Wygląd:

Jednolita kremowa lub lekko żółta masa bez kropel wody

Kształt:

Kształt w zależności od uformowania masy maślanej

Rozmiar:

Wielkość w zależności od potrzeb

Barwa:

Od kremowo śmietankowej do jasnożółtej, jednolita w całej masie

Konsystencja:

Jednolita zwarta, dobrze się smaruje

Smak:

Śmietankowy lub śmietankowo kwaśny

Dodatkowe Informacje:

Masło jest sporządzane wyłącznie ze śmietany z mleka krowiego bez dodatku innych tłuszczy i przypraw

Tradycja:

Masło wyrabiane z mleka krowiego, to obok tłuszczy zwierzęcych, podstawowy produkt używany dawniej zarówno w gospodarstwach chłopskich, jak i szlacheckich. Wyrabiano je niemal wyłącznie na potrzeby domowe. „Masło było tłuszczem najłatwiej osiągalnym w gospodarstwie chłopskim i najbardziej cenionym w kuchni dworów szlacheckich i domów mieszczańskich” (A. Kowalska-Lewicka, „Tradycyjna produkcja masła w Polsce” [w] „Pożywienie ludności wiejskiej”, Kraków 1973). Duże znaczenie przy wyrobie masła ma jakość mleka, z którego zbiera się śmietanę. Krowy powinny być odpowiednio żywione. Smak masła zależy także od umiejętności zbierania śmietany. Śmietana, która zbyt długo jest przechowywana kiśnie, jełczeje i daje gorzkawy smak masła. „Świeżo wydojone mleko powinno zostać ochłodzone, a następnie pozostawione w takich warunkach, by zebrała się jak najgrubsza warstwa śmietany przeznaczonej do wyrobu masła” (A. Kowalska-Lewicka, „Tradycyjna produkcja masła w Polsce” [w] „Pożywienie ludności wiejskiej”, Kraków 1973). Mleko pozostawione w ciepłym miejscu zbyt szybko kiśnie i nie zdąży się zebrać śmietana. Tradycyjny wyrób masła polegał na tym, że na skutek wstrząsów kuleczki tłuszczu, znajdujące się w śmietanie, łączą się i przetwarzają w ziarna masła. Dlatego też wszystkie rodzaje maślnic konstruowane były tak, by jak najsilniej rozbijać śmietanę. W całej Polsce urządzenia służące do zmaślania śmietany wykonywane były przez rzemieślników z klepek świerkowych, ujętych metalowymi obręczami. „Powszechnym zwyczajem otrzymywania masła w całej Europie jest ubijanie go w masielnicach, które w Polsce mają różne nazwy gwarowe: maślnica, bójka, bijanka, buterfasa, itp.” (K. Jagieła, „Maślnice” [w] „Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego” T. 3, „Pożywienie i sprzęty z nim związane”, Wrocław 1996). „Tradycyjnym naczyniem do wyrabiania masła w Łowickim była drewniana kierzanka, składająca się ze spodu i nakładanego wierzchynka. Masło ubijano długim tłuczkiem, na końcu którego znajdował się czteroramienny koziołek lub krążek z szeregiem otworów. Po wyrobieniu masła kilkakrotnie płukano w zimnej wodzie usuwając tym sposobem sernik, resztki maślanki oraz tzw. podcedzonkę, tj. wodnistą ciecz. Następnie masło formowano w osełkę, której zewnętrzną powierzchnię ozdabiano łyżką w łukowate karby” (J. P. Dekowski, „Z badań nad pożywieniem ludu łowickiego (1880-1939)” [w] „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Seria Etnograficzna nr 12, Łódź 1968). Na szczególną uwagę zasługuje w Polsce środkowej przygotowanie masła do tzw. święconki na Wielkanoc. „Do tradycji należało umieszczanie masła w szklanej maselniczce, w garnuszku lub spodku, a jego wypukłą powierzchnię ozdabiano, najczęściej odciskami, czyli kaneckami. Wzór układano w szeregi i zakola, a wykonywano go czubkiem łyżki lub warząchwi” (J. P. Dekowski, „Przemiany tradycyjnego pożywienia wiejskiego na obszarze Polski środkowej” [w] „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Seria Etnograficzna nr 20, Łódź 1979). Wieś Nagawki leży w Dolinie rzeki Mrogi, która dzięki swojemu położeniu pomiędzy kompleksami leśnymi i naturalnym meandrom rzeki sprawia, że krowy pasące się na pobliskich łąkach są bardzo dobrze odżywione i dają mleko wysokiej jakości o wyjątkowych walorach smakowych. Masło nagawskie sporządzane jest ręcznie w drewnianej maselnicy, przy użyciu drewnianej łyżki, a potrzebna śmietana zbierana jest z mleka od krowy pasącej się na czystych łąkach w dolinie rzeki Mrogi schłodzonego w płytkiej studni.