Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy

Większość prodemokratycznych i aktywizujących funkcji sektora obywatelskiego, szczególnie takich jak funkcja kontrolna wobec władzy, partycypacja obywatelska w procesach podejmowania decyzji politycznych czy funkcja ekspercka, wymaga wzmocnienia. Wzmocnienia potrzebują także instytucje dialogu obywatelskiego i społecznego. Sektor obywatelski w Polsce powinien być realnym, równoprawnym partnerem w życiu publicznym i społecznym dla znacznie silniejszych sektorów władzy politycznej, ekonomicznej, medialnej czy samorządowej.

Reforma sektora instytucji obywatelskich wymaga wprowadzenia – w ścisłym dialogu z jak najszerszymi środowiskami pozarządowymi - kilku ważnych zmian prawno-ustrojowych, których długofalowym celem jest usprawnienie działalności oraz zwiększenie podmiotowości instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Te propozycje zmian to m.in.:

• Powołanie Pełnomocnika Rządu do Spraw Społeczeństwa Obywatelskiego. Wprowadzenie tej zmiany pozwoli na podniesienie rangi sektora obywatelskiego oraz poprawę koordynacji działań w zakresie pożytku publicznego, rozproszonych dziś w różnych instytucjach. Umieszczenie Pełnomocnika w randze sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a zatem w najbliższym otoczeniu Rządu, pomoże usprawnić międzyresortowy obieg informacji oraz poprawić międzyresortową „pamięć instytucjonalną” w zakresie dialogu obywatelskiego.
• Podniesienie rangi i wzmocnienie instytucji dialogu obywatelskiego. Wpisuje się ona tym samym w niezwykle ważną i aktualną debatę, która rozpoczęła się w III sektorze m.in. w związku z powołaniem Rady Dialogu Społecznego, a której przedmiotem jest reforma Rady Działalności Pożytku Publicznego i konieczność wyłonienia ciała możliwie najpełniej reprezentującego sektor pozarządowy.
• Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z zamiarem jej większego otwarcia dla organizacji słabszych i mniejszych, takich jak stowarzyszenia zwykłe, lub dla nowych zjawisk, takich jak ruchy miejskie oraz wiejskie, uproszczenie procedur i zwiększenie przejrzystości działań organizacji.

Ważnym elementem reformy sektora powinny być również zmiany w obszarach edukacji obywatelskiej oraz mediów publicznych i obywatelskich,  których funkcjonowanie jest przedmiotem głębokiej troski wielu środowisk w Polsce, a które są istotne dla kształtowania się tożsamości narodowej oraz postaw odpowiedzialności obywatelskiej. Propozycje zmierzające do poprawy stanu oświaty obywatelskiej to:

• Wspieranie systemu formalnej i nieformalnej edukacji obywatelskiej i wychowania patriotycznego, realizowanego przy współudziale sektora obywatelskiego i z racjonalnym wykorzystaniem istniejącej infrastruktury edukacyjno-kulturalnej (szkoły, przedszkola, biblioteki, domy kultury itp.). Umożliwienie dostępu do tanich lub bezpłatnych usług prawnych i obywatelskich poprzez wsparcie dla pozarządowych instytucji pomocy prawnej i obywatelskiej oraz wspieranie rozwoju ogólnopolskich sieci porad i interwencji tego typu.
• Powołanie specjalnych redakcji programów obywatelskich we wszystkich mediach publicznych.
• Stworzenie programu wsparcia mediów obywatelskich (lokalnych i internetowych).

Proponowany jest również szereg zmian, których zamierzeniem jest usprawnienie i ułatwienie działania III sektora. Są to między innymi:

• Rozwiązania legislacyjne zmierzające w kierunku poprawy działania mechanizmu 1% oraz programów współpracy międzysektorowej.
• Wzmocnienie obowiązków samoregulacyjnych sektora obywatelskiego, w tym wymagań transparentności finansowej.
• Zmniejszenie obciążeń biurokratycznych sektora przy zachowaniu zasad jego transparentności, w szczególności wprowadzenie ułatwień w prowadzeniu rachunkowości i sprawozdawczości.

Zaproponowany zostanie również szereg rozwiązań programowych mających na celu zwiększenie instytucjonalnej sprawności zorganizowanych form społeczeństwa obywatelskiego, ich niezależności, poprawę profesjonalizmu działania przy jednoczesnym zachowaniu ich obywatelskiego charakteru:

• Powołanie Polskiego Korpusu Solidarności, na wzór amerykańskiego Ameri Corps oraz Korpusu Pokoju, we współpracy z centrami wolontariatu i innymi aktywnymi obecnie w tej dziedzinie organizacjami pozarządowymi, działającego zarówno w kraju, jak i za granicą, w celu realizacji zadań cywilizacyjno-rozwojowych, aktywizacyjnych, solidarnościowych oraz reaktywacji i wsparcia etosu społecznikowskiego.
• Rozwój i wzmocnienie Funduszu Inicjatyw Obywatelskich ze szczególnym uwzględnieniem wyrazistego skoncentrowania interwencji państwa w obszarach, które niosą największy potencjał zmiany społecznej polegającej na upodmiotowieniu społeczeństwa obywatelskiego (np.: partycypacja obywatelska, działalność strażnicza, edukacja obywatelska) oraz zwiększenia przejrzystości procedur selekcji projektów, ich monitorowania i ewaluacji.
• Utworzenie Funduszu Inicjatyw Edukacyjnych wspierającego tworzenie i rozwój małych szkół kreujących innowacyjne formy kształcenia oraz wzmacniającego grupy rodziców w gminach, w których likwidowane są placówki szkolne.
• Wprowadzenie Funduszu Grantów Instytucjonalnych, którego zadaniem byłoby wsparcie społeczeństwa obywatelskiego na drodze do wszechstronnego rozwoju poprzez wypracowanie i wdrożenie systemowych rozwiązań służących wzmocnieniu i podniesieniu jakości działania całego sektora pozarządowego.
• Stworzenie Programu Multiplikacji Dobrych Praktyk, polegającego na ustaleniu priorytetów potrzeb i problemów społecznych (bieda, bezrobocie, marginalizacja społeczna, bierność kulturowo-obywatelska itp.) oraz na wyborze modelowych projektów sektorowych (dobrych praktyk, innowacji społecznych), które najlepiej je zaspokajają i rozwiązują, a następnie na realizacji projektów multiplikacyjnych.
• Zwiększenie zasięgu oddziaływania instytucji ekonomii społecznej – m.in. renowację instytucji spółdzielczych.
• Wprowadzenie programów rewitalizacji Ochotniczych Straży Pożarnych i Kół Gospodyń Wiejskich, obywatelskiej aktywizacji sieci „Orlików” oraz programu rozwoju Uniwersytetów Ludowych.
• W celu efektywnego zarządzania tymi programami warto rozważyć powołanie Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, która na wzór komisyjnej Agencji Wykonawczej (EACEA) obsługiwać będzie wszystkie programy wspierające trzeci sektor, w tym także realizowane w ramach funduszy strukturalnych, zwiększając wartość środków finansowych przeznaczonych na wsparcie sektora przy jednoczesnym dbaniu o specyfikę sektora, zachowaniu jego niezależności, zwiększaniu innowacyjności i trwałości form wsparcia.