Polska w Wielkiej Brytanii

Kiedy mieszkasz na stałe zagranicą, zapoznaj się z przepisami dotyczącymi opieki nad dziećmi. Pozwoli Ci to na uniknięcie problemów związanych z niewiedzą o prawie regulującym opiekę nad małoletnimi.

Pamiętaj, że w wielu krajach wzorce postępowania i standardy działania organów publicznych powołanych do zajmowania się sprawami dzieci odbiegają od tych znanych z Polski. Wszelkie rozbieżności między zachowaniem rodziców a zwyczajami i prawem przyjętym w danym kraju mogą skutkować daleko idącymi konsekwencjami dla rodziców, łącznie z odebraniem dzieci. Możesz spodziewać się reakcji miejscowych władz i ingerencji w Twoje prawa rodzicielskie m.in. w przypadkach:

• nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających,
• niedostosowania społecznego, w tym przejściowych lub trwałych trudności natury psychologicznej,
• skłonności do przemocy,
• braku zdolności zapewnienia dziecku godnych i bezpiecznych warunków życia,
• konfliktów z prawem.

Miej na uwadze, że niektóre zachowania w relacjach między rodzicami a dziećmi, kulturowo dopuszczalne w Polsce, w innych państwach mogą być traktowane jako naruszenie praw dziecka. Do tej kategorii zalicza się np. krzyk czy inne formy karcenia dziecka, nawet jeśli zostały wywołane bez użycia przemocy fizycznej.

W wielu krajach występują przypadki lub podejrzenia nieprawidłowych postaw wychowawczych rodziców. Mogą one być zgłaszane właściwym służbom socjalnym zarówno przez szkoły, służby medyczne, sąsiadów, a nawet zwykłych przechodniów zaniepokojonych zachowaniem rodziców względem dzieci. Służby te, kierując się dobrem dziecka, mogą ingerować w życie rodzinne obywateli polskich zamieszkałych za granicą. Bywa, że zgłoszenia dotyczące niepokojących sytuacji w rodzinie są dokonywane przez dzieci.

PAMIĘTAJ! Co do zasady sytuacja dziecka, nawet jeśli nie posiada obywatelstwa kraju, w którym przebywa, będzie oceniana w świetle przepisów prawa i zwyczajów panujących w tym konkretnym państwie.

Oprócz przepisów miejscowych, na podstawie których lokalne służby socjalne podejmują podstawowe działania, są one zobowiązane do przestrzegania norm prawa międzynarodowego.   

Podstawowe prawa dziecka zostały zawarte w Konwencji o prawach dziecka z 1989 r. Najważniejsze z nich to:

• prawo dziecka do zachowania tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych (art. 8),
• w sytuacji umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, prawo do zachowania jego tożsamości etnicznej, religijnej, kulturowej i językowej (art. 20). 

W państwach Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii) obowiązuje rozporządzenie Rady (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (tzw. rozporządzenie Bruksela II ter, które w dniu 1 sierpnia 2022 r. zastąpiło rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 – tzw. rozporządzenie Bruksela II bis), zgodnie z którym decyzję w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, co do zasady, podejmują sądy państwa, w którym dziecko stale zamieszkuje. Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 stosuje się nadal do orzeczeń wydanych w postępowaniach wszczętych, dokumentów urzędowych formalnie sporządzonych lub zarejestrowanych oraz porozumień, które stały się wykonalne w państwie członkowskim, w którym zostały one zawarte przed dniem 1 sierpnia 2022 r., i które wchodzą w zakres stosowania tego rozporządzenia.

Treść rozporządzenia w języku polskim

W innych państwach spoza UE, w których nie będzie można powołać się na powyższe przepisy mają zastosowanie przepisy Konwencji o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci z 1996 r.

Treść konwencji oraz lista państwa, które są objęte konwencją

Pamiętaj, że sam fakt posiadania statusu cudzoziemca nie zwalnia Cię od obowiązku przestrzegania prawa panującego w tym kraju, a w przypadku jego naruszenia, od odpowiedzialności prawnej na równi z obywatelami tego państwa.

Kompetencje konsula w zakresie udzielania pomocy w sprawach dotyczących opieki nad małoletnimi wynikają z:

• przepisów prawa polskiego i państwa, w którym dziecko zamieszkuje,
• postanowień umów międzynarodowych,
• przepisów prawa Unii Europejskiej.

Co konsul może:

• konsul udziela rodzicom lub krewnym dziecka ogólnych informacji o obowiązującym prawie miejsca pobytu dziecka, m.in. podstawach działania i kompetencjach krajowych służb socjalnych, właściwości sądów oraz możliwości uzyskania wsparcia od polskich lub innych lokalnych organizacji pomocowych,
• objaśnia zasady i możliwości przekazania sprawy do rozstrzygnięcia przez polski sąd oraz zasady umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej w Polsce,
• konsul, udziela informacji o polskojęzycznych adwokatach w danym państwie, możliwości otrzymania bezpłatnej porady prawnej oraz wnioskowania o zwolnienie z kosztów sądowych,
• konsul może uczestniczyć w rozprawie sądowej w charakterze obserwatora, o ile nie zabrania tego tamtejsze prawo, sąd wyrazi na to zgodę, a strony postępowania się temu nie sprzeciwią,
• konsul może udzielać, na potrzeby sądu oraz miejscowych służb socjalnych, informacji na temat polskiego systemu opieki nad dzieckiem, wsparcia, na które może liczyć rodzina w Polsce ze strony państwa oraz innych kwestii, które mogą mieć istotne znaczenie w procesie podejmowania przez sąd decyzji w sprawie małoletniego obywatela RP. 

Czego konsul nie może:

• konsul nie ma możliwości występowania przed sądem w charakterze pełnomocnika procesowego,
• konsul nie świadczy usług doradztwa prawnego,
• konsul nie ma możliwości pokrycia wynagrodzenia prawnika lub kosztów sądowych,
• konsul nie może angażować się w rozstrzyganie sporów między rodzicami lub prawnymi opiekunami dziecka.

Uprawnienia do podejmowania interwencji przez konsula są dodatkowo ograniczone w przypadku, gdy małoletni posiada obywatelstwo państwa, w którym mieszka.

Bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie to sytuacja, gdy ktoś wywiezie dziecko do państwa, w którym nie mieszka ono na stałe. Musi to nastąpić z naruszeniem woli i prawa do opieki osoby, która ma władzę rodzicielską.  

Najważniejszym dokumentem w sytuacji bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka za granicą jest konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę z dnia 25 października 1980 r. To międzynarodowe porozumienie, które pomaga w sprowadzeniu dzieci uprowadzonych do innego kraju. Państwa, które ją podpisały, zobowiązują się do współpracowania ze sobą, żeby dziecko wróciło do swojego kraju jak najszybciej. Polska również jest związana przepisami konwencji haskiej.

Sprawdź, które państwa są objęte przepisami konwencji

Pamiętaj, że w wielu krajach występuje instytucja prawna tzw. „władzy dzielonej” nad dzieckiem między rodzicami a władzami lokalnymi, które w takiej sytuacji mają takie samo lub większe prawo do decydowania np. o miejscu pobytu dziecka niż jego rodzice. Tym samym wyjazd z dzieckiem bez ich zgody również będzie traktowany jako uprowadzenie rodzicielskie.

PAMIĘTAJ! Uprowadzenie dziecka w kraju pobytu może stanowić przestępstwo. Musisz liczyć się z możliwością poniesienia odpowiedzialności za taki czyn, w tym kary tak surowej, jak pozbawienie wolności.

Jak uzyskać pomoc w sprowadzeniu dziecka uprowadzonego za granicę?

Pomoc możesz uzyskać w Ministerstwie Sprawiedliwości, które przyjmuje wnioski o powrót dziecka. Szczegółowe informacje na ten temat, w tym wzór wniosku o powrót dziecka, znajdziesz tutaj.