Tak jak inne działy międzynarodowego prawa publicznego, prawo humanitarne wyrosło z ukształtowanych przez wieki zwyczajów międzynarodowych. Począwszy od drugiej połowy XIX stulecia obie grupy reguł kodyfikowane są w licznych umowach wielostronnych. Ewolucja ta uczyniła z międzynarodowego prawa humanitarnego zbiór norm o następujących cechach specyficznych:

Po pierwsze, prawo humanitarne jest jedną z dziedzin prawa międzynarodowego publicznego o największej liczbie przyjętych traktatów wielostronnych. Wielkie kodyfikacje haskie i genewskie XIX i XX wieku należały do największych przedsięwzięć prawotwórczych współczesnego prawa międzynarodowego. Co więcej, obok kodyfikacji doszło do zawarcia wielu dalszych konwencji w ramach tzw. postępowego rozwoju prawa międzynarodowego, m.in. pod wpływem innowacji technologicznych w odniesieniu do środków i metod walki zbrojnej.

Po drugie, jedną ze specyficznych cech wypracowanego zbioru umów międzynarodowego prawa humanitarnego stało się oddziaływanie relacji przyczynowo-skutkowych pomiędzy konfliktami zbrojnymi a kolejnymi zmianami stanu prawnego.  Twierdzi się, że każda nowa konwencja pojawia się o jedną wojnę za późno. Kolejne konflikty unaoczniały bowiem istnienie wielu luk, niejasności i niekonsekwencji oraz trudności interpretacyjnych związanych z konwencjami, co wymuszało naturalny odruch regulacyjny, czyli potrzebę podjęcia po wojnie kroków kodyfikacyjnych w celu poprawienia
i uzupełnienia obowiązujących uregulowań traktatowych.

Po trzecie, znaczna część regulacji międzynarodowego prawa humanitarnego nabrała, pod wpływem powyższego trendu, charakteru norm bardziej wyrazistych i doprecyzowanych, a to z kolei uważane jest za jeden z istotnych czynników przyczyniających się do respektowania międzynarodowego prawa humanitarnego, w odróżnieniu od norm niejasnych bądź trudnych do jednoznacznej interpretacji. Zbyt precyzyjne formułowanie postanowień konwencji w odniesieniu do kwestii dotyczących międzynarodowego prawa humanitarnego może jednakże prowadzić do przesadnego rozbudowania przyjętych postanowień. 

Po czwarte, specyficznym skutkiem sposobu sporządzania, rozwijania oraz uzupełniania norm prawa humanitarnego stało się to, że znaczna ich część została sformułowana w języku norm samowykonalnych (self-executing rules), a zatem norm nadających się do bezpośredniego zastosowania bez potrzeby uchwalania stosownych aktów  implementujących je do prawa krajowego.

Po piąte, inaczej niż w innych działach prawa międzynarodowego, w obszarze międzynarodowego prawa humanitarnego nie doszło do zredukowania roli prawa zwyczajowego. Przeciwnie, międzynarodowe prawo humanitarne zostało w istotnym stopniu wzmocnione przez wypracowanie zbioru na kształt kodeksu norm prawa zwyczajowego.

Po szóste, wewnątrz systemu normatywnego międzynarodowego prawa humanitarnego doszło do silnych działań integracyjnych. Przejawem tego stało się powolne odchodzenie od podziału na prawo haskie (reguły walki), ujęte głównie w Konwencjach haskich 1899  i 1907 r., oraz  prawo genewskie  (reguły ochrony), odzwierciedlone w Konwencjach genewskich z 1949 r. i Protokołach Dodatkowych z 1977 r. do tych Konwencji.  Ponadto zobrazowaniem powyższego jest Konwencja o zakazie użycia, składowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu sporządzona w Oslo dnia 18 września 1997 r. (tzw. Konwencja Ottawska, DZ. U. z 2013 r. poz. 323), która zawiera w jednym instrumencie reguły prawa przeciwwojennego czy rozbrojeniowego (ius contra bellum), reguły walki w formie zakazów używania min (rules of combat) oraz reguły ochrony w formie norm ochronnych dla kombatantów i ludności cywilnej (rules of protection).

Po siódme, wyraźne wzmocnienie uzyskał trend do zbliżania i zintegrowania reguł prawa humanitarnego stosowanego w międzynarodowych i niemiędzynarodowych konfliktach zbrojnych, co stwarza szanse na wzmocnienie ochrony osób dotkniętych zwłaszcza tymi ostatnimi konfliktami.

Po ósme, wzmocnieniu i rozbudowaniu podlega ta część prawa międzynarodowego, która dotyczy ścigania i karania poważnych naruszeń i innych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego. Obserwuje się duży rozwój międzynarodowego prawa karnego, temu zjawisku sprzyja zwłaszcza powołanie kilku trybunałów ad hoc, trybunałów hybrydowych, oraz stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Do najważniejszych umów międzynarodowych z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego należą  m.in.:

• KG I - Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych, podpisana w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171);
• KG II - Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu, podpisana w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171);
• KG III - Konwencja Genewska o traktowaniu jeńców wojennych, podpisana w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171),
• KG IV - Konwencja Genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny, podpisana w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171)
• PD I - Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I), sporządzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 r. poz. 175)
• PD II - Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II), sporządzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 r. poz. 175)
• PD III - Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący przyjęcia dodatkowego znaku rozpoznawczego (Protokół III), przyjęty w Genewie dnia 8 grudnia 2005 r. (Dz. U. z 1992 r. poz. 447)

W trakcie 33. Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca*, która odbyła się w dniach 9-12 grudnia 2019 r. w Genewie, Rzeczpospolita Polska i Polski Czerwony Krzyż podjęły poniższe zobowiązania humanitarne na lata 2019-2023

Zobowiązanie zgłoszone przez Rząd RP:

1) Włączenie działań na rzecz zapewnienia ochrony osób z niepełnosprawnościami w kontekście konfliktów zbrojnych do międzynarodowych standardów odnoszących się do osób z niepełnosprawnościami;

Zobowiązania zgłoszone wspólnie przez Rząd RP i PCK:

2) Przygotowanie i reagowanie na klęski i katastrofy;

3) Wolontariat;

4) Przywracanie więzi rodzinnych;

5) Spójność społeczna;

6) Upowszechnianie międzynarodowego prawa humanitarnego;

7) Ochrona znaku czerwonego krzyża;

8) Rola pomocnicza Stowarzyszenia Krajowego;

9) Uzupełnienie informacji normatywnych dotyczących ustawodawstwa polskiego implementującego postanowienia instrumentów międzynarodowego prawa humanitarnego;

Polska przyłączyła się do dwóch zobowiązań otwartych:

10) Ochrona praw dzieci dotkniętych konfliktami zbrojnymi – zobowiązane zgłoszone przez Włochy;

11) Deklaracja ws. Bezpiecznych Szkół – zobowiązanie zgłoszone przez Argentynę, Hiszpanię i Norwegię.

Wszystkie zgłoszone przez Polskę zobowiązania znajdują się w systemie elektronicznym MK pod adresem: https://rcrcconference.org/about/pledges/search/.

*Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca to najwyższy organ decyzyjny Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (w skład którego wchodzą: krajowe stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca,  Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca), zaś udział w Międzynarodowej Konferencji biorą także Państwa-Strony Konwencji Genewskich (obecnie 196 państw). Każdy z uczestników  Międzynarodowej Konferencji ma równe prawa i jeden głos. Konferencja odbywa się raz na 4 lata i udział w niej mogą wziąć także obserwatorzy.

Na mocy Zarządzenia nr 51 Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 maja 2004 roku w sprawie powołania Zespołu do Spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego (M. P. z 2020 r. poz. 999 i 1103) powołano do życia  Zespół, zwany dalej Komisją ds. Międzynarodowego Prawa Humanitarnego, jako organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Rady Ministrów, której zadaniem jest upowszechnianie norm międzynarodowego prawa humanitarnego w celu wprowadzenia ich do polskiego systemu prawnego.

Komisja realizuje swoje zadania poprzez: dokonywanie przeglądu i analizę umów międzynarodowych dotyczących międzynarodowego prawa humanitarnego, formułowanie opinii w tym zakresie,  przedstawianie Prezesowi Rady Ministrów okresowych opinii na temat działań legislacyjnych, organizacyjnych i edukacyjnych, jakie należy podjąć w celu zapewnienia wykonywania zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie międzynarodowego prawa humanitarnego oraz formułowanie propozycji związanych z przygotowaniem aktów prawnych mających na celu wdrożenie do polskiego ustawodawstwa norm międzynarodowego prawa humanitarnego.

Od 2009 r. Komisja podjęła szereg działań służących upowszechnianiu międzynarodowego prawa humanitarnego. Powołano, między innymi, trzy zespoły problemowe, których zadaniem było opracowanie I, II, III i IV Raportu o implementacji i upowszechnianiu międzynarodowego prawa humanitarnego w Polsce oraz przeanalizowanie zobowiązań w zakresie działań pomocowych wynikających z umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia konwencjonalnego i przyjęcie określonych propozycji dalszych działań w tym zakresie. Celem opracowania raportów było dokonanie przeglądu ustawodawstwa i praktyki krajowej w zakresie zgodności z normami międzynarodowego prawa humanitarnego. Zebrane informacje pozwoliły zidentyfikować obszary wymagające podjęcia konkretnych działań, w celu zagwarantowania pełnej implementacji w polskim porządku prawnym międzynarodowego prawa humanitarnego i jego popularyzacji w społeczeństwie polskim.

Jednym ze sposobów na wzmocnienie monitorowania i przestrzegania międzynarodowego prawa humanitarnego są narodowe raporty z krajowej implementacji i przestrzegania międzynarodowego prawa humanitarnego. Dobrowolne raportowanie przez państwa krajowej implementacji międzynarodowego prawa humanitarnego, następnie publikacja tych raportów i wymiana informacji między państwami co do raportowania  przyczyniają się do wzrostu poziomu implementacji międzynarodowego prawa humanitarnego na arenie międzynarodowej.
Polska od lat regularnie  publikuje swoje narodowe raporty (raporty są opracowywane w ramach prac Zespołu do Spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego) traktując je jako element realizacji zobowiązania do upowszechniania międzynarodowego prawa humanitarnego (pierwszy raport był opublikowany w 2009 r., ostatni - czwarty w 2019 r.).
Nasze raporty zawierają informacje o działaniach polskich organów administracji publicznej, instytucji publicznych i Polskiego Czerwonego Krzyża w zakresie implementacji i upowszechnienia międzynarodowego prawa humanitarnego, jak również omówienie zmian oraz nowych przedsięwzięć podejmowanych przez Polskę na forum krajowym i międzynarodowym. Opracowanie raportów jest świadectwem wagi, jaką Polska przywiązuje do przestrzegania międzynarodowego prawa humanitarnego i upowszechniania wiedzy na jego temat.

Należy ponadto zaznaczyć, iż MSZ dokonało tłumaczenia na język polski oraz opublikowało „Podręcznik z San Remo dotyczącego prawa międzynarodowego mającego zastosowanie do konfliktów zbrojnych na morzu, przyjętego dnia 12 czerwca 1994 roku”. Powyższa publikacja stanowi wypełnienie zobowiązania Polski, podjętego w 2015 r. w trakcie 32. Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Tłumaczenie "Podręcznika" jest ważnym krokiem na drodze do upowszechniania wiedzy na temat prawa konfliktów zbrojnych, które niezmiennie pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi prawa międzynarodowego. 

Teksty powyższych publikacji są dostępne tu: Prawo międzynarodowe - Ministerstwo Spraw Zagranicznych - Portal Gov.pl (www.gov.pl