Odmiany amatorskie od odmian konwencjonalnych odróżnia przede wszystkim cel, dla którego zostały wyróżnione, tj. zachowanie unikalnych cech genetycznych, które je charakteryzują.

Pod tą nazwą rejestruje się przede wszystkim stare odmiany hodowlane roślin warzywnych, nieobecne już w oficjalnych rejestrach odmian krajowych i unijnych i niedostępne w obrocie. Należą do nich też miejscowe populacje wyprowadzone i uprawiane przez rolników. Odmiany te, chociaż mają nieco gorsze niż odmiany konwencjonalne „parametry hodowlane” – czyli wyrównanie oraz wartość gospodarczą – mogą być rejestrowane i wprowadzane do legalnego obrotu z uwagi na podstawowy cel jaki im towarzyszy – zachowanie cennych zasobów genetycznych roślin. Aby promować ochronę zasobów genowych i ich zrównoważone wykorzystanie, ich rejestracja i utrzymanie w Krajowym Rejestrze Odmian w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) zwolnione jest z opłat. Odmiany takie po rejestracji i otrzymaniu statusu odmiany amatorskiej mogą być wprowadzane do obrotu.

Co musisz zrobić, jeśli chcesz zarejestrować odmianę amatorską

Rejestracja odmian amatorskich jest dwuetapowa:

• etap pierwszy – uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) uznającej odmianę za amatorską, niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw;
• etap drugi – po uzyskaniu pozytywnej decyzji MRiRW – złożenie wniosku do COBORU o wpis odmiany amatorskiej do Krajowego Rejestru Odmian.

Kto może zarejestrować odmianę amatorską

Odmianę amatorską może zarejestrować zachowujący odmianę, którym może być:

- hodowca,

- osoba fizyczna,

- osoba prawna,

- jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jeśli prowadzi działalność polegającą na wytworzeniu materiału siewnego odmiany, która zapewni zachowanie charakterystycznych właściwości danej odmiany, wyrównanie i trwałość.

Czy każda odmiana kwalifikuje się do uznania jako odmiana amatorska

To, że odmiana jest amatorska nie oznacza tylko, że jest przeznaczona do uprawy przez amatorów. Zgodnie z ustawą o nasiennictwie^[1], odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) – oznacza odmianę roślin warzywnych:

• odkrytą i wyprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych,
• która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale
• ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

Oznacza to, że dana odmiana z uwagi na jej cenne cechy użytkowe – np. charakterystyczny smak, zapach, kształt lub kolor owoców, zawartość substancji prozdrowotnych, łatwość przetwórstwa bądź odporność na choroby – zasługuje na to, by można było w sposób legalny przywrócić ją do uprawy, pomimo że nie spełnia w 100% wszystkich wymagań stawianych nowoczesnym odmianom i została skreślona z rejestrów. Oprócz głównego celu, jakim jest ochrona zasobów genetycznych roślin, szczególne zainteresowanie zachowaniem tego typu odmian wynika z faktu, że można je uprawiać w określonych warunkach klimatycznych, glebowych lub agrotechnicznych (np. ręcznie wykonywane zabiegi, wielokrotny zbiór).

Według przepisów unijnych i wdrażającej je ustawy o nasiennictwie, w celu zapewnienia zrównoważonego wykorzystywania zasobów genetycznych roślin odmiany niemające wewnętrznej wartości dla plonów o przeznaczeniu handlowym, ale wyprodukowane w celu uprawy w określonych warunkach, powinny być uprawiane i wprowadzane do obrotu, nawet jeśli nie spełniają ogólnych wymogów dotyczących rejestracji odmian oraz wprowadzania do obrotu materiału siewnego.

Znaczenia dla bioróżnorodności rozpatruje się w odniesieniu do miejsca wyhodowania danej odmiany, historii jej uprawy na danym terenie czy też miejsca jej pochodzenia na terytorium danego kraju i w tym kontekście lokalnego, niszowego znaczenia danej odmiany w porównaniu z odmianami konwencjonalnymi, powszechnie stosowanymi w uprawach.

Celem dopuszczenia odmian amatorskich do obrotu nie jest zwiększanie konkurencji odmian na rynku, lecz ochrona genotypów i odmian zagrożonych wyginięciem na skutek wprowadzania na rynek coraz to nowszych odmian.

Rejestracja odmian amatorskich warzyw, jako działanie promujące bioróżnorodność lokalną czy krajową, jest zwolniona z opłat za zgłoszenie do Krajowego Rejestru Odmian (KR), badania rejestrowe oraz wpis do rejestru i utrzymanie w rejestrze. Dla odmian tych Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych przeprowadza te same badania jak dla odmian konwencjonalnych, ponosząc koszty budżetowe. Zatem z racji na znaczenie tych odmian dla zachowania różnorodności biologicznej, przy braku ich znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, uzasadnione jest aby rejestrowane były odmiany pochodzące z Polski lub mające udokumentowaną historię uprawy w Polsce.

Unikalny skład genów, który decyduje o cechach odmian amatorskich jest powodem, dla którego stworzono mechanizmy przywrócenia tych odmian do uprawy i handlu ich nasionami, a nawet zostały one zwolnione z opłat za rejestrację i utrzymanie ich w KR.

---

[1] art. 3 ust.1 pkt.5 ustawy o nasiennictwie (Dz. U. z 2021 r. poz. 129)

Warunki jakie muszą być spełnione, aby odmiana mogła zostać uznana za odmianę amatorską

1. Odmiana musi należeć do gatunku, którego odmiany podlegają rejestracji.

Gatunki, których odmiany można rejestrować w Krajowym Rejestrze Odmian COBORU, wymienione są w Obwieszczeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi^[1].

2. Odmiana musi spełniać wymogi określone dla tej grupy odmian:

a) mieścić się w definicji określonej w ustawie o nasiennictwie^[2].

Odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) - oznacza odmianę roślin warzywnych odkrytą i wyprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych, która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

b) mieć nadaną przez zachowującego nazwę.

---

[1] Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia  9 września 2021 r. w sprawie wykazu gatunków roślin, których odmiany podlegają rejestracji oraz których materiał siewny może być wytwarzany, oceniany i kontrolowany (Dz. Urz. MRiRW z 2021 r. poz. 76)

[2] art. 3 ust. 1 pkt. 5 ustawy o nasiennictwie

Jakie inne formalne wymogi musi spełnić odmiana, aby zostać zarejestrowana

1. Odmiana nie może być wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego katalogu UE (CCA lub CCV) jako odmiana inna niż odmiana regionalna albo odmiana amatorska lub

2. Jeśli odmiana była wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego katalogu to powinna być z nich skreślona co najmniej 2 lata, a w przypadku gdy jej materiał siewny znajdował się po skreśleniu w obrocie – co najmniej 5 lat, przed dniem złożenia wniosku o jej ponowny wpis do Krajowego Rejestru Odmian;

3. Odmiana nie może być zgłoszona w celu przyznania wyłącznego prawa do odmiany albo nie jest chroniona wyłącznym prawem do odmiany, albo nie została zgłoszona do ochrony, albo nie jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Oznacza to, że odmiana jest w tzw. domenie publicznej – czyli nie jest niczyją własnością. Najbardziej właściwym źródłem dla pozyskania jej materiału siewnego jest kolekcja banku genów lub zasoby krajowych hodowców.

Powyższe warunki muszą być spełnione, aby rozpocząć starania o uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o uznanie danej odmiany jako odmiany amatorskiej, niemającej znaczenia dla towarowej produkcji warzyw^[1].

---

[1] art. 29 ust. 2 ustawy o nasiennictwie

Uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – krok po kroku

Złożenie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wniosku w sprawie uznania odmiany amatorskiej za odmianę niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw.

Uwaga: Przepisy ustawy o nasiennictwie nie określają konkretnego wzoru wniosku w sprawie uznania odmiany amatorskiej za odmianę niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw. Na potrzebę ułatwienia opracowywania wniosków - poniżej zamieszcza się przykładowy wzór takiego wniosku wraz z instrukcją jego wypełnienia. 

Opłatę skarbową należy wpłacić na poniższy rachunek bankowy:

Dzielnica Śródmieście m. st. Warszawy ul. Nowogrodzka 43, 00-691 Warszawa,

21 1030 1508 0000 0005 5000 0070, z dopiskiem „Opłata skarbowa od złożenia wniosku o wydanie decyzji w sprawie uznania odmiany jako amatorskiej, niemającej znaczenia dla towarowej produkcji warzyw”.

Dowód potwierdzenia wniesienia opłaty skarbowej należy wraz z wnioskiem przesłać do Departamentu Hodowli i Ochrony Roślin w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa.^[1]

Dokumenty te mogą być również przesłane w formie elektronicznej na adres ePUAP Ministerstwa: /5s4i53wlll/SkrytkaESP. Wniosek musi być w tym przypadku podpisany podpisem kwalifikowanym przez wnioskodawcę. Wniosek złożony zwykłym mailem zawierającym skan pisma nie może być akceptowany i pozostaje bez rozpoznania^[2].

zawierającym skan pisma nie może być akceptowany i pozostaje bez rozpoznania[1].

Terminy składania wniosków

Przepisy prawa nie określają terminów składania wniosków do Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie uznania odmiany amatorskiej za odmianę niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw. Zasadne jest jednak, aby były one składane z co najmniej miesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do terminów wnioskowania do COBORU o wpis odmiany amatorskiej do Krajowego Rejestru (KR). 30 dni to czas niezbędny na wnikliwe rozpatrzenie sprawy i przygotowanie decyzji administracyjnej. Zaleca się zatem następujące terminy:

Rośliny warzywne

• odmiany zimujące cebuli - od 1 kwietnia do 30 maja
• czosnek ozimy lub sałata do uprawy pod osłonami - od 1 czerwca do 31 lipca
• uprawiane pod osłonami - od 1 września do 30 października
• uprawiane w gruncie - od 21 sierpnia do 20 listopada.

KROK 2.

Ocena wniosku przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi analizuje:

1. czy odmiana należy do gatunku, którego odmiany podlegają rejestracji,
2. czy wniosek spełnia wymogi formalne, w tym dokonuje oceny uzasadnienia przedstawionego we wniosku. Jeśli do wniosku są dołączone wyniki obserwacji polowych – są one również oceniane. Sprawdzane jest, czy we wniosku zawarta jest informacja, że odmiana jest przeznaczona do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych, oraz czy odmiana nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

Po formalnej i merytorycznej ocenie wniosku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zasięga opinii właściwej jednostki odpowiedzialnej za genetyczne zasoby roślin w zakresie uznania odmiany amatorskiej za odmianę niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw^{[3], [4]}.

Minister właściwy do spraw rolnictwa wydaje pozytywną decyzję w sprawie uznania odmiany amatorskiej za odmianę niemającą znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, jeżeli opinia jednostki jest pozytywna.

Jednostkami odpowiedzialnymi za genetyczne zasoby roślin, które wydają opinie na potrzebę uznania odmian za odmiany amatorskie roślin warzywnych, są:

1) Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy,

2) Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy – w przypadku gdy z wnioskiem występuje Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy.

KROK 3.

Rejestracja odmiany w Krajowym Rejestrze Odmian COBORU

Pozytywna decyzja MRiRW jest warunkiem, który uprawnia do złożenia w COBORU wniosku o wpis odmiany amatorskiej do Krajowego Rejestru (KR).

Decyzję MRiRW należy dołączyć do wniosku, który jest składany do Dyrektora Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej.

Wymogi jakie odmiana amatorska musi spełnić w celu jej rejestracji oraz formularz wniosku znajdują się na stronie https://coboru.gov.pl/pl/kr/kr_odmreg

Terminy składania wniosków o wpis odmiany do Krajowego Rejestru Odmian podane są na stronie COBORU: https://www.coboru.gov.pl/pl/kr/kr_terminy

Rośliny warzywne

• odmiany zimujące cebuli - od 1 maja do 30 czerwca
• czosnek ozimy lub sałata do uprawy pod osłonami - od 1 lipca do 31 sierpnia
• uprawiane pod osłonami - od 1 października do 30 listopada
• uprawiane w gruncie - od 21 września do 20 grudnia

Po pozytywnej ocenie odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) zgłoszonej odmiany oraz spełnieniu pozostałych wymienionych już wymogów, Dyrektor COBORU wydaje decyzję w sprawie wpisania odmiany amatorskiej do Krajowego Rejestru.

CO DALEJ?

KROK 4. – Wprowadzenie materiału siewnego danej odmiany do obrotu.

Zachowujący odmianę prowadzi plantację nasienną odmian amatorskich własnych odmian i dokonuje oceny polowej i oceny laboratoryjnej materiału siewnego w celu uznania go za materiał siewny kategorii standard^[5].

Zachowujący odmianę pobiera próby do oceny laboratoryjnej materiału siewnego odmian amatorskich.

Materiał siewny odmian amatorskich jest wprowadzany do obrotu w małych opakowaniach^[6].

 Zarejestrowanie odmiany w Krajowym Rejestrze Odmian i zgoda na wprowadzenie do obrotu sprawia, że odmiana może znaleźć się w swobodnym, legalnym obrocie.