Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych w Olsztynie

Autor: Milena Grajko
Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Olsztynie

Tekst opublikowany w Wiedza i Jakość nr 2 (67)/2022 str. 20-21

Jaja są jednym z najpowszechniejszych źródeł pożywienia i są spożywane przez ludzi na całym świecie od tysięcy lat. Jaja jako komórki rozrodcze są składane przez samice wielu gatunków, w tym przez ptaki. Jeśli chodzi o żywienie ludzi to właśnie jaja ptaków, a dokładnie jaja kurze są zazwyczaj spożywane. Czemu zawdzięczamy ich korzystny wpływ na zdrowie człowieka? Przede wszystkim jajka są źródłem pełnowartościowego białka, które jest łatwo przyswajalne przez organizm. Ponadto są źródłem ważnych dla zdrowia nienasyconych kwasów tłuszczowych, a także witamin A, E i D oraz luteiny, która wpływa pozytywnie na wzrok.

Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 589/20081 „jaja” oznaczają jaja w skorupkach – inne niż jaja wylewki, jaja inkubowane lub jaja gotowane – od kur z gatunku Gallus gallus i nadające się do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub do przygotowania produktów jajecznych. Na rynku mamy dostęp do szerokiej oferty tego rodzaju produktu, w tym do jaj w opakowaniach jednostkowych oraz sprzedawanych luzem. Rodzi się więc pytanie na co zwrócić uwagę przy wyborze, aby produkt spełniał oczekiwania?

Przede wszystkim pierwszym elementem na jaki uwagę zwraca konsument jest nazwa danego produktu. Według rozporządzenia 1169/20112 nazwą środka spożywczego jest jego nazwa przewidziana w przepisach. W przypadku braku takiej nazwy nazwą środka spożywczego jest jego nazwa zwyczajowa, a jeśli nazwa zwyczajowa nie istnieje lub nie jest stosowana, przedstawia się nazwę opisową tego środka spożywczego. Przepisy nakładają obowiązek stosowania pełnej nazwy „jaja kurze”, jednak w Polsce częściej używa się nazwy zwyczajowej „jaja”, bez dookreślenia, że chodzi o kurze. Jest to wynikiem wieloletniego przyzwyczajenia konsumentów, którzy pod nazwą jaja, spodziewają się wyłącznie jaj kurzych.

Przed sprzedażą jajka są poddawane kategoryzacji. Wyróżniamy dwie klasy, tj. A i B. W sprzedaży detalicznej najczęściej spotykane są jaja klasy A. Oznaczenie klasy jakości jaj zakwalifikowanych do klasy „A” powinno być wyrażone słowami: „klasa A” lub za pomocą litery „A”. W obu wypadkach oznaczenie można uzupełnić słowem: „świeże”.

• klasa A – są to świeże jaja, które nie mogą zostać umyte ani w żaden inny sposób przeczyszczone przed sprzedażą. Ich skorupka nie została w żaden sposób uszkodzona, a białko jest przezroczyste i klarowne. A ponieważ jajka te są przeznaczone do sprzedaży detalicznej, to i wymagania wobec nich są zdecydowanie najostrzejsze, a mianowicie: wysokość komory powietrznej nie może przekroczyć 6 mm, żółtko musi być słabo widoczne w trakcie prześwietlenia, tarcza zarodkowa nie powinna być rozwinięta, a samo jajko musi być pozbawione obcych zapachów. Prawdziwym delikatesem są jajka zaliczane do kategorii “A-ekstra”. Jest ona zarezerwowana dla jaj zapakowanych nie później niż w ciągu 9 dni od zniesienia, z komorą powietrzną nie większą niż 4 mm;
• klasa B – to jaja, które nie posiadają lub przestały posiadać cechy jakościowe określonych dla klasy A. Przeznaczone są do stosowania w przemyśle – spożywczym i niespożywczym.

Drugą klasyfikację jaką przechodzą jaja, a dokładnie jaja klasy A, jest podział ze względu na masę. Wyróżnia się 4 klasy wagowe:

• XL – jajka o masie równej lub większej od 73g;
• L – od 63g do 73g;
• M – od 53g do 63g;
• S – lżejsze niż 53g.

Źródło: opracowanie własne

Na skorupkach jaj klasy A dostępnych w sprzedaży detalicznej znajduje się szereg cyfr i liczb, który powinien być czytelny i o wysokości co najmniej 2 mm. Nie jest to przypadkowy zapis, jest to kod producenta, w którym zawarte są następujące informacje:

• sposób chowu kur niosek, od których pozyskano jajko:
  • 0 - jaja z chowu ekologicznego,
  • 1 - jaja z chowu na wolnym wybiegu,
  • 2 - jaja z chowu ściółkowego,
  • 3 - jaja z chowu klatkowego;
• kod państwa członkowskiego, w którym znajduje się ferma jaj konsumpcyjnych – PL, jeśli ferma znajduje się na terenie Polski;
• weterynaryjny numer identyfikacyjny fermy jaj konsumpcyjnych.

Źródło: opracowanie własne

Ułatwiając konsumentowi dokonywanie wybory jaj, które spełniają jego oczekiwania na wewnętrznej lub zewnętrznej powierzchni opakowania umieszczone jest objaśnienie poszczególnych elementów kodu znajdującego się na skorupce jaja.

W przypadku jaj wyprodukowanych przez producenta utrzymującego maksymalnie 50 kur i sprzedawanych bezpośrednio dla konsumenta finalnego w miejscu ich produkcji można pominąć w oznakowaniu informacje dotyczące klasyfikacji jakościowej i wagowej oraz oznaczenie kodu producenta na skorupce jaj. Pominięcie klasyfikacji jakościowej i wagowej jaj możliwe jest również w przypadku jaj wprowadzanych do obrotu przez producenta sprzedającego nie więcej niż 2450 jaj tygodniowo w miejscu ich produkcji. Jaja te jednak muszą być oznaczone na skorupkach kodem producenta.

Niezależni od tego ile kur utrzymuje producent oraz ile jej tygodniowo wprowadza do obrotu na opakowaniach jednostkowych jaj obowiązkowo powinny zostać umieszczone:

• dane identyfikacyjne producenta tj. nazwa firmy lub imię i nazwisko oraz adres,
• liczby sztuk jaj znajdujących się w opakowaniu,
• klasę jakości – w przypadku jaj znajdujących się na półkach sklepowych będzie to kasa A,
• klasę wagową – XL, L,M lub S. Jeżeli w jednym opakowaniu znajdują się jaja klasy A o różnej wielkości, wśród informacji o produkcie na zewnętrznej powierzchni opakowania znajdzie się opis "Jaja różnej wielkości" lub inny o podobnym znaczeniu wraz z minimalną masę netto jaj w gramach,
• data minimalnej trwałości – która ustalana jest na 28 dni od daty zniesienia jaj. Składa się kolejno z dnia, miesiąca i roku, chociaż może zostać podany wyłącznie dzień i miesiąc. Datę minimalnej trwałości poprzedza wyrażenie „Najlepiej spożyć przed”, któremu bezpośrednio towarzyszy data, bądź odniesienie gdzie data znajduje się na opakowaniu,
• warunków przechowywania jaj po zakupie – w przypadku jaj klasy „A” opakowanie powinno zawierać informację zalecającą przechowywanie tego produktu w warunkach chłodniczych,
• numeru partii produkcyjnej - często stosuję się zapis, że data minimalnej trwałości jest jednocześnie numerem partii produkcyjnej,
• kodu zakładu pakowania jaj – kod musi wskazywać nazwę kraju, w którym zlokalizowany jest zakład wraz z numerem identyfikacyjnym tego zakładu.

Jaja kurze mogą być także wprowadzane do obrotu w formie luzu, w takim przypadku oznakowanie powinno zawierać:

• Klasę jakości,
• Klasę wagową,
• Oznaczenie metody chowu kur,
• Objaśnienie znaczenia kodu producenta,
• Datę minimalnej trwałości.

1. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 589/2008 z dnia 23 czerwca 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonywania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w sprawie norm handlowych w odniesieniu do jaj
2. Rozporządzenie 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004