Odmiany regionalne od odmian konwencjonalnych odróżnia przede wszystkim cel, dla którego zostały wyodrębnione, tj. zachowanie unikalnych cech genetycznych, które je charakteryzują.

Pod tą nazwą rejestruje się przede wszystkim stare odmiany hodowlane roślin rolniczych i warzywnych, nieobecne już w oficjalnych rejestrach odmian krajowych i unijnych i niedostępne w obrocie. Należą do nich też miejscowe populacje wyprowadzone i uprawiane przez rolników. Odmiany te, chociaż mają nieco gorsze niż odmiany konwencjonalne „parametry hodowlane” – czyli wyrównanie oraz wartość gospodarczą – mogą być rejestrowane i wprowadzane do legalnego obrotu z uwagi na podstawowy cel jaki im towarzyszy – czyli zachowanie cennych zasobów genetycznych roślin. Aby promować ochronę zasobów genowych i ich zrównoważone wykorzystanie, ich rejestracja i utrzymanie w Krajowym Rejestrze Odmian w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) zwolnione jest z opłat. Odmiany takie po rejestracji i otrzymaniu statusu odmiany regionalnej mogą być wprowadzane do obrotu.

Co musisz zrobić, jeśli chcesz zarejestrować odmianę regionalną

Rejestracja odmian regionalnych jest dwuetapowa:

etap 1. – uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) uznającej odmianę regionalną za mającą znaczenie w danym regionie pochodzenia;

etap 2. – po uzyskaniu pozytywnej decyzji MRiRW, złożenie wniosku do COBORU o wpis odmiany regionalnej do Krajowego Rejestru Odmian.

Kto może zarejestrować odmianę regionalną

Odmianę regionalną może zarejestrować zachowujący odmianę, którym może być:

• hodowca,
• osoba fizyczna,
• osoba prawna lub
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jeśli prowadzi działalność polegającą na wytworzeniu materiału siewnego odmiany, która zapewni zachowanie charakterystycznych właściwości danej odmiany, wyrównanie i trwałość.

Czy każda odmiana kwalifikuje się do uznania jako odmiana regionalna mająca znaczenie w regionie pochodzenia

To, że odmiana ma znaczenie w regionie pochodzenia oznacza, że dana odmiana była w tym regionie tradycyjnie uprawiana i naturalnie się do jego warunków przystosowała. W pamięci starszych osób zamieszkujących dany region, odmiany takie są wciąż żywe. Wzmianki o nich są obecne w literaturze fachowej.

Nie każda odmiana zostanie uznana jako odmiana regionalna, która ma znaczenie w regionie pochodzenia. Musi ona spełnić szereg niżej wymienionych warunków.

Warunki jakie muszą być spełnione, aby odmiana mogła zostać uznana za odmianę mającą znaczenie w regionie pochodzenia

1. Odmiana musi należeć do gatunku, którego odmiany podlegają rejestracji.

Gatunki, których odmiany można rejestrować w Krajowym Rejestrze Odmian COBORU, wymienione są w Obwieszczeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.^[1]

2. Odmiana musi spełniać wymogi określone dla tej grupy odmian:

a) mieścić się w definicji określonej w ustawie o nasiennictwie ^[2]– odmiana regionalna (odmiana dla zachowania bioróżnorodności) – oznacza populację miejscową lub odmianę naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej między populacjami i w obrębie populacji lub odmian tego samego gatunku lub ograniczeniem bazy genetycznej gatunku spowodowanym ingerencją człowieka lub zmianami warunków środowiskowych (erozja genetyczna) roślin rolniczych lub roślin warzywnych.

b) mieć znaczenie w regionie jej pochodzenia i być w tym regionie zachowywaną –czyli w regionie, w którym była tradycyjnie uprawiana i do którego naturalnie się przystosowała. Region taki nazywany jest „regionem pochodzenia”. Uprawa odmiany regionalnej w regionie jej pochodzenia ma znaczenie dla: zachowania materiału genetycznego in situ – czyli w środowisku, w którym wykształciła swoje właściwości, oraz umożliwienia wykorzystania odmian przystosowanych do miejscowych warunków, ale zagrożonych erozją genetyczną, czyli „zanikaniem” z upraw.

c) mieć nadaną przez zachowującego nazwę.

---

^[1] Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia  9 września 2021 r. w sprawie wykazu gatunków roślin, których odmiany podlegają rejestracji oraz których materiał siewny może być wytwarzany, oceniany i kontrolowany (Dz. Urz. MRiRW z 2021 r. poz. 76)

^[2] art. 3 ust.1 pkt.4 ustawy o nasiennictwie (Dz. U. z 2021 r. poz. 129)

Jakie inne formalne wymogi musi spełnić odmiana, aby zostać zarejestrowana

1. Odmiana nie może być wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego Katalogu UE (CCA lub CCV) jako odmiana inna niż odmiana regionalna albo odmiana amatorska lub
2. Jeśli odmiana była wpisana do Krajowego Rejestru Odmian albo Wspólnotowego Katalogu to powinna być z nich skreślona co najmniej 2 lata, a w przypadku gdy jej materiał siewny znajdował się po skreśleniu w obrocie – co najmniej 5 lat, przed dniem złożenia wniosku o jej ponowny wpis do Krajowego Rejestru Odmian;
3. Odmiana nie może być zgłoszona w celu przyznania wyłącznego prawa do odmiany albo nie jest chroniona wyłącznym prawem do odmiany, albo nie została zgłoszona do ochrony, albo nie jest chroniona przez Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Oznacza to, że odmiana jest w tzw. domenie publicznej – czyli nie jest niczyją własnością. Najbardziej właściwym źródłem dla pozyskania jej materiału siewnego jest kolekcja banku genów lub zasoby krajowych hodowców.

Powyższe warunki muszą być spełnione, aby rozpocząć starania o uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o uznanie danej odmiany jako odmiany mającej znaczenie w określonym regionie pochodzenia^[1] .

---

^[1] art. 29 ust. 1 ustawy o nasiennictwie

Uzyskanie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – krok po kroku

KROK 1. – Złożenie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wniosku w sprawie uznania odmiany regionalnej za odmianę mającą znaczenie w danym regionie pochodzenia.

Uwaga: Przepisy ustawy o nasiennictwie nie określają konkretnego wzoru wniosku w sprawie uznania odmiany regionalnej za odmianę mającą znaczenie w danym regionie pochodzenia. Na potrzebę ułatwienia przy opracowywaniu wniosków - poniżej zamieszcza się przykładowy wzór takiego wniosku wraz z instrukcją jego wypełnienia. 

Opłatę skarbową należy wpłacić na poniższy rachunek bankowy:

Dzielnica Śródmieście m. st. Warszawy ul. Nowogrodzka 43, 00-691 Warszawa,

21 1030 1508 0000 0005 5000 0070, z dopiskiem:

„Opłata skarbowa od złożenia wniosku o wydanie decyzji w sprawie uznania odmiany regionalnej za odmianę mającą znaczenie w regionie pochodzenia”.

Dowód potwierdzenia wniesienia opłaty skarbowej należy wraz z wnioskiem przesłać do Departamentu Hodowli i Ochrony Roślin w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa.

Dokumenty te mogą być również przesłane w formie elektronicznej na adres ePUAP Ministerstwa: /5s4i53wlll/SkrytkaESP. Wniosek musi być w tym przypadku podpisany podpisem kwalifikowanym przez wnioskodawcę. Wniosek złożony zwykłym mailem zawierającym skan pisma nie może być akceptowany i pozostaje bez rozpoznania^[2].

KROK 2. – Ocena wniosku przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi analizuje:

1. czy odmiana należy do gatunku, którego odmiany podlegają rejestracji,
2. czy wniosek spełnia wymogi formalne, w tym dokonuje oceny uzasadnienia przedstawionego we wniosku. Jeśli do wniosku są dołączone wyniki obserwacji polowych – są one również oceniane.

Po formalnej i merytorycznej ocenie wniosku, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zasięga opinii właściwej jednostki odpowiedzialnej za genetyczne zasoby roślin w zakresie znaczenia odmiany w określonym regionie pochodzenia^{[3], [4]}.

Jednostkami odpowiedzialnymi za genetyczne zasoby roślin, które wydają opinie na potrzebę uznania odmian za odmiany regionalne mające znaczenie w regionie pochodzenia są:

1. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie w zakresie:

- odmian regionalnych roślin rolniczych;

- regionalnych roślin warzywnych – w przypadku gdy z wnioskiem występuje Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy;

2. Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy w Skierniewicach w zakresie:

- odmian regionalnych roślin warzywnych;

- regionalnych roślin rolniczych – w przypadku gdy z wnioskiem występuje Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy.

Minister właściwy do spraw rolnictwa wydaje pozytywną decyzję w sprawie uznania odmiany regionalnej za odmianę mającą znaczenie w regionie pochodzenia, jeżeli opinia Instytutu jest pozytywna.

KROK 3. – Rejestracja odmiany w Krajowym Rejestrze Odmian COBORU

Pozytywna decyzja MRiRW jest warunkiem, który uprawnia do złożenia w COBORU wniosku o wpis odmiany regionalnej do Krajowego Rejestru (KR).

Decyzję MRiRW należy dołączyć do wniosku, który jest składany do Dyrektora Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej.

Wymogi jakie odmiana regionalna musi spełnić w celu jej rejestracji oraz formularz wniosku, znajdują się na stronie https://coboru.gov.pl/pl/kr/kr_odmreg

Terminy składania wniosków o wpis odmiany do Krajowego Rejestru podane są na stronie COBORU: https://www.coboru.gov.pl/pl/kr/kr_terminy

Rośliny rolnicze

• ozime:
  • rzepak lub wyka kosmata - od 1 sierpnia do 10 sierpnia
  • jęczmień lub owies - od 1 sierpnia do 20 sierpnia
  • pozostałe - od 1 sierpnia do 31 sierpnia
• zbożowe jare, z wyłączeniem kukurydzy - od 1 października do 30 listopada
• pastewne lub ziemniak - od 16 października do 15 grudnia
• pozostałe - od 21 października do 20 grudnia

Rośliny warzywne

• odmiany zimujące cebuli - od 1 maja do 30 czerwca
• czosnek ozimy lub sałata do uprawy pod osłonami - od 1 lipca do 31 sierpnia
• uprawiane pod osłonami - od 1 października do 30 listopada
• uprawiane w gruncie - od 21 września do 20 grudnia.

Po pozytywnej ocenie odrębności, wyrównania i trwałości (OWT) zgłoszonej odmiany oraz spełnieniu pozostałych wymienionych już wymogów, Dyrektor COBORU wydaje decyzję w sprawie wpisania odmiany regionalnej do Krajowego Rejestru.

CO DALEJ?

KROK 4. – Wprowadzenie materiału siewnego danej odmiany do obrotu.

Zachowujący odmianę prowadzi plantację nasienną odmiany regionalnej i dokonuje oceny polowej i oceny laboratoryjnej materiału siewnego^[5]:

1. odmian regionalnych roślin rolniczych własnych odmian – w celu uznania go za materiał siewny spełniający wymagania określone dla kategorii kwalifikowany;
2. odmian regionalnych roślin warzywnych własnych odmian – w celu uznania go za materiał siewny kategorii kwalifikowany lub kategorii standard.

Zachowujący odmianę pobiera próby do:

1. oceny laboratoryjnej materiału siewnego odmian regionalnych;
2. oceny weryfikacyjnej sadzeniaków ziemniaka odmian regionalnych.

Zachowujący odmianę składa wykaz prowadzonych plantacji nasiennych odmian regionalnych wojewódzkiemu inspektorowi (właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę zachowującego odmianę, albo miejsce wykonywania działalności gospodarczej, jeżeli jest inne niż miejsce zamieszkania zachowującego odmianę – w przypadku gdy zachowującym odmianę jest osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą).

Wykaz prowadzonych plantacji nasiennych odmian regionalnych składa się w terminie określonym dla składania wniosków o dokonanie oceny polowej materiału siewnego.

Z chwilą namnożenia odpowiedniej ilości materiału siewnego odmiany regionalnej i w przypadku zamiaru wprowadzenia go do sprzedaży, należy wystąpić do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z wnioskiem o zgodę na wprowadzenie materiału siewnego danej odmiany do obrotu.

Materiał siewny odmian regionalnych może być wprowadzany do obrotu po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw rolnictwa, wydanej w drodze decyzji, wyłącznie w regionie pochodzenia.

Zarejestrowanie odmiany w Krajowym Rejestrze Odmian i zgoda na wprowadzenie do obrotu sprawia, że odmiana może znaleźć się w swobodnym, legalnym obrocie.