Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych w Olsztynie

W dniu 1 stycznia 2020 roku weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów (Dz. U. 2019 poz. 1401). Ustawa umożliwia producentom dobrowolne, zgodne z przepisami znakowanie żywności i pasz ujednoliconymi na terenie RP znakami graficznymi określonymi w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 listopada 2019 r. w sprawie znaków graficznych, które stosuje się w celu oznakowania żywności i pasz jako wolnych od organizmów genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. 2019 poz. 2236).

Ustawa o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów określa:

• zasady oznakowania żywności i pasz jako wolnych od GMO,
• obowiązki podmiotów wprowadzających na rynek żywność lub pasze oznakowane jako wolne od GMO,
• zasady przeprowadzania kontroli przestrzegania tych przepisów jak również zasady odpowiedzialności podmiotów za ich naruszenie.

Pasza wolna od GMO

Pasze spełniające wymogi ustawy mogą być oznakowane znakiem:

Pasza oznakowana jako wolna od GMO zawiera, składa się lub została wyprodukowana z organizmów/surowców, dla których istnieją odpowiedniki wpisane do wspólnotowego rejestru genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy, przy czym organizmy te nie zawierają, nie składają się lub nie zostały wyprodukowane z GMO.

Rejestr genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy w wersji elektronicznej jest publicznie dostępny pod adresem: http://ec.europa.eu/food/dyna/gm_register/index_en.cfm

W powyższym rejestrze znajdują się następujące roślinne organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMO) – kukurydza, soja, rzepak, burak cukrowy oraz bawełna. Oznacza to, że jedynie zastosowanie konwencjonalnych, czyli niezmodyfikowanych genetycznie odpowiedników ww. surowców/organizmów i ich pochodnych, będzie uprawniało producenta do oznakowania pasz jako wolne od GMO. W związku z powyższym, nie będą mogły być w ten sposób znakowane np.: pszenica, owies, żyto, pszenżyto, łubin, groch, bobik, seradela, wyka i inne surowce/rośliny, które nie zostały wymienione we wspólnotowym rejestrze genetycznie modyfikowanej żywności i paszy.

Ponieważ ze względów praktycznych, całkowite uniknięcie obecności GMO w paszy może okazać się niemożliwe, pasza może posiadać status wolnej od GMO, jeżeli znajduje się w niej materiał, który zawiera, składa się lub jest wyprodukowany z GMO w części nie większej niż 0,9% paszy i każdej paszy/surowca, z której się składa, z zastrzeżeniem, że jego występowanie jest przypadkowe lub nieuniknione technicznie.

Obowiązki podmiotu działającego na rynku pasz

Podmiot, który produkuje, przetwarza, pakuje lub przechowuje nieopakowaną paszę przeznaczoną do oznakowania jako wolna od GMO i wprowadza ją na rynek, jest zobligowany do:

• przeprowadzania badań laboratoryjnych na obecność modyfikacji genetycznych w paszach lub składnikach użytych do produkcji tych pasz;
• posiadania i przechowywania, przez okres dwóch lat od wprowadzenia produktu na rynek, dokumentów zakupu i sprzedaży pasz, etykiet pasz oraz kwalifikowanych materiałów siewnych, wyników badań laboratoryjnych, procedur dotyczących analiz zagrożenia wystąpienia modyfikacji genetycznych w paszach, itp.

Zastosowanie oznakowania paszy jako wolnej od GMO nie może sugerować, że to oznakowanie odnosi się również do innych produktów znajdujących się w tym samym miejscu dystrybucji.

Zakres i charakter wymaganej dokumentacji jest zależny od profilu działalności podmiotu sektora paszowego.

Produkcja pierwotna — oznacza produkcję produktów rolnych, w tym w szczególności uprawę, zbiory, dojenie i hodowlę zwierząt (przed ubojem) lub rybołówstwo, którego wynikiem jest pozyskanie produktów niepoddawanych żadnym działaniom po ich zbiorze lub złowieniu, z wyjątkiem prostych czynności fizycznych takich, jak czyszczenie, pakowanie, przechowywanie, naturalne suszenie lub zakiszanie.

Zgodnie z załącznikiem I do rozporządzenia (WE) nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 r. ustanawiającego wymagania dotyczące higieny pasz (Dz. Urz. UE L 35 z 08.02.2005, str. 1) w przypadku pierwotnej produkcji pasz należy prowadzić dokumentację dotyczącą:

• każdego przypadku zastosowania produktów ochrony roślin oraz preparatów biobójczych;
• każdego przypadku pojawienia się szkodników lub chorób, które mogą wywrzeć wpływ na bezpieczeństwo produktów pierwotnych;
• wyników wszelkich analiz próbek produktów pierwotnych lub innych próbek pobranych dla celów diagnostycznych i posiadających istotne znaczenie dla bezpieczeństwa pasz;
• źródła i ilości paszy w każdej partii przyjmowanej, a także przeznaczenia i ilości paszy w każdej partii wydawanej.

Poza zachowaniem powyższych reguł, prowadząc produkcję pierwotną pasz z zamiarem oznakowania ich jako wolne od GMO, należy stosować się do dodatkowych zasad dotyczących znakowania „bez GMO”. Każdy producent zobowiązany jest do dokonania oceny ryzyka wystąpienia modyfikacji genetycznych i na tej podstawie opracowania częstotliwości pobierania prób do badań laboratoryjnych. Na mocy ustawy z obowiązku prowadzenia badań zwolnieni są producenci u których analiza ryzyka wykazała brak zagrożenia wstąpienia modyfikacji genetycznych oraz producenci pasz z roślin wyprodukowanych z kwalifikowanego materiału siewnego (w takim przypadku istotne jest, aby producent był w posiadaniu dokumentacji dla zastosowanego materiału siewnego – dowody zakupu, etykiety). Ustawa zwalnia z obowiązku prowadzenia badań również w sytuacji, kiedy w wyniku przetworzenia paszy nie jest możliwe wykrycie modyfikacji genetycznych – dotyczy to np. wytwarzania oleju.

Działalność inna niż produkcja pierwotna pasz — to wszystkie podmioty działające na rynku pasz, w tym także te, których działalność polega wyłącznie na handlu bez magazynowania produktów w swoich pomieszczeniach. Wszystkie te podmioty są zobligowane do prowadzenia rejestrów zawierających odpowiednie dane dotyczące zakupu, produkcji i sprzedaży, umożliwiające skuteczne śledzenie produktów od ich odbioru do dostawy, włączając w to eksport do miejsca ostatecznego przeznaczenia.

Zgodnie z załącznikiem II do rozporządzenia (WE) nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 r. ustanawiającego wymagania dotyczące higieny pasz, podmioty działające na rynku pasz, z wyjątkiem tych, które jako handlowcy prowadzą wyłącznie obrót „papierowy”, bez posiadania w jakimkolwiek momencie produktu w swoich pomieszczeniach, są zobligowane do prowadzenia rejestru obejmującego:

• Dokumentację związaną z procesem wytwarzania i kontroli
  Przedsiębiorstwa paszowe muszą posiadać system dokumentacji, mający na celu określenie i zapewnienie nadzoru nad punktami krytycznymi procesu wytwarzania oraz przygotowanie i wdrożenie planu kontroli jakości oraz zobowiązane są do przechowywania wyników tych kontroli. Komplet dokumentów należy przechowywać w celu umożliwienia śledzenia historii procesu wytwarzania każdej wyprodukowanej partii wprowadzonej do obrotu.
• Dokumentację dotyczącą możliwości śledzenia
  • dodatków do pasz:
    • rodzaju i ilości wyprodukowanych dodatków, odpowiednich dat ich wytworzenia oraz, w razie potrzeby, numeru partii lub określonej części produkcji, w przypadku produkcji ciągłej;
    • nazwy i adresu zakładu, do którego dodatki te dostarczono, rodzaju i ilości dostarczonych dodatków oraz, w razie potrzeby, numeru partii lub określonej części produkcji, w przypadku produkcji ciągłej;
  • premiksów:
    • nazw i adresów wytwórców lub dostawców dodatków, rodzaju i ilości wykorzystanych dodatków oraz, w razie potrzeby, numeru partii lub określonej części produkcji, w przypadku produkcji ciągłej;
    • daty produkcji premiksu oraz, w razie potrzeby, numeru partii;
    • ciem znaku „nazwy i adresu zakładu, do którego dostarczono premiksy, daty dostawy, rodzaju i ilości dostarczonych premiksów oraz, w razie potrzeby, stosownego numeru partii;
  • złożonych środków żywienia zwierząt/materiałów paszowych:
    • nazw i adresów wytwórców lub dostawców dodatków/premiksów, rodzaju i ilości wykorzystanych premiksów oraz, w razie potrzeby, numeru partii;
    • nazw i adresów dostawców materiałów paszowych i pasz uzupełniających oraz dat dostaw;
    • typu, ilości i receptury paszy złożonej;
    • rodzaju i ilości wytworzonych materiałów paszowych lub złożonych środków paszowych, wraz z datą ich wytworzenia oraz nazwą i adresem nabywcy (np. gospodarstwa rolnego lub innego podmiotu działającego na rynku pasz).

Powyżej opisano reguły dotyczące posiadania i przechowywania dokumentacji umożliwiającej śledzenie historii procesu wytwarzania każdej wyprodukowanej partii wprowadzonej do obrotu w zakresie prowadzenia działalności na rynku pasz, innej niż produkcja pierwotna. W obrocie paszami „bez GMO” dokumentacja ta powinna zawierać dodatkowo dokumenty potwierdzające spełnienie warunków produkcji wolnej od GMO (w tym wyniki badań laboratoryjnych) przekazane wraz z towarem przez producenta paszy lub składników do jej produkcji. Należy również pamiętać o dwuletnim obowiązku przechowywania ww. dokumentacji.

Utrzymywanie zwierząt z których lub od których pozyskuje się produkty przeznaczone do spożycia przez ludzi znakowane jako wyprodukowane bez stosowania GMO

Produkty pochodzenia zwierzęcego spełniającego wymogi ustawy mogą być oznakowane znakiem:

Do produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego oznakowanej jako wolna od GMO mogą być stosowane następujące pasze:

• pasze oznakowane jako wolne od GMO (pasze z oznakowaniem „bez GMO”);
• pasze, które składają się z roślin nieposiadających odpowiedników GMO;
• pasze zawierające, składające się lub wyprodukowane z GMO w części nie większej niż 0,9%, z zastrzeżeniem, że występowanie to jest przypadkowe, lub nieuniknione technicznie i producent tych pasz dysponuje dowodami, które ten warunek będą potwierdzać. Są to pasze, które spełniają wymóg art. 24 ust. 2 rozporządzenia WE nr 1829/200 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003, str. 1).

Podmiot, który hoduje zwierzęta gospodarskie, z których lub od których pozyskuje się produkty przeznaczone do spożycia przez ludzi, zaopatrujący się wyłącznie w pasze oznakowane jako wolne od GMO lub pasze składające się z roślin nieposiadających odpowiedników GMO i tylko takie wykorzystujący przez cały okres produkcji zwierzęcej, nie jest zobowiązany przepisami ustawy do prowadzenia badań laboratoryjnych pasz w kierunku wykrywania obecności organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Podmiot taki jednak jest zobligowany do posiadania i przechowywania przez okres dwóch lat dokumentów (faktury, etykiety zawierające nazwę i adres wytwórcy, skład, rodzaj oraz ilość), z których będzie wynikało jakie pasze były stosowane w żywieniu zwierząt i czy spełniały one wymogi, o których mowa w przepisach ww. ustawy.

Okres karencji

Okres karencji przewidziany w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 stycznia 2020 r. w sprawie długości okresów karencji poprzedzających pozyskanie ze zwierząt lub od zwierząt produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do oznakowania jako wolne od organizmów genetycznie zmodyfikowanych, w których nie stosuje się genetycznie zmodyfikowanych pasz (Dz.U. 2020 poz. 161), to czas żywienia zwierząt, w którym nie stosowano genetycznie zmodyfikowanych pasz, poprzedzający pozyskanie z lub od tych zwierząt produktu przeznaczonego do spożycia przez ludzi oznakowanego jako wolny od GMO. Ustanowienie okresów karencji reguluje kwestię tych gatunków zwierząt, u których na pewnym etapie życia i żywienia stosowanie pasz GMO jest nieuniknione.

Żywność pochodzenia zwierzęcego będzie mogła zostać opatrzona znakiem „wyprodukowano bez stosowania GMO”, jeżeli będzie pochodzić od lub ze zwierząt karmionych paszami niemodyfikowanymi genetycznie z zachowaniem okresów karencji, których długość określono w poniższej tabeli (stanowiącej załącznik do rozporządzania MRiRW), a proces żywienia tych zwierząt będzie odpowiednio udokumentowany.

Długość okresów karencji poprzedzających pozyskanie ze zwierząt lub od zwierząt określonych produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do oznakowania jako wolne od organizmów genetycznie zmodyfikowanych, w których nie stosuje się genetycznie zmodyfikowanych pasz.

Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 stycznia 2020 r.

Lp.	Produkt pochodzenia zwierzęcego	Gatunek zwierzęcia lub grupa technologiczna zwierząt1)	Długość okresu karencji
1	Mięso	Bydło domowe (Bos taurus)	12 miesięcy2)
2		Bawoły (Bubalus bubalus)
3		Koń (Equus caballus)
4		Osioł (Equus asinus)
5		Jeleń szlachetny (Cervus elaphus)
6		Jeleń sika (Cervus nippon)
7		Daniel (Dama dama)
8		Koza (Capra hircus)	6 miesięcy2)
9		Owca (Ovis aries)
10		Alpaka (Vicugna pacos)
11		Świnia (Sus scrofa f. domestica)	4 miesiące2)
12		Dzik (Sus scrofa)
13		Drób: kura (Gallus gallus), kaczka (Anas platyrhynchos), kaczka piżmowa (Cairina moschata), gęś (Anser anser), gęś garbonosa (Anser cygnoides), indyk (Meleagris gallopavo), przepiórka japońska (Coturnix japonica), perlica (Numida meleagris)	10 tygodni3)
14		Struś (Struthio camelus)	6 miesięcy2)
15		Zwierzęta futerkowe: królik (Oryctolagus cuniculus), nutria (Myocastor coypus)	10 tygodni2)
16	Mleko	Wszystkie gatunki zwierząt, od których pozyskuje się mleko	3 miesiące
17	Jaja	Ptaki, od których pozyskuje się jaja	6 tygodni
18	Produkty rybołówstwa	Zwierzęta akwakultury, od których pozyskuje się produkty rybołówstwa	cały okres chowu

¹⁾ Dotyczy zwierząt, których proces żywienia, w okresie karencji poprzedzającym pozyskanie produktu przeznaczonego do spożycia przez ludzi, jest udokumentowany zgodnie z załącznikiem I częścią A.III. ust. 8 lit. a rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319).

²⁾ Dla zwierząt, z których uzyskuje się mięso w terminie krótszym niż przewidziany w rozporządzeniu okres karencji, okresem karencji jest cały okres chowu.

³⁾ Dla zwierząt, z których uzyskuje się mięso w terminie krótszym niż przewidziany w rozporządzeniu okres karencji, okresem karencji jest cały okres chowu z wyłączeniem pierwszych trzech dni od dnia wyklucia.

Organy kontrolne

Ustawa deleguje zadania kontrolne w przestrzeganiu prawidłowości jej zapisów Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w zakresie kontroli żywności i pasz dla zwierząt domowych innych niż gospodarskie (w obrocie detalicznym) oraz Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie kontroli pasz.

Inspekcja Weterynaryjna w oparciu o roczny program kontroli podmiotów wprowadzających na rynek żywność lub pasze oznakowane jako wolne od GMO, będzie weryfikować stosowanie przepisów ww. ustawy. Kontrole w zależności od profilu działalności podmiotu sektora paszowego będą przeprowadzane w oparciu o odpowiednią dokumentację. W przypadku stwierdzenia, na podstawie badań laboratoryjnych, obecności w paszy organizmów transgenicznych na poziomie wyższym niż 0,9%, organy kontrolne każdorazowo wdrożą postępowanie wyjaśniające obejmujące weryfikację:

• procedur wewnętrznych podmiotu, w szczególności mogących mieć wpływ na występowanie zanieczyszczeń krzyżowych na etapie zbioru, transportowania lub magazynowania pasz;
• procedur kontroli wewnętrznej podmiotu w stosunku do kontrahentów dostarczających pasze (materiały paszowe) potencjalnie zawierające GMO;
• zakładowego planu badania pasz w kierunku wykrywania i ilościowego oznaczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych;
• przyczyn zanieczyszczenia pasz materiałami GMO.

W oparciu o zebrane ustalenia oraz po dokonaniu analizy ryzyka, podmiot sektora paszowego będzie zobligowany do dokonania zmian procedur wewnętrznych mających na celu wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum przypadków obecności GMO.

Ustawa o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów przewiduje również kary pieniężne m.in.:

• za wprowadzenie na rynek pasz, które są oznakowane jako wolne od GMO, ale nie spełniają warunków takiego oznakowania;
• za nieprzeprowadzanie badań laboratoryjnych na obecność modyfikacji genetycznych w paszy lub składników użytych do jej produkcji, w sytuacji gdy podmiot produkuje, przetwarza, pakuje lub przechowuje nieopakowaną paszę przeznaczoną do oznakowana jako wolną od GMO i wprowadza ją na rynek;
• za brak lub nieprzechowywanie dokumentów, przez okres lat dwóch od wprowadzenia na rynek produktu przeznaczonego do oznakowania jako wolny od GMO, pozwalających na weryfikację czy spełnia on określone wymogi, w tym wyników badań laboratoryjnych na obecność modyfikacji genetycznych w paszach stosowanych w żywieniu zwierząt, z których lub od których został pozyskany, lub w składnikach użytych do produkcji tych pasz, dokumentów określających procedury opracowane na podstawie analizy zagrożenia wystąpienia modyfikacji genetycznych, wskazujące częstotliwość pobierania próbek pasz lub składników użytych do ich produkcji do badań laboratoryjnych w celu potwierdzenia spełnienia ustawowo określonych warunków.