„Gòdë” – to określenie okresu świątecznego na Kaszubach między Bożym Narodzeniem a Świętem Trzech Króli. W Wigilię Kaszubi poszczą. Dopiero po zachodzie słońca wszyscy domownicy zasiadają do stołu, dzielą się opłatkiem i składają sobie życzenia. Podczas wspólnej wieczerzy spożywają potrawy przygotowane z grochu, fasoli, suszonych grzybów, owoców, kapusty, ziemniaków. Szczególne miejsce na wigilijnym stole zajmują ryby: śledzie, karpie, okonie, miętusy czy szczupaki. Przygotowywane są również ryby w zalewie octowej, ryby smażone czy pieczone na kręgach płyty piecowej, a także zupa brzadowa, kapusta z grzybami, a u rybaków z Półwyspu Helskiego gotowany węgorz z kluskami i śliwkami.

Zgodnie z tradycją na stół wigilijny kładziono trochę siana, a w kąt izby stawiano snop żyta, by zboże w nadchodzącym roku dobrze plonowało. Trzeba pamiętać, że choinka dawniej nie była znana na Kaszubach i dotarła tutaj dopiero na początku XX wieku. Obecnie udekorowana jabłkami czy domowymi ciastkami w kształcie zwierząt czy gwiazdek znajduje się w każdym domu kaszubskim.

Świąteczna tradycja Kaszubów nakazywała traktować w sposób szczególny zwierzęta domowe, które w regionie nazywano chowa. Przed Wigilią były one karmione najlepszą paszą, zaś po Wigilii otrzymywały okruszyny wigilijnego chleba i klusek z makiem, które rybom wrzucano do wody, a ptakom zaś stawiano w sadzie snop zboża. Przed pójściem na Pasterkę, gospodarz budził także zwierzęta domowe i drzewa słowami: „Më terô jidzemë na pasterkã, pòjta z nama”.Wierzono również, że noc wigilijna obfituje w przeróżne cuda – podczas tej nocy m.in. „wszëtka chowa może gadac jak lëdze”.

Na Kaszubach kultywowany jest gdzieniegdzie zwyczaj chodzenia z szopką od pierwszego dnia adwentu. Obecny wygląd szopki odbiega od pierwowzorów. Najstarsze z nich miały we wnętrzu prostej stajenki (noszonej przez szopkarza na szelkach) ruchome kukiełki wykonane z papieru i tkanin. Wielu twórców ludowych wyrabia artystyczne w formie różnorodne szopki – z rzeźbionymi i malowanymi postaciami – bohaterami zdarzeń w Betlejem.

Barwne orszaki kolędników spotkać można jeszcze w niektórych kaszubskich wsiach. Świadczy to o głębokim przywiązaniu do tradycji i bogactwa duchowego dawnych mieszkańców Pomorza.¹

------------------------------

¹ Opracowano na podstawie materiałów przesłanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego – Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich, www.muzeum-wdzydze.gda.pl; „Pożywienie Rybne Kaszubów Wdzydzkich” Longin Malicki, Muzeum Pomorskie w Gdańsku; „Rok obrzędowy na Kaszubach” Longin Malicki, wyd. Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1986.

Produkty i potrawy wigilijne wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych:

• Surowy łosoś bałtycki solony
• Śledź pomorski solony z beczki w zalewie słodko-kwaśnej
• Węgorz wędzony po kaszubsku
• Śledzie marynowane w oleju
• Szczupak z Jezior Raduńskich
• Sałatka śledziowa po kaszubsku
• Mermecka przystawka z żurawiny do mięs
• Powiślańska śliwka w occie
• Piernik z kamionki
• Fefernuski kociewskie
• Olej rzepakowy tłoczony na zimno
• Stupka – sos śledziowy na zaklepce
• Pomorskie borowiki suszone w śmietanie
• Pierogi z kaszą gryczaną
• Prawdziwki suszone z Borów Tucholskich