Ostatnie dwie dekady to okres głębokich przeobrażeń, jakie nastąpiły w naszym rolnictwie i sektorze rolno-spożywczym. Wejście Polski do UE miało kluczowe znaczenie dla jego rozwoju. Oznaczało ono bowiem objęcie branży rolno-spożywczej Wspólną Polityką Rolną (WPR) oraz dostępem polskich towarów z tej branży do jednolitego rynku Unii Europejskiej.

W latach 2004-2023 wartość polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych wzrosła blisko 10-krotnie, z 5,2 do 51,8 mld euro. Wartość dodatniego salda obrotów handlowych tymi produktami zwiększyła się w tym okresie ponad 22-krotnie, osiągając w 2023 r. poziom 18,6 mld euro. Sprzedaż na rynku unijnym stała się głównym źródłem rosnącej nadwyżki w handlu rolno-spożywczym Polski. Udział eksportu w produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego w latach 2004-2023 zwiększył się z ok. 18% do 46,4%.

W okresie 20-lecia członkostwa Polski w UE potencjał wytwórczy przemysłu spożywczego został istotnie rozbudowany, zmodernizowany i unowocześniony. W efekcie nastąpiło dostosowanie przedsiębiorstw do unijnych standardów sanitarnych, weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt i ochrony środowiska. Dzięki temu polski przemysł spożywczy pod względem nowoczesności zaliczany jest obecnie do czołówki europejskiej, a polscy producenci mogą na równych warunkach konkurować z producentami żywności z innych państw członkowskich UE i państw trzecich.

Akcesja Polski do UE zapewniła polskim producentom żywności swobodny dostęp do jednolitego rynku, liczącego ponad 500 mln konsumentów, zwiększyła również możliwość ekspansji na inne rynki, w tym – dzięki zawieranym przez UE umowom o wolnym handlu, na rynki krajów trzecich. Skutkowało to znaczącym rozwojem produkcji przemysłu spożywczego.

Tabela 1. Poziom i struktura wartości produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego oraz udział eksportu w produkcji

Wyszczególnienie	2019	2020	2021	2022	2023a
Wartość w cenach bieżących (w mld PLN)
produkcja sprzedana przemysłu spożywczego	273,4	273,4	307,4	447,5	428,0
eksport produktów przemysłu spożywczego	118,8	130,0	146,9	189,2	198,5
sprzedaż krajowa produktów przemysłu spożywczego	154,6	143,4	160,5	258,3	229,5
Udział (w proc.):
•    eksportu w produkcji sprzedanej	43,5	47,5	47,8	42,3	46,4
•    przyrostu eksportu w przyroście produkcji sprzedanej	38,9	×	49,7	30,2	50,5

^a dane szacunkowe

Źródło: obliczenia Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB (IERiGŻ-PIB) na podstawie niepublikowanych danych MF oraz GUS. (2020–2023). Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2023,2,23.html, GUS. (2024). Biuletyn Statystyczny. Nr 1–9. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/informacje-o-sytuacji-spoleczno-gospodarczej/biuletyn-statystyczny-nr-92024,4,154.htmll oraz Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2020–2023.

Przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spożywczego stoją przed koniecznością wypracowania nowych przewag, pozwalających skutecznie konkurować i rozwijać się w szybko zmieniającym się oraz coraz mniej stabilnym otoczeniu rynkowym i prawnym. Budowa przewag rynkowych z myślą o poprawie długoterminowej konkurencyjności wymaga głębokich przekształceń w kierunku zrównoważonych systemów produkcji.

Szybki rozwój produkcji przemysłu spożywczego w Polsce w okresie członkostwa w UE wynikał z:

1. dynamicznie zwiększającego się eksportu polskiej żywności, głównie do krajów Unii Europejskiej, a także do krajów trzecich,
2. wzrostu poziomu inwestycji, w tym inwestycji generowanych przez wsparcie ze środków publicznych, w tym ze środków Unii Europejskiej.

W wyniku zaistniałych zmian Polska umocniła się na pozycji jednego z największych producentów żywności wśród krajów Unii Europejskiej (za Niemcami, Francją, Włochami i Hiszpanią) oraz jednego z największych eksporterów żywności w ramach UE i poza UE.