Priorytetem powołanego przez Radę Ministrów Pełnomocnika Rządu do spraw Odszkodowań za Szkody Wyrządzone Agresją i Okupacją Niemiecką w latach 1939-1945 było przeprowadzenie akcji informującej partnerów zagranicznych i przedstawicieli organizacji międzynarodowych o dochodzeniu przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej odszkodowań i reparacji za szkody, jakie Polska poniosła w wyniku niemieckiej agresji i okupacji w latach 1939-1945.

W tym celu podjęto wzmożone działania promocyjne wśród 189 spośród 193 państw członkowskich ONZ, mające na celu umiędzynarodowienie problemu. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że podjęte kroki spotkały się z zainteresowaniem i częściowym zrozumieniem polityków i organizacji pozarządowych.  

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP wystosowało 23.11.2022 r. noty dyplomatyczne adresowane do państw członkowskich Unii Europejskiej, NATO oraz podmiotów prawa międzynarodowego zainteresowanych tematem. Załącznikiem do noty apelującej o poparcie stanowiska polskiego ws. odszkodowań były trzy tomy, w języku angielskim, Raportu nt. strat poniesionych przez Polskę na skutek niemieckiej agresji i okupacji w latach II wojny światowej. 

Był to początek długofalowej akcji dyplomatycznej, której celem było wskazanie na niezrekompensowane krzywdy wyrządzone Polsce przez Niemcy i zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej na uniwersalny charakter odpowiedzialności za popełnione zbrodnie. Podczas prac stwierdzono, że wiedza w świecie na temat niemieckiej okupacji w Polsce jest znikoma. Zjawisko to dotyczyło również środowisk akademickich.  

Kolejnym krokiem akcji informacyjnej było rozesłanie do ministrów spraw zagranicznych w 50 państwach wersji Raportu. Kampania wsparta została organizacją seminariów i konferencji z udziałem zewnętrznych ekspertów, w stolicach europejskich, w tym w Berlinie, Londynie, Atenach, jak i pozaeuropejskich, jak również prowadzeniem strony internetowej. Stała się ona źródłem informacji dla zagranicznych polityków, środowisk dziennikarskich i opiniotwórczych oraz osób zainteresowanych tą tematyką.

18 kwietnia br. Rada Ministrów podjęła – na wniosek Pełnomocnika – Uchwałę w sprawie konieczności uregulowania w stosunkach polsko-niemieckich kwestii reparacji, odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu strat, jakie Polska poniosła w wyniku agresji i okupacji Niemiec. Postanowienie jednoznacznie potwierdziło, że ani w czasach PRL, ani po odzyskaniu suwerenności kwestia reparacji nie została w należyty sposób uregulowana. Uchwała stała się aktem prawnym wiążącym dla innych organów państwa. 

W sumie, w okresie ośmiu miesięcy odbyło się ponad  80 spotkań, zarówno w kraju, jak i za granicą. Do najważniejszych należy zaliczyć:

 

Niemcy: 

 07.12.2022 r. - wizyta Pełnomocnika w Berlinie, podczas której przeprowadzono rozmowy z A. Lührmann, minister stanu w niemieckim Ministerstwie Spraw Zagranicznych i  A. Michaelisem, sekretarzem stanu w tym samym resorcie oraz D. Woidke, premierem kraju związkowego Brandenburgia (SPD), byłym koordynatorem ds. niemiecko-polskiej współpracy społecznej i przygranicznej. Rozmowy stanowiły początek dialogu środowisk politycznych. 

17.11.2022 r. - rozmowa z M. Sarrazinem, politykiem współrządzącej partii Zielonych, pełnomocnikiem Rządu Federalnego ds. Bałkanów Zachodnich, służyła wyjaśnieniu priorytetowego znaczenia dla Polski tematu odszkodowań, który pozostaje osią sporu pomiędzy Warszawą i Berlinem.

21-22.05.2023 - Pełnomocnik spotkał się z grupą posłów do Niemieckiego Bundestagu. Podczas nieformalnej dyskusji omówiono kwestie trudne w relacjach bilateralnych, w tym również temat odszkodowań. Program obejmował m.in. spotkania z  A. Grafem Lambsdorffem (FDP) i K. Abrahamem (CDU) oraz udział w dyskusji z grupą posłów w Niemieckim Towarzystwie Polityki Zagranicznej (DGAP). Rozmówcy zostali poinformowani, że w Polsce panuje ponadpartyjna zgoda co do konieczności domagania się reparacji od Niemiec. 

21.05.2023 - Pełnomocnik wystosował do wszystkich posłów Bundestagu oraz Bundesratu listy, do których załącznikiem był Raport, celem zainicjowania dyskusji.

Islandia:

 19-21.01.2023 r. - Pełnomocnik spotkał się z M.  Eyjólfssonem, stałym sekretarzem stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, A. Atlasonem, doradcą premiera ds. zagranicznych oraz Þ. S. Ævarsdóttir, wiceprzewodniczącą Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy od 2021 r. Rozmowy dotyczyły m.in. kwestii dokumentu końcowego szczytu Rady Europy, wypracowywanego przez islandzką prezydencję. Celem wizyty było zwrócenie uwagi prezydencji islandzkiej na szerszy problem odpowiedzialności państwa agresora za straty ludzkie,  materialne i niematerialne. 

USA:

20.03.2023 r. - Pełnomocnik wystosował listy do jedenastu amerykańskich kongresmenów i senatorów (m.in. szefów Komisji Helsińskiej przy Kongresie USA, Spraw Zagranicznych Izby Reprezentantów i Senatu, Grupy Przyjaźni Polsko-Amerykańskiej), w których naświetlił problem nierozliczonej kwestii odszkodowań po II wojnie światowej. W listach zwrócił się do adresatów z prośbą o zbadanie kwestii asymetryczności odszkodowań przyznanych państwom Europy Wschodniej względem tych przyznanych państwom Europy Zachodniej, a także pominięcia Polski w przyznawaniu odszkodowań oraz zaapelował o stworzenie forum dialogu polsko-niemieckiego w Kongresie USA. W sierpniu 2023 r. republikański kongresmen Ch. Smith wezwał władze USA do wsparcia polskich dążeń do uzyskania reparacji od Niemiec.

 29.01-06.02.2023 r. - Pełnomocnik odbył 13 spotkań z członkami obu izb kongresu  amerykańskiego. Podczas wizyty miały też miejsce spotkania z przedstawicielami Polonii amerykańskiej, w tym z Prezesem Kongresu Polonii Amerykańskiej F. Spulą. Podczas rozmów uzyskano wyrazy poparcia dla działań Rządu RP.

W lutym 2023 r.  Polsko-Amerykańska Inicjatywa Strategiczna (PASI) złożyła  projekt rezolucji w Kongresie  USA w kwestii odszkodowań wojennych. Zmobilizowano sieć konsulatów RP w USA do podjęcia współpracy z liderami Polonii w USA we wszystkich stanach. 

20.03.2023 r. - wystosowano oficjalne pisma Pełnomocnika do wszystkich kongresmenów i senatorów. Przedstawiono w nich argumenty o asymetryczności traktowania Polski w świetle ustaleń Konferencji Poczdamskiej, fakt powoływania się przez Niemcy na instytucję immunitetu jurysdykcyjnego, którego zastosowanie pozbawia w konsekwencji polskie ofiary prawa do równego - z innymi narodami - traktowania, w tym możliwości wystąpienia z prywatnym aktem oskarżenia za szkody i krzywdy poniesione w wyniku niemieckiej okupacji. W piśmie podniesiono również argument uniwersalnego charakteru polskich roszczeń w kontekście rosyjskiej agresji na Ukrainę i okupacji jej terytorium. Ponadto zwrócono uwagę na kwestię asymetryczności reparacji i stworzenie forum dialogu polsko-niemieckiego w Kongresie USA. Kongres Polonii Amerykańskiej, PASI oraz inne organizacje polonijne zadeklarowały daleko idące wsparcie dla działań podjętych przez Pełnomocnika.

23-26.07.2023 r. - wizyta miała na celu uzyskanie poparcia dla polskiego stanowiska ze strony Departamentu Stanu, środowisk rządowych, żydowskich i polonijnych. Ponadto omówiono kwestie proceduralne związane z treścią Rezolucji Kongresu USA wyrażającą poparcie dla polskich wysiłków mających na celu zwrócenie uwagi Republiki Federalnej Niemiec na konieczność przestrzegania prawa międzynarodowego, w tym zapewnienia sprawiedliwego zadośćuczynienia i odszkodowania za śmierć i zniszczenia, które Niemcy wyrządziły Polsce podczas II wojny światowej.

Grecja:

14-16.02.2023 r. - podczas rozmowy z I wiceministrem spraw zagranicznych M. Varvitsiotisem omówiono możliwości współpracy w kontekście istnienia analogii na tle nierozliczonych szkód w relacji obu państw z Niemcami.  Miało miejsce także spotkanie z prof. P. Pavlopoulosem, byłym prezydentem Grecji,  J. Papandreu, byłym premierem Grecji  oraz naukowcami i profesorami greckich uniwersytetów. W rezultacie rozmów z L. Chrysanthopulosem, ambasadorem ad honorem, podjęta została współpraca polskiej i greckiej diaspory w USA w kwestii żądań odszkodowawczych od Niemiec. 

13.06.2023 r. - konferencja naukowa w Atenach. Koncepcja spotkała się z bardzo pozytywną reakcją wielu instytucji, jak i ekspertów w tej dziedzinie. W efekcie w wydarzeniu wzięli udział uznani prawnicy z Polski, Grecji, Włoch i Serbii, a także goście z Wielkiej Brytanii. 

Serbia:

22-23.02.2023 r. - podczas spotkania w Belgradzie z I. Dačiciem, wicepremierem i ministrem spraw zagranicznych omówiono kwestie odszkodowań od Niemiec za straty poniesione w trakcie II wojny światowej. Pełnomocnik zaproponował ściślejszą współpracę z przedstawicielami serbskich środowisk naukowych, eksperckich i Ministerstwem Spraw Zagranicznych w dziedzinie dokumentacji zbrodni niemieckiej okupacji w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej. Szczególną otwartość na współpracę prezentował D. Ristić, dyrektor Muzeum Ofiar Ludobójstwa.

Namibia:

10.05.2023 r. - rozmowy w Warszawie z J. Matundu, wiceminister spraw zagranicznych Namibii. Poinformowano o zgłoszonych formalnie roszczeniach, braku woli strony niemieckiej przystąpienia do negocjacji oraz o prowadzonych działaniach informacyjnych i dyplomatycznych. Strona namibijska wyraziła zainteresowanie wymianą doświadczeń w tym obszarze. Poinformowała również, że namibijskie społeczeństwo nie akceptuje porozumienia z Niemcami i negocjacje pozostają otwarte.

Wielka Brytania:

27-28.04.2023 r. - Pełnomocnik spotkał się z L. Dochertym, brytyjskim wiceministrem ds. Europy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Ponadto doszło do spotkania z członkami Izby Gmin i Izby Lordów. Celem wzmocnienia polskiego przekazu nawiązano współpracę z wyspecjalizowaną agencją lobbingową. 

 

Działalność w ramach Unii Europejskiej:

 30.05.2023 r. - Pełnomocnik wystosował pisma wraz z pełną angielską wersją Raportu do U. von der Leyen, przewodniczącej  Komisji Europejskiej, Przewodniczącej Parlamentu Europejskiego, R. Metsoli, Ch. Michela, przewodniczącego Rady Europejskiej, wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, J. Borella, V. Jurovej,  wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej oraz D. Reyndersa, komisarza ds. sprawiedliwości. Podobną informację wysłano do wszystkich 705 europarlamentarzystów. Równolegle trwają prace nad dalszymi działaniami na forum Unii Europejskiej.

Ponadto - zgodnie z postulatami Rządu RP - w deklaracji końcowej szczytu Rady Europy, zorganizowanego w dniach 16-17.05.2023 w Reykiawiku, zawarto zapis odnoszący się do konieczności sprawiedliwego zadośćuczynienia za straty poniesione w czasie konfliktów. W dokumencie przyjętym także przez Rząd Republiki Federalnej Niemiec podkreślono uniwersalną zasadę, że ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne nie podlegają przedawnieniu. W tekście znalazł się również zapis dotyczący reparacji wojennych.

O kwestii otwartych roszczeń odszkodowawczych zostali również powiadomieni na drodze oficjalnych pism: 

 

•             A. Azoulay, dyrektor generalna UNESCO;

•             M. Pejčinović Burić, sekretarz generalna Rady Europy;

•             T. K. R. Gylfadóttir, przewodnicząca Komitetu Ministrów Rady Europy, minister spraw   zagranicznych Islandii.

•             A. Guterres, sekretarz generalny ONZ;

•             C. Kőrösi, przewodniczący Zgromadzenia Ogólnego ONZ;

•             V. Bálek, przewodniczący Rady Praw Człowieka ONZ;

•             V. Türk, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka.

 

Równolegle Pełnomocnik wystosował listy do władz 16 województw, 2477 gmin, 314 powiatów oraz 66 miast z apelem o wsparcie dla działań Rządu mających na celu uzyskanie odszkodowania od Niemiec. Zaapelował o włączenie się w działania na rzecz propagowania i utrwalania prawdy historycznej. Do dzisiaj kilkadziesiąt miast, w tym Gdańsk, Lublin, Bochnia, Wieluń, podjęły takie uchwały, stanowiska i oświadczenia.

Niniejsze oświadczenie przedstawia jedynie najistotniejsze przykłady dotychczasowej aktywności Pełnomocnika Rządu do spraw Odszkodowań za Szkody Wyrządzone Agresją i Okupacją Niemiecką w latach 1939-1945 w ramach posiadanego obszaru kompetencji.

 

Rzecznik Prasowy MSZ

 

Fot.: Barbara Milkowska/MSZ