Głównymi inicjatorami utworzenia PW jako ustrukturyzowanej polityki, wspierającej zacieśnianie relacji UE z partnerami z Europy Wschodniej oraz współpracę regionalną, były Polska i Szwecja. Inicjatywa przedstawiona w trakcie szczytu Rady Europejskiej w czerwcu 2008 r. spotkała się z poparciem Komisji Europejskiej oraz państw członkowskich UE. Program zainaugurowano oficjalnie 7 maja 2009 r. w Pradze, na szczycie szefów państw i rządów UE oraz państw partnerskich. 

W okresie kilkunastu lat swojego istnienia Partnerstwo Wschodnie wypracowało skuteczną formułę rozbudowanej współpracy obejmującej wszystkie kraje regionu i mechanizmy inspirujące oraz wspierające proeuropejskie reformy. W znacznej mierze dzięki Partnerstwu, wytworzonej w jego ramach bazie formalno-prawnej oraz procesowi zbliżania do UE i jej standardów (zwł. poprzez umowy AA/DCFTA), możliwe było podjęcie przez UE decyzji o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą i Mołdawią. Kraje te nie tylko prowadzą proces niezbędnych reform i zbliżania do UE, ale także integrują się w sferze handlowej. Dzięki Partnerstwu udrożniono i rozwinięto kontakty międzyludzkie między UE a państwami partnerskimi, w tym m.in. poprzez proces liberalizacji wizowej, otwierania unijnych programów na udział państw partnerskich i aktywizację młodzieży. Dzięki szeregowi programów PW notuje konkretne rezultaty w sferze wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw, tworzeniu miejsc pracy, w obszarze konektywności, efektywności energetycznej, ochrony środowiska, szkoleń dla niezależnych dziennikarzy, wsparcia dla organizacji pozarządowych itd. Partnerstwo rozwija się prężnie także poza sferą współpracy międzyrządowej, czego najlepszym przykładem jest działalność Forum  Społeczeństwa Obywatelskiego PW (CSF), ale także Zgromadzenia Parlamentarnego EURONEST, czy Konferencji Władz Regionalnych i Lokalnych Partnerstwa Wschodniego (CORLEAP).

Choć PW pozostaje skuteczną inicjatywą realizacji unijnej polityki wobec wschodniego sąsiedztwa, to stoi obecnie w obliczu nowych wyzwań, przede wszystkim w wyniku trwającej rosyjskiej napaści na Ukrainę. Innym nowym czynnikiem jest postępujące zróżnicowanie państw „6” pod kątem zaawansowania ich współpracy z UE. Największe postępy na tej drodze odnotowały Ukraina i Mołdawia. Na przeciwnym biegunie znajduje się natomiast Białoruś, która jednostronnie zawiesiła swój udział w Partnerstwie. Do spadku stopnia zainteresowania  doszło  w polityce Gruzji. W przypadku Armenii jesteśmy świadkami procesu aktywizacji relacji z UE. Z kolei Azerbejdżan koncentruje się na współpracy  w sferze transportu i energetyki. Z tego względu Polska będzie dalej stymulować w UE dyskusję zmierzającą do ożywienia Partnerstwa Wschodniego i dostosowania do obecnej sytuacji geopolitycznej, zmierzając m.in. do jego aktywizacji w budowaniu odporności regionu, w tym przed zagrożeniami hybrydowymi, wypieraniu z niego wpływów Rosji poprzez wielopłaszczyznową współpracę z partnerami wschodnimi, a także rozszerzaniu przestrzeni europejskich standardów i wartości poprzez dalszą intensyfikację współpracy z najbardziej zaangażowanymi partnerami.