Wygląd:

Masa jednolita, brązowa, połyskliwa. W temperaturze pokojowej ciągliwa, zachowująca nadany jej kształt.

Kształt:

Masa – po podgrzaniu przyjmuje kształt naczynia, w temperaturze pokojowej jest gęsta, ciągliwa, plastyczna, ale zachowująca nadany jej (np. szprycą) kształt przez ok. 3 dni.

Rozmiar:

Zależy od gramatury pojemnika

Barwa:

Brązowy kolor, połyskliwy, przypominający karmel bądź ciemne toffi.

Konsystencja:

W temperaturze pokojowej – masa gęsta, ciągliwa, plastyczna, kleista, przywierająca do łyżki.

Smak:

Smak słodki, aksamitny, przypominający toffi. Masa rozpływająca się w ustach.

Tradycja:

Swoiste cechy naszej kuchni powstały w wiejskich domach, w szlacheckich dworkach, mieszczańskich kamienicach i żydowskich karczmach. Często kuchnia tworzona była przez sąsiadów, a czasami i wrogów, przez osadników oraz uciekinierów. Kajmak jest elementem właśnie tej różnorodnej kuchni kresowej, który stał się również nieodzownym elementem kuchni ogólnopolskiej – narodowej. Jego przeniesienie w różne strony kraju jest wynikiem migracji i przemieszczeń ogromnych mas ludności polskiej zamieszkującej niegdyś nasze kresy wschodnie na tereny zachodniej Polski i Pomorza. Kajmak jako jeden z przysmaków kuchni szlacheckiej został przyswojony w okresie po II wojnie światowej przez inne grupy zawodowe i społeczne. Stał się niezbędnym elementem słodkiej kuchni, dekoracją mazurków wielkanocnych czy masą do dekoracji innych ciast. Za Stanisława Augusta tłuste i ciężkie oraz mocno przyprawione korzeniami potrawy odeszły w niepamięć. Coraz więcej używano słodyczy w przyrządzaniu potraw, oprócz nadal drogiego cukru i słodkiej śmietany. Wszystkie te zmiany nastąpiły pod wpływem Wschodu. To właśnie Orient zdecydował o wzroście (…) zamiłowania do konfitur, słodkich gąszczy sosów i wszelakich słodyczy. Stąd wielkie powodzenie bakalii, pomarańczy, ananasów, cytryn i sorbetów. Żadne, najbardziej nawet wykwintne przyjęcie nie mogło się bez nich obejść. I co w rozważaniu o obcych wpływach w kuchni w przypadku kajmaku najważniejsze, to fakt iż wśród wielu wschodnich przysmaków, kuchnia polska przyswoiła sobie właśnie ten przysmak, czyli słodką śmietankę z cukrem. Oprócz tego na stałe w kuchni polskiej zagościł bardzo drogi marcepan, sezamki i makagigi. Należy też dodać, że ze wschodu trafiły zwyczaje łączenia mięs ze słodkimi owocami, czy przyrządzania szaszłyków. Za Stanisława Augusta niezwykle modne były czamara i tatar. Kajmak w polskiej kuchni przybrał inną formę – gęstej, twardniejącej masy, która stała się ozdobą wielkanocnych mazurków. W XIX i w XX wieku używana była jako masa do małych, kruchych babeczek. Z czasem też brązowozłotą masę kajmakową zaczęto wykorzystywać jako polewę do innych ciast (np. tortów). Złotobrązowy kolor masy kajmakowej pochodzi od tego, że we wczesnym etapie jego wytwarzania następuje karmelizacja cukru. Prawdopodobnie taka forma kajmaku została upowszechniona z chwilą większej dostępności cukru, czyli w II połowie XIX wieku. Wtedy to na skutek wzrostu uprawy i produkcji buraka cukrowego spadły dość znacznie ceny cukru. Do tureckiej słodkiej śmietanki z cukrem w polskiej kuchni zaczęto dodawać tłuszcz, wanilię i czekoladę. Na niezwykle słodką polewę, którą dekorowano mazurki, kładziono jeszcze migdały, orzechy i rodzynki. Kajmak w postaci słodkiej śmietanki należy do tradycyjnej kuchni bałkańskiej (południowej Europy) szczególnie w Turcji, Serbii, Czarnogórze, Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie.