Boszcz z chrzanem z Chrząblic
12.03.2020
W dniu 10 marca 2020 roku na Listę Produktów Tradycyjnych został wpisany w kategorii: gotowe dania i potrawy: „boszcz z chrzanem z Chrząblic” (woj. wielkopolskie)
Wygląd (zewnętrzny i na przekroju)
Ciecz z widocznymi kawałkami słoniny, boczku oraz białej kiełbasy
Kształt (zewnętrzny i na przekroju)
Zależny od naczynia, w którym jest podany
Wielkość
Zależna od naczynia, w jakim się znajduje
Barwa (zewnętrzna i na przekroju)
Typowa dla zupy przygotowanej na zakwasie
Konsystencja, „wrażenie w dotyku”
Płynna
Smak i zapach
Zapach kwaśny, charakterystyczny aromat żytniego zakwasy, czosnku o chrzanu oraz przypraw. Smak kwaśny, pikantny. Zupa rozgrzewająca
Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego
Chrząblice to wieś położona we wschodniej części województwa wielkopolskiego, która od pokoleń zamieszkana jest przez tę samą społeczność. Region ten nie był miejscem przesiedleń, dlatego też zachowało się wiele archaicznych i tradycyjnych zwyczajów, w tym również kulinarnych.
Jednym z tradycyjnych produktów, chętnie wykorzystywanych przez okolicznych mieszkańców w kuchni jest chrzan, od którego, według lokalnej społeczności, pochodzi nazwa miejscowości. Jest on podawany jako dodatek do wędlin, składnik śledzia pod pierzynką chrzanową oraz jako przyprawa do tradycyjnej zupy, którą gospodynie z Chrząblic nazywają „boszczem”. Nazwa „boszcz” jest lokalną odmianą słowa barszcz.
Boszcz z chrzanem z Chrząblic to zupa codzienna, syta, serwowana głównie na śniadanie w okresie od jesieni do wiosny. Boszcz to rodzaj żuru przygotowywanego na zakwasie żytnim. Zakwas przyrządzano w „boszczowniku” (żurowniku), czyli glinianym niepolewanym naczyniu. Z tego samego zakwasu, który był podstawą każdego gospodarstwa, dawniej wypiekano również chleb. Mieszkanki Chrząblic do dnia dzisiejszego sporządzają boszcz według tradycyjnego przepisu. Do garnka wlewano 4 litry wody i doprowadzano do wrzenia. W międzyczasie w drobną kostkę krojono boczek wędzony, który podsmażano na patelni oraz słoninę, którą wytapiano na oddzielnej patelni. Pod koniec wytapiania do słoniny dodawano jedną, dużą, drobno posiekaną cebulę. Na desce do krojenia ucierano trzy ząbki czosnku ze szczyptą soli. Do gotującej się wody dodawano liście laurowe, ziarna ziela angielskiego i wlewano trzy szklanki zakwasu, cały czas mieszając. Po zagotowaniu do wywaru dodawano podsmażony boczek oraz słoninę z cebulą, a po zamieszaniu i uwolnieniu aromatu dodawano utarty czosnek i pokrojoną w plastry białą kiełbasę. Boszcz do smaku doprawiano solą, pieprzem oraz majerankiem. Pod koniec gotowania dodawano trzy łyżki świeżo utartego chrzanu.
W przeprowadzonych w latach 50 i 60-tych XX wieku badaniach etnograficznych obejmujących całą Wielkopolskę, badacze uznali potrawę pod nazwą „boszcz z chrzanem” jako relikt tradycji kulinarnych: „(…) podział Wielkopolski na dwa zabory odbił się m.in. na zachowaniu się pewnych potraw we wschodnich powiatach. Jada się tam więcej barszczu aniżeli w centralnej i zachodniej części Wielkopolski. Nazywają go barszczem, podczas gdy pozostali mieszkańcy Wielkopolski przyjęli nazwę żur. Przyrządza się go przez zabielanie gotującej wody kwasem chlebowym. Kwaszenie rozczynu na barszcz wymaga odpowiednich glinianych naczyń. Określa się je jako «takie, w jakichś się kiedyś gotowało». Garnek nie może być polewany. Latem spożywa się barszcz kraszony słoniną aby dawał więcej siły”. - M. Michalakówna, Pożywienie, [w:] „Kultura ludowa Wielkopolski”, red. J. Burszta, tom 2, Poznań 1964, s. 422.
„Boszcz” spożywany na co dzień przyrządzano z podsmażoną słoniną oraz cebulą i podawano z gotowanymi ziemniakami w mundurkach lub z chlebem. W dni postne boszcz z chrzanem przygotowywano w wersji bez dodatku mięsa i tłuszczu.
„Boszcz” z chrzanem z Chrząblic do dnia dzisiejszego jest potrawą chętnie spożywaną.