W wydarzeniu udział wzięli wiceministrowie spraw zagranicznych – Piotr Wawrzyk i Arkadiusz Mularczyk. Ponadto, obecni byli Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Paweł Pietrzyk oraz Dyrektor Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak.

Zespół nr 5 zawiera umowy dwustronne i wielostronne, zawarte przez Polskę, jak również opinie doradcze, orzeczenia i zarządzenia Stałego Trybunału Sprawiedliwości z okresu 1918-1939. Spis zdawczo-odbiorczy posiada 693 pozycje. Wśród nich najbardziej znanym dokumentem jest Traktat ryski z 1921 r., który zakończył stan wojny pomiędzy Polską a Rosją bolszewicką z lat 1919-1920, ustalał przebieg granic między państwami oraz regulował inne sporne kwestie.

Podczas uroczystości w gablotach zaprezentowano:

1.      Traktat Ryski z 1921 r. - „Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze dnia 18 marca 1921 r.” Został ratyfikowany przez stronę polską 16 kwietnia, zapisy obowiązywały od 30 kwietnia.

2.      Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 1934 r. - „Deklaracja między Polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy, podpisana w Berlinie dnia 26 stycznia 1934 r.”. Dokument nie miał formy traktatu, stanowił dwustronną umowę międzynarodową, ratyfikowaną przez stronę polską 15 lutego. Miał obowiązywać przez okres dziesięciu lat.

3.      Konwencja o przymierzu obronnym z Rumunią z 1921 r. - „Konwencja o przymierzu odpornem między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii [podpisana w Bukareszcie dnia 3 marca 1921r.]”. Umowa ratyfikowana przez stronę polską 18 lipca. Miała obowiązywać przez pięć lat, jej zapisy były następnie przedłużane kolejnymi traktatami z lat 1926 oraz 1931.

4.      Układ polityczny z Francją z 1921 r. - „Umowa francusko-polska” („Accord Polono-Francais”) [podpisana w Paryżu dnia 19 lutego 1921r.]. Umowa została ratyfikowana przez stronę polską 30 maja 1922 r., a jej zapisy miały formalnie wejść w życie po podpisaniu (6 lutego 1922 r.) i ratyfikowaniu dodatkowych umów handlowych, co również nastąpiło 30 maja 1922 r.

Dokumenty powstały w ramach pracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, realizującego politykę zagraniczną rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Do wybuchu II wojny światowej były przechowywane w siedzibie MSZ w pałacu Brühla. We wrześniu 1939 r. zostały ewakuowane wraz z całym urzędem i przebyły trasę przez Kazimierz, Łuck do Krzemieńca i Białokrynicy. W dniach 13-15 września, wobec zbliżających się niemieckich jednostek wojskowych, rozpoczęto niszczenie dokumentów. Ze względu na bezcenną wartość zespół traktatów postanowiono zakopać w lochach pałacu w Białokrynicy. Zostały one odkryte przez NKWD i wywiezione do Moskwy w kwietniu 1941 r. Po wojnie zespół traktatów został przekazany Ambasadzie PRL w Moskwie, która przesłała materiały do Archiwum MSZ. Trafiły one do Warszawy 3 maja 1948 r.

Podczas uroczystości wiceminister Wawrzyk podkreślił wagę pozyskiwania tego rodzaju dokumentów historycznych i przekazywania ich do wyspecjalizowanych instytucji, które mogą przywrócić im ich świetność. W ocenie wiceministra Wawrzyka, równie ważne jest zapewnienie dostępu do tych dokumentów wszystkim chętnym do naukowego badania historii II Rzeczypospolitej.

Wiceminister Mularczyk zauważył, że Traktat ryski nie tylko wyznaczył granice Polski na wschodzie, ale również przyznawał m.in. Polsce 30 milionów rubli w złocie za korzyści uzyskane przez Rosję przez 123 lata czerpania z ziem polskich. Jak dodał, Polska do dzisiaj nie otrzymała tej kwoty. Z kolei ze skradzionych Polsce dzieł sztuki, archiwów i innych trofeów wojennych udało się odzyskać niewielką część tych dóbr. – Dziś dług ten spada na spadkobierców bolszewickiej Rosji, a na nas ciąży obowiązek domagania się zadośćuczynienia. Jesteśmy to winni Ojczyźnie i naszym poprzednikom – powiedział wiceminister Mularczyk.

***

Przekazane dokumenty będą przechowywane w Archiwum Akt Nowych, które posiada odpowiednie warunki do dbania o starodruki, m.in. nowoczesną pracownię papieru czy komorę fumigizacyjną.

 

Łukasz Jasina
Rzecznik Prasowy MSZ