Krzun wielkanocny
30.04.2020
W dniu 28 kwietnia 2020 roku na Listę Produktów Tradycyjnych został wpisany w kategorii: Gotowe dania i potrawy w województwie małopolskim
Wygląd (zewnętrzny i na przekroju)
Gęsta zupa z osadem chrzanu, widoczne dodatki takie jak: jaja, kiełbasa oraz szynka
Kształt (zewnętrzny i na przekroju)
Przyjmuje kształt naczynia, w którym się znajduje
Wielkość
Zależna od wielkości naczynia, w którym się znajduje
Barwa (zewnętrzna i na przekroju)
Biała lub jasno-beżowa
Konsystencja, „wrażenie w dotyku”
Płynna, gęstość uzależniona od ilości wkrojonych dodatków
Smak i zapach
Wyraźny smak oraz zapach maślanki, ostrego i intensywnego chrzanu oraz kiełbasy i wędlin
Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu rolnego, środka spożywczego lub napoju spirytusowego
Pożywienie górali pienińskich było skromne i opierało się o dania sporządzane z podstawowych produktów takich jak: ziemniaki, kasza czy kapusta.
Okres Świąt Wielkiejnocy był bogatszy w potrawy a najpopularniejszym daniem przygotowywanym w każdym wiejskim domu w Pieninach był tradycyjny krzun wielkanocny. Krzun sporządzany w województwie małopolskim na terenie Sromowiec Niżnych to zupa przygotowywana na bazie chrzanu, świeżej maślanki, swojskiej kiełbasy, wędlin oraz gotowanych jaj.
Aby krzun wielkanocny był wyjątkowy w smaku należało sporządzić go z dużej ilości składników. Po uboju świń, którego dokonywano w każdym gospodarstwie, gospodynie pozyskiwały duże ilości kiełbasy oraz szynki przeznaczając ją do gotowania i wędzenia, następnie wykorzystując do przyrządzenia krzunu.
Krzun wielkanocny podawany w województwie małopolskim, był potrawą wyczekiwaną przez cały rok. Zupę sporządzano w Wielki Piątek, dodając następnego dnia poświęcone, podczas tradycyjnego święcenia w Wielką Sobotę pokarmy czyli jaja oraz wędliny.
Przygotowanie krzunu rozpoczynano na około trzy dni przed Wielkim Piątkiem, od wykopania korzenia chrzanu, który należało oczyścić, wypłukać i zetrzeć na tarce o jak najdrobniejszych oczkach. Im drobniej utarty chrzan tym potrawa była bardziej wyrazista i aromatyczna. Tarcie chrzanu było wyjątkowo uciążliwą czynnością z racji unoszącej się podczas tarcia woni drażniącej oczy. Chrzan nazywany był „wyciskaczem łez”, a przez tę charakterystyczną cechę stał się nieodłącznym elementem Wielkanocy, symbolizując gorycz męki Chrystusa i ocet, którym go pojono przed śmiercią. Starty chrzan należało wymieszać ze świeżą maślanką, szczelnie zakryć i odstawić do ukiszenia. W Wielki Piątek ugotowane na twardo jajka, ugotowaną z dodatkiem warzyw i ostudzoną wędzoną szynkę oraz swojską kiełbasą krojono w dużą kostkę. Całość zalewano wcześniej ukiszonym z maślanką chrzanem. Tradycyjnie krzun wielkanocny podawano na zimno na obiad w wielkanocną niedzielę.
Mieszkańcy Pienin uważają, że potrawa ta dodaje krzepy, siły i zdrowia, przywołując Sromowskie, staropolskie przysłowie: „porny krzun w Wielkanoc daje siły na noc”.