczepieniu mikroczipa albo kopii dokumentu potwierdzającego wszczepienie mikroczipa, zawierającego numer wszczepionego mikroczipa
podlega karze aresztu albo grzywny. Orzekanie w wyżej wymienionych kwestiach następuje na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.