Stop uprowadzeniom dzieci

Ustawa o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych (Dz.U. 2018 poz. 416) obowiązująca od dnia  27.08.2018 r. odnosi się wprost do spraw objętych Konwencją dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicą sporządzonej w Hadze w dniu 25 października 1980 r. ( Dz.U. z 1995 r., Nr. 108, poz. 528 i 529 oraz  z 1999 r., Nr 93, poz. 1085).

Zaznaczyć należy, iż zostały podjęte realne działania prawne ukierunkowane na zapewnienie sprawności postępowań sądowych toczących się na podstawie konwencji haskiej oraz wyeliminowania nieprawidłowości wynikających z błędnej interpretacji przepisów, także w zakresie braków wskazanych przez ETPCz, które zostały dostrzeżone w wyrokach, jak również w zakresie uprzednio występujących skarg polskich obywateli na stosowanie przez polskie sądy konwencji haskiej i rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003.

Narzędziem służącym do urzeczywistnienia powołanych celów oraz wyeliminowania zauważalnych nieprawidłowości jest uchwalona ustawa, która wychodzi naprzeciw wymaganiom ww. konwencji w zakresie:

1. sprawności postępowania sądowego, w tym w szczególności szybsze rozpoczęcie procedowania. Wnioski w sprawach haskich trafiają do sądów bez braków formalnych, gdyż organ centralny wzywa  już do ich uzupełnienia.

2. poprawy skuteczności postępowania i wykonywania orzeczeń

3. centralizacji sądów i specjalizacji sędziów zajmujących się problematyką postępowań haskich

Podkreślenia wymaga fakt, iż w odniesieniu do sprawności postępowania sądowego ustawa przewidziała stworzenie wyspecjalizowanych sądów do rozpoznawania spraw w trybie konwencji haskiej. Ich dane teleadresowe zostały umieszczone w sekcji MAPA SĄDÓW SPECJALISTYCZNYCH.

1. Sądem I instancji stało się 11 sądów okręgowych zamiast dotychczasowych 315 sądów rejonowych rozpoznających sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką na podstawie konwencji haskiej z 1980r.

2. Sądem II instancji rozpoznającym apelacje w tych sprawach jest 1 Sąd Apelacyjny
   w Warszawie zamiast dotychczas 45 sądów okręgowych.

Powyższa zmiana spowodowała istotne ograniczenie liczby sądów rozpoznających sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., co z kolei przyczyni się do zapewnienia jednolitości orzecznictwa.

Konsekwencją utworzenia „wyspecjalizowanych” sądów jest również wymóg doskonalenia zawodowego sędziów rozpoznających tego rodzaju sprawy i to zarówno w płaszczyźnie formalnej jak również wykładni, orzecznictwa i judykatury. W sprawach tych orzekają więc sędziowie z pogłębioną wiedzą i doświadczeniem w zakresie międzynarodowego prawa rodzinnego, posługujący się językami obcymi.

Obowiązek doskonalenia zawodowego dotyczy także pozostałych uczestników postępowań, a zatem: prokuratorów, adwokatów, radców prawnych.

Wymóg doskonalenia zawodowego adwokatów i radców prawnych został pośrednio wyrażony w art. 24 pkt. 3 poprzez dodanie po art. 578¹ kodeksu postępowania cywilnego art. 578²§1 zgodnie z którym „po złożeniu wniosku w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. oraz o uznanie lub wykonanie orzeczenia sądu zagranicznego obowiązuje zastępstwo uczestników przez adwokatów lub radców prawnych”.

Wprowadzenie obligatoryjnej pomocy prawej stanowi kolejne narzędzie służące zapewnieniu sprawności postępowań w opisanych wyżej kategoriach spraw.

4. usprawnienia  funkcjonowania organu centralnego

Podkreślenia wymaga fakt, iż Polska była dotychczas jednym z nielicznym państw, w którym nie wprowadzono ustawy, mającej za przedmiot kompleksową regulację zasad i trybu postępowania organu centralnego. Ustawa ta normuje więc kwestie, do których nie odnosi się ani konwencja haska jak również rozporządzenie, w tym jednoznacznie wskazuje, że na potrzeby powołanych aktów prawnych, polskim organem centralnym pozostaje Minister Sprawiedliwości. Określone zostały zasady przyjmowania i przetwarzania przez Ministerstwo Sprawiedliwości wniosków składanych w trybie konwencji haskiej i rozporządzenia Bruksela II bis.

Ustawa dodatkowo wprowadza możliwości współdziałania Ministerstwa Sprawiedliwości z Policją w wypadkach wymagających ustalenia miejsca pobytu dziecka.

Należy podkreślić, iż w przypadku konieczności poszukiwania aktualnego miejsca pobytu dziecka, polski organ centralny mógł dotychczas korzystać wyłącznie  z narzędzi wskazanych w ustawie z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności (Dz.U. z 2017 r., poz. 657), a wypadku ich nieskuteczności, kierował wniosek pochodzący z zagranicy do Sądu Rejonowego dla miasta st. Warszawy, celem podjęcia dalszych działań poszukiwawczych. Praktyka wykazała, że tego rodzaju czynności były często nieskuteczne.

Celem wypełnienia obowiązku poszukiwania dziecka nałożonego na polski organ centralny w myśl konwencji haskiej, europejskiej konwencji luksemburskiej i rozporządzenia, wprowadzono w ustawie art. 19 zgodnie z którym Minister Sprawiedliwości może zwrócić się do Policji w celu ustalenia miejsca pobytu dziecka. Wskazany mechanizm jest szczególnie ważny w sytuacji otrzymania informacji z zagranicy, że dobro przebywającego w Polsce dziecka jest zagrożone.

Dzięki przedmiotowej ustawie wzmocniona została współpraca z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, w tym w szczególności poprzez wprowadzenie zapisu, że Minister Sprawiedliwości współpracuje z właściwym konsulem Rzeczypospolitej Polskiej w celu wykonania przepisów Konwencji i Rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającym rozporządzenie nr 1347/2000 (Dz.U. UE z 2003 r. L 338/1, z póżń.zm.). Zapewnia to w szczególności sprawniejszy przepływ informacji i efektywniejsze działanie służb konsularnych.

Niezwykle istotną zmianą jest sprecyzowanie czasu trwania postępowania poprzez wprowadzenie terminu 6 tygodniowego i to nie tylko dla sądu I instancji lecz również dla sądu II instancji. Postępowanie międzyinstancyjne jest skrócone do minimum – sąd I instancji sporządza uzasadnienie orzeczenia z urzędu w terminie 2 tygodni od jego wydania. Jedocześnie cenzus czasowy ma w założeniu zapewnić koncentrację materiału dowodowego celem niezwłocznego rozpoznania sprawy w terminie nieprzekraczającym łącznie 12 tygodni.

Uwzględniając rangę orzeczeń wydawanych w tego rodzaju sprawach wprowadzono możliwość wniesienia skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw Obywatelskich.

W myśl ustawy wyłączono w tego rodzaju sprawach stosowanie art. 577 k.p.c., aby zapobiec ponownej ingerencji sądu w treść orzeczenia, stosownie do zmiany okoliczności. Za tego rodzaju zmianą przemawia istota postępowania prowadzonego w trybie konwencji haskiej jako mającego na celu przywrócenie stanu istniejącego przed bezprawnym zatrzymaniem lub uprowadzeniem, jak również faktyczne wyłączenie po uprawomocnieniu orzeczenia jurysdykcji sądów polskich.

W ustawie zrezygnowano z wyrażonej w art. 578§1 k.p.c. zasady skuteczności i wykonalności orzeczeń opiekuńczych z chwilą ich ogłoszenia na rzecz przyjęcia ich skuteczności i wykonalności dopiero z chwilą uprawomocnienia. Wprowadzone rozwiązanie ma zapobiec sytuacjom, w których po zmianie orzeczenia nakazującego powrót dziecka, zostało ono wykonane przed jego uprawomocnieniem, z konsekwencjami w postaci udaremnienia jego ponownego powrotu do Polski.

Do najważniejszych założeń zalicza się także obowiązkowy udział prokuratorów w sprawach haskich, a także nałożenie obowiązku na zespoły specjalistów (sporządzających opinie zlecane przez sąd w tego typu sprawach) sporządzania tych opinii niezwłocznie, a zatem przed innymi sprawami.

Zarówno sędziowie jak i kuratorzy postulowali wprowadzenie regulacji pozwalających na wyeliminowanie przeszkód pojawiających się przy wykonywaniu orzeczeń w związku z ukrywaniem osoby podlegającej przymusowemu odebraniu przez kuratora. Uwzględniając przedmiotowe postulaty wprowadzono w ustawie art. 598^11a k.p.c. zgodnie  z którymi w celu ustalenia miejsca pobytu osoby podlegającej przymusowemu odebraniu sąd, na wniosek kuratora sądowego, może postanowić o dokonaniu przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba ta się tam znajduje. Postanowienie sądu będzie zaskarżalne w drodze zażalenia.

Przesłanki przeszukania w celu ujawnienia i odebrania osoby, zostały wyczerpująco wymienione w art. 598^11a k.p.c i należą do nich: niewykonanie orzeczenia o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, ukrywanie tej osoby i uzasadnione przypuszczenie, że osoba ta w danym pomieszczeniu może przebywać.

W §6 wyżej wymienionego przepisu zaznaczono, że przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z jego celem, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkód i dolegliwości.

Nie bez znaczenia są również działania informacyjne, w tym utworzenie przedmiotowej strony, dzięki której osoby zainteresowane mają zapewniony dostęp do informacji przez całą dobę, niezależnie bowiem od godzin urzędowania m.in. Ministerstwa Spraw Zagranicznych czy Rzecznika Praw Dziecka.

Zachęcamy do zapoznania się z komunikatem prasowym znajdujacym się poniżej dotyczącym przedmiotowej ustawy (dostęp po kliknięciu w nazwę)