Sektor rolno-spożywczy jest w Polsce dynamicznie się rozwija. Polskie przetwórstwo rolno-spożywcze jest jednym z ogniw łańcucha odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żywności, a przez to przedmiotem zainteresowania wszystkich obywateli. Poziom technologiczny przemysłu spożywczego w Polsce jest wysoki, pod względem nowoczesności jest on zaliczany do liderów w Europie.

Przemysł spożywczy jest największym odbiorcą nieprzetworzonych surowców rolnych, a zarazem głównym dostawcą żywności do handlu hurtowego i detalicznego, stanowiąc kluczowe ogniwo łańcucha żywnościowego. Przemysł spożywczy wpływa na wzrost zapotrzebowania na produkty rolnictwa, rozwija rynek zbytu produktów przetworzonych i oddziałuje na konsumpcję żywności. Przetwórstwo żywności jest jednym z ogniw łańcucha odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żywności, a przez to przedmiotem zainteresowania wszystkich obywateli. Poziom technologiczny przemysłu spożywczego w Polsce jest wysoki, pod względem nowoczesności jest on zaliczany do liderów w Europie, co sprzyja bezpieczeństwu zdrowotnemu żywności oraz zainteresowaniu nią na świecie. Wyniki handlu zagranicznego lokują polski przemysł spożywczy pośród najbardziej liczących się producentów i eksporterów żywności na rynku międzynarodowym.

W latach 2020-2021 utrudnieniem dla nich była przede wszystkim pandemia COVID-19 i wynikające z niej, cyklicznie wprowadzane, ograniczenie aktywności gospodarczej. Pandemia skutkowała również negatywnymi implikacjami społeczno-gospodarczymi, dotykającymi sektor rolno-spożywczy i energetyczny. Rok 2022 upłynął pod znakiem dużej niestabilności na światowych rynkach surowców rolnych i energetycznych w związku z inwazją Rosji na Ukrainę. Także producenci żywności musieli mierzyć się z nowymi wyzwaniami, takimi jak zapewnienie ciągłości łańcuchów dostaw czy sprostanie wysokim cenom surowców.

Zbrojna agresja Rosji przeciw Ukrainie w istotny sposób zmieniła również funkcjonowanie łańcuchów dostaw. Firmy spożywcze często doświadczały ich przerywania, czy czasowych zakłóceń funkcjonowania, co miało negatywny wpływ na prowadzoną przez nie działalność gospodarczą. Związane było to przede wszystkim z ograniczeniami sprzedaży oraz koniecznością poszukiwania nowych dostawców surowców i materiałów, bądź ich zamienników, a także tańszych źródeł energii. Przy wyborze dostawców, w sytuacji występowania deficytów surowców i braków energii, firmy kierowały się bardziej ich dostępnością, a mniej lokalizacją czy rachunkiem ekonomicznym, często zawierając umowy z kontrahentami z odległych regionów świata. Nierzadko przedsiębiorcy zmuszeni byli również do szybkiego poszukiwania nowych klientów. Wielu przedsiębiorców wycofało się ponadto z rynku rosyjskiego, tracąc kontrahentów, a jednocześnie zostało zmuszonych do modyfikacji kierunków i sposobów dostaw. Zakłócenia w łańcuchach dostaw miały również wpływ na takie obszary działalności firm, jak transport i logistyka, generując problemy organizacyjne i dodatkowe koszty.

Firmy spożywcze z powodzeniem dostosowywały się do zmieniającego się otoczenia zewnętrznego. Rozwój przemysłu spożywczego w dużej mierze był kształtowany poprzez popyt eksportowy. W 2022 roku  w odniesieniu do roku 2021 wartość eksportu przemysłu spożywczego zwiększyła się o 42,3 mld PLN do wysokości 189,2 mld PLN , a produkcji sprzedanej sektora aż o 140,1 mld PLN  do wysokości 447,5 mln PLN (tj. realnie o 114,2 mld PLN), co oznacza, że około 1/3 przyrostu produkcji sektora było przedmiotem eksportu (tabela). Dostawy artykułów żywnościowych krajowego przemysłu spożywczego na rynek wewnętrzny nominalnie zwiększyły się, aż o 97,8 mld PLN (tj. o 60,9%), a realnie o 79,7 mld PLN (tj. o 31,3%). Całkowite dostawy rynkowe (z krajowego przemysłu spożywczego i z importu) wzrosły nominalnie o 124 mld PLN, a realnie o około 101 mld PLN. Tak duże przyspieszenie  popytu wewnętrznego na żywność w 2022 roku wynikało głównie z napływu dużej rzeszy uchodźców z Ukrainy, która znalazła w Polsce schronienie przed działaniami wojennymi (po 24 lutym 2022 roku).

Tabela. Produkcja sprzedana przemysłu spożywczego i jej rozdysponowanie

Wyszczególnienie	2019	2020	2021	2022
Wartość w cenach bieżących (w mld PLN)
produkcja sprzedana przemysłu spożywczego	273,4	273,4	307,4	447,5
eksport produktów przemysłu spożywczego	118,8	130,0	146,9	189,2
sprzedaż krajowa produktów przemysłu spożywczego	154,6	143,4	160,5	258,3
Udział (w proc.):
eksportu w produkcji sprzedanej	43,5	47,5	47,8	42,3
przyrostu eksportu w przyroście produkcji sprzedanej	38,9	×	49,7	30,2

Źródło: obliczenia Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2016–2022.

Przedsiębiorstwa przemysłu rolno-spożywczego stoją przed koniecznością wypracowania nowych przewag, pozwalających skutecznie konkurować i rozwijać się w szybko zmieniającym się oraz coraz mniej stabilnym otoczeniu rynkowym i prawnym. Budowa przewag rynkowych z myślą o poprawie długoterminowej konkurencyjności wymaga głębokich przekształceń w kierunku zrównoważonych systemów produkcji.

WSPARCIE PRZETWÓRSTWA I WPROWADZANIA DO OBROTU

Wsparcie rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego w Polsce nakierowane jest przede wszystkim na rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które należą do polskiego kapitału i są głównym odbiorcą produktów rolnych wytwarzanych przez lokalnych producentów, co wpływa na integrację kluczowych ogniw łańcucha żywnościowego (rolnik – przetwórca). Lokalne przetwórstwo odgrywa kluczową rolę w zagospodarowywaniu surowców rolnych wytwarzanych na obszarach wiejskich.

W związku z dużymi potrzebami sektora od lat, na przetwórstwo rolno-spożywcze kierowane są środki finansowe wspierające ten obszar. W latach ubiegłych wsparcie było realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (2007-2013 oraz 2014-2020). Inwestycje dotyczące wsparcia polskiego przetwórstwa rolno-spożywczego były realizowane z PROW 2014-2020 w ramach poddziałania 4.2 „Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój”. Od roku 2022 wsparcie kontynuowane jest w ramach środków KPO.