Antybiotyki uważane są za jedno z największych odkryć XX w. Wprowadzenie ich do terapii na początku lat 40. stało się momentem przełomowym w leczeniu zakażeń oraz chorób ludzi i zwierząt. Ich działanie powoduje, że bakterie giną lub hamowane jest ich namnażanie. Sukces antybiotyków sprawił, że wzrosło ich zużycie na świecie. Niekiedy jednak, mimo zastosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, leczenie bywa nieskuteczne i wymaga zastosowania kolejnych antybiotyków. Taka sytuacja ma związek z występującym u bakterii zjawiskiem oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym antybiotyki, które stanowi jeden z największych problemów medycyny ludzkiej i weterynaryjnej.

UE szybko zdała sobie sprawę ze znaczenia przeciwdziałania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Przyjęto plan działań charakteryzujący się podejściem „Jedno zdrowie”, które odnosi się do problemu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym antybiotyki, u ludzi i zwierząt.

„Jedno zdrowie” to termin stosowany do opisania zasady, która uznaje, że zdrowie ludzi i zdrowie zwierząt są ze sobą powiązane oraz że choroby przenoszą się z ludzi na zwierzęta oraz vice versa, zatem konieczne jest przeciwdziałanie im u jednych i drugich. Podejście „Jedno zdrowie” obejmuje również środowisko, które jest kolejnym elementem łączącym ludzi i zwierzęta oraz prawdopodobnie stanowi potencjalne źródło nowych mikroorganizmów lekoopornych.

Co to jest antybiotykooporność

Antybiotykooporność polega na braku bądź ograniczonym działaniu na bakterie leku, który zwykle zabija je lub hamuje ich wzrost. Pojawia się wówczas, gdy drobnoustroje wykazują zdolność do przetrwania w obecności substancji mających na celu zahamowanie ich rozwoju.

Przyczyny antybiotykooporności

Szerzenie się oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym antybiotyki, związane jest z przenoszeniem samych bakterii,  bądź z transferem jedynie genów kodujących antybiotykooporność na inne patogeny, poprzez kontakt bezpośredni tj. człowiek – zwierzę, ale także przez kontakt pośredni np. ścieki, nawozy organiczne, żywność pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.

Najczęstsze przyczyny powstawania i rozwoju zjawiska antybiotykooporności to nadużywanie środków przeciwdrobnoustrojowych lub ich niewłaściwe stosowanie.

Antybiotykooporność w aktach prawnych i innych dokumentach UE

Właściwe stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych, w tym antybiotyków, zarówno w medycynie ludzkiej, jak i w medycynie weterynaryjnej, stanowi jeden z głównych obszarów polityki Unii Europejskiej, mających znaczenie w odniesieniu do przeciwdziałania oporności na te środki.

Światowa Organizacja Zdrowia i Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt zdefiniowały zagadnienie antybiotykooporności w strategii “Jedno zdrowie” (ang. „One Health”). Dokument ten powstał, aby zwrócić uwagę na powiązanie zdrowia ludzkiego ze zdrowiem zwierząt oraz warunkami środowiska.

Zobowiązania wynikające z Europejskiego Zielonego Ładu i strategii “Od pola do stołu” wskazują, że do 2030 r. należy zmniejszyć o 50% całkowitą sprzedaż środków przeciwdrobnoustrojowych (na terytorium UE), w tym antybiotyków, przeznaczonych dla zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych i w dziedzinie akwakultury.

Od 28 stycznia 2022 r. w całej Unii Europejskiej obowiązują akty prawne (patrz: podstawy prawne), które wyznaczają działania, prowadzące do określenia różnych środków w celu ostrożnego i odpowiedzialnego stosowania weterynaryjnych środków przeciwdrobnoustrojowych, w tym antybiotyków. Takie zharmonizowane podejście  ma chronić i zapobiegać rozprzestrzenianiu się zjawiska antybiotykooporności.

Akty te zobowiązują do:

• ograniczenia stosowania antybiotyków u zwierząt w celach profilaktycznych i metafilaktycznych (zapobiegawczych).
• określenia środków przeciwdrobnoustrojowych lub ich grup zarezerwowanych wyłącznie do leczenia niektórych zakażeń u ludzi
• stosowania tych środków jedynie pod nadzorem i ścisłą kontrolą lekarską

Więcej o działaniach UE ws. oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe dowiesz się tutaj:

https://health.ec.europa.eu/antimicrobial-resistance/eu-action-antimicrobial-resistance_pl

Stosowanie antybiotyków u zwierząt

Zwierzęta, podobnie jak ludzie, również chorują i konieczne bywa zastosowanie u nich m.in. antybiotyku. Przy ograniczaniu stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, w tym antybiotyków, zwierzę powinno zostać zdiagnozowane przez lekarza weterynarii i leczone produktami leczniczymi, których zastosowanie jest w pełni uzasadnione, a w przypadku zwierząt gospodarskich, przy równoczesnym ustaleniu i zachowaniu okresu karencji (jeśli to konieczne), tak by uniknąć występowania pozostałości produktów leczniczych w żywności pochodzenia zwierzęcego.

Jak ograniczać występowanie antybiotykooporności w zakresie zdrowia zwierząt

Podejmuj działania profilaktyczne

Podstawą działań jest zapobieganie chorobom, aby niwelować sytuacje wymagające leczenia. Leczenie zwierząt zwłaszcza z wykorzystaniem  antybiotyków, nigdy nie powinno zastępować dobrych praktyk w zakresie:

• hodowli,
• bezpieczeństwa biologicznego i
• zarządzania gospodarstwem.

Wdrożenie dobrych praktyk hodowli zwierząt zapewnia wyższy poziom zdrowia i dobrostanu zwierząt. Do działań profilaktycznych możemy zaliczyć:

► szczepienia
Prowadź szczepienia, które w odróżnieniu od chemioterapii, nie powodują występowania oporności u drobnoustrojów.

► kontrolę nowych osobników w stadzie
Weź pod uwagę stan zdrowotny zwierząt na etapie wprowadzania do hodowli. To pozwali ci na ograniczenie wprowadzania do stada nosicieli chorobotwórczych drobnoustrojów).

► warunki środowiska
Dobierz właściwie warunki panujące w obiektach, tzn. temperaturę, wilgotność, zagęszczenie zwierząt w danym obiekcie/obszarze, jakość powietrza, ściółki, niwelowanie stresu.

► bioasekurację
Dobry program bioasekuracyjny powinien obejmować zapobieganie wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się patogenów w gospodarstwie.

Reżim sanitarny to podstawowe działanie we wdrożeniu bioasekuracji, odnosi się do pomieszczeń produkcyjnych i socjalnych, sprzętu i wszelkich urządzeń, systemów wentylacyjnych i kanalizacyjnych. Dotyczy także otoczenia, a w szczególności personelu, obsługi i osób wizytujących.

Pamiętaj!

Dbaj o dobrostan zwierząt.

Co robi nasz urząd w tym obszarze

Stosujemy prawo, wytyczne i zalecenia unijne z zakresu weterynaryjnych produktów leczniczych i pasz leczniczych ,wspieramy gospodarstwa w realizacji założeń nowych dokumentów UE, a także instytuty badawcze w zadaniach skoncentrowanych  zarówno na badaniu zjawiska antybiotykooporności, jak i na kwestiach umożliwiających przeciwdziałanie temu zjawisku. Koncentrujemy się na:

• Edukacji: Podnosimy świadomość, kształcimy i prowadzimy szkolenia w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i rozważnego stosowania tych środków. Jednym z priorytetowych corocznych kierunków działalności doradczej wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego jest upowszechnianie informacji nt. zdrowia zwierząt, w tym m.in. metod chowu i hodowli stosowanych w produkcji zwierzęcej, które zmierzają do ograniczenia stosowania antybiotyków, oraz zagrożeń, jakie niesie zjawisko antybiotykooporności.  W zależności od województwa może to przybierać różną formę np. szkoleń, wydawania broszur itp.
• Organizacji dofinansowań dla gospodarstw, np.: w ramach ekoschematu Dobrostan zwierząt w ramach PS dla WPR na lata 2023-2027.
• Wsparciu finansowym dla podległych instytutów w zakresie m.in. prowadzenia badań dotyczących zjawiska antybiotykooporności.

Informacje dotyczące ekoschematu Dobrostan zwierząt w ramach PS dla WPR na lata 2023-2027

Nasz urząd w obszarze antybiotykooporności współpracuje z Ministerstwem Zdrowia (MZ), Głównym Inspektoratem Weterynarii (GIW), Głównym Inspektoratem Sanitarnym (GIS), Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL).

Podstawa prawna

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/6 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych i uchylające dyrektywę 2001/82/WE (Dz.U. UE L4 z 7.1.2019, s. 43)
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/4 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania paszy leczniczej, zmieniające rozporządzenie (WE) nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylające dyrektywę Rady 90/167/EWG(Dz.U. UE L4 z 7.1.2019, s. 1)