Wygląd (zewnętrzny i na przekroju)

Płaski placek z widocznym jasnym nadzieniem równomiernie rozsmarowanym na całej powierzchni. Na przekroju gładki z widocznymi otrębami w cieście i grudkami sera w farszu

Kształt (zewnętrzny i na przekroju)

Okrągły, dość płaski placek przypominający w kształcie dysk

Wielkość

Średnica placka ok. 30-35 cm. Wysokość w najwyższym miejscu ok. 5-6 cm

Barwa (zewnętrzna i na przekroju)

Kolor jasnozłocisty do brązowego z widocznymi ciemniejszymi kawałkami otrębów. Na przekroju widoczne jaśniejsze ciasto oraz kremowo-biały farsz

Konsystencja, „wrażenie w dotyku”

Właściwa dla ciasta drożdżowego, sprężysta, miękisz po naciśnięciu wraca do pierwotnego kształtu

Smak i zapach

Słony w smaku o wyraźnym zapachu drożdży. Pikantno-słone nadzienie. W przypadku dodania do nadzienia usmażonej cebuli, wyczuwalny jest jej intensywny aromat i smak.

 

Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego

Kołacz razowy na słono to świąteczny wyrób wypiekany przez zagórzańskich górali do dnia dzisiejszego na Wielkanoc, Boże Narodzenie, czy Zielone Świątki. Wypiek ten cieszył się ogromną popularnością w dawnej szlacheckiej Polsce, a znany był już od czasów słowiańskich. Nazwa tego produktu pochodzi prawdopodobnie od jego kolistego kształtu.

Kołacz razowy na słono był obowiązkowym elementem podczas każdego ograbku, (czyli świętowania z okazji zakończenia żniw). Wypiekiem tym częstowano również sąsiadów, którzy pomagali gospodarzom pracującym w polu w ramach podziękowania. Dawniej kołacz razowy na słono podawany był w towarzystwie kawy zbożowej i stanowił dobre rozpoczęcie każdego wiejskiego wesela, chociaż już w latach 70. XX w. wesela, na których je podawano postrzegane były, jako biedne.

Wypiek ten składa się z razowego ciasta drożdżowego oraz bryndzy owczej lub sera podpuszczkowego z mleka krowiego. Niektóre gospodynie bryndzę mieszają z twarogiem z mleka krowiego lub buncem w ilości 1:1. Dodatkowo do nadzienia dodaje się podsmażoną cebulę, śmietanę lub mleko oraz jajko. Opcjonalnie w celu zagęszczenia farszu można dodać garść ugotowanych ziemniaków lub łyżkę mąki ziemniaczanej.

Kołacze często wypiekano przy okazji wypieku chleba, aby wykorzystać rozgrzany piec po wyciągnięciu świeżo upieczonych bochenków. Choć na terenach zamieszkiwanych przez górali zagórzańskich piecze się już częściej kołacze na słodko, to właśnie kołacz razowy na słono stanowi tradycyjny rarytas mieszkańców tego obszaru.