Wigilia to dzień, z którym wiążą się wielowiekowe tradycje. Niektóre z nich pochodzą jeszcze z czasów pogańskich, jak na przykład wierzenie, że w tym dniu na ziemię przychodzą dusze zmarłych. W związku z tym należało w tym dniu przestrzegać odpowiedniej etykiety. Należało odpowiednio przygotować izbę, gdyż ostre narzędzia i woda odstraszały dusze zmarłych. W późniejszych czasach wykształcił się zwyczaj pozostawiania dla zmarłych jednego wolnego nakrycia przy wigilijnym stole. Jednakże można również się spotkać z innym tłumaczeniem jego symboliki. W niektórych regionach wierzono, że jest ono przeznaczone dla Jezusa, który razem ze św. Szczepanem tej nocy odwiedzał domy. Ponadto znane jest również tradycyjne przeznaczenie tego miejsca dla spóźnionych gości, a także tych którzy na wspólną wieczerzę przybyć nie mogli.

Symboliczny był również czas od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. Wierzono, że każdy z 12 dni w tym okresie odpowiada 12 miesiącom roku, a w związku z tym na podstawie pogody w te dni można było prognozować pogodę w kolejnych 12 miesiącach roku.

Wierzono, że w dniu Wigilii gospodarze powinni dopełnić wielu obowiązków związanych z zapewnieniem urodzaju w gospodarstwie. W województwie świętokrzyskim uderzano w drzewa owocowe siekierą, aby pokazać im, co może się stać, jeżeli nie będą owocować w nadchodzącym roku.

Potrawy spożywane podczas wieczerzy przygotowywano dzień przed Wigilią, tak aby w dniu święta gospodynie nie musiały dotykać ostrych narzędzi takich jak igła czy wrzeciono, ani wylewać wody. W dniu Wigilii zachowywano post. Na wigilijnym stole zazwyczaj pojawiało się 12 potraw. Na początku wieczerzy spożywano rybę, np. karpia małyszyńskiego lub rytwiańskiego karpia w galarecie. Inne potrawy przyrządzono z warzyw strączkowych, orzechów, maku, miodu oraz kompot z suszu. Były to m.in. barszcz na żytnim zakwasie, kapusta z grochem, chapcie lasowiackie (gołąbki), kugiel, dzionie rakowskie, piernik z żytniej mąki oraz kasza orkiszowa ze śliwkami.¹

------------------------------

¹ Opracowano na podstawie materiałów zamieszczonych na portalach internetowych pik.kielce.pl, kielce.naszemiasto.pl, potrawyregionalne.pl.

Produkty i potrawy wigilijne wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych:

• Polędwica tradycyjna z Wąchocka
• Karp z Oksy
• Karp małyszyński
• Karp z Rudy Malenieckiej
• Rytwiański karp
• Karp z Wójczy
• Susz owocowy dębniacki
• Piernik z żytniej mąki
• Szczodroki
• Pińczowski olej z lnicy
• Sandomierski olej rzepakowy
• Farsz z kaszy gryczanej