Główny Urząd
Geodezji i Kartografii

 Informacje ogólne:

Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U poz. 928) określa w szczególności:

• definicje, m.in. sygnalisty, organu publicznego oraz podmiotu prawnego (zobowiązanych do utworzenia kanałów zgłoszeń), działań następczych czy też działań odwetowych;
• zakres przedmiotowy naruszeń prawa podlegających zgłoszeniu;

Przepisy chroniące sygnalistę mają zastosowanie do naruszeń prawa przewidzianych przez dyrektywę 2019/1937 oraz do wszystkich naruszeń prawa w odpowiadających tym obszarom dziedzinach prawa krajowego (np. zamówień publicznych, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska).

• status prawny sygnalisty;

Ochrona przysługuje sygnaliście niezależnie od formy świadczenia pracy lub pełnienia służby (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej, wolontariat czy służba wojskowa).

Ochroną są objęci też sygnaliści dokonujący zgłoszenia lub ujawnienia publicznego przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę pracy, lub gdy taki stosunek już ustał.

Ustawa obejmuje ochroną także:

1. osoby fizyczne, które zgłoszą lub ujawnią publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą,
2. osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia, 
3. osoby powiązane z sygnalistą,
4. osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne pomagające lub powiązane z sygnalistą (w szczególności stanowiące własność lub zatrudniające sygnalistę);

• warunki objęcia ochroną sygnalistów;

Status sygnalisty jest pochodną dokonania zgłoszenia wewnętrznego lub zgłoszenia zewnętrznego bądź ujawnienia publicznego. 

Dodatkowo, sygnalista powinien mieć uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa (w rozumieniu ustawy).

Ochrona przysługuje od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

• zgłaszanie naruszeń za pośrednictwem zewnętrznych kanałów;

Na organy publiczne został nałożony obowiązek ustanowienia procedury zgłoszeń zewnętrznych, jak również obowiązek wydania zaświadczenia o podleganiu sygnalisty ochronie przewidzianej w ustawie, w przypadku gdy sygnalista zwróci się z takim żądaniem.

Organ publiczny:

1. przyjmuje zgłoszenie,
2. przekazuje je zgodnie z właściwością, gdy zgłoszenie nie należy do jego właściwości,
3. rozpatruje zgłoszenia należące do jego właściwości,
4. podejmuje działania następcze,
5. przekazuje zgłaszającemu informację zwrotną.

Dodatkowo na organ publiczny ma obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń zewnętrznych oraz rocznych sprawozdań zawierających dane dot. zgłoszeń zewnętrznych.

• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich

Rolą RPO jest przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych, w tym wstępna weryfikacja zgłoszenia i  nadanie sprawie dalszego biegu przez skierowanie zgłoszenia do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych lub – w zakresie konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – rozpatrzenie zgłoszenia i podjęcie działań następczych.

Dodatkowo RPO udziela sygnalistom środki wsparcia (np. porad nt. praw i środków ochrony prawej).

RPO ma obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania dot. zgłoszeń zewnętrznych (na podstawie sprawozdań uzyskanych od organów publicznych) i przekazywania go do Komisji Europejskiej oraz do Sejmu i Senatu.

Szczegółowe informacje działania RPO w zakresie dotyczącym zgłoszeń zewnętrznych dostępne są na stronie RPO w Biuletynie Informacji Publicznej https://bip.brpo.gov.pl/pl
Dane kontaktowe: Al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa, tel. centrali: (22) 55 17 700.

• zasady ujawnienia publicznego;

Ujawnienie takie jest objęte ustawową ochroną, gdy ujawniający dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na zgłoszenie, nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania.

• środki ochrony prawnej sygnalistów obejmują:

1. zakaz działań odwetowych (np. zakaz wypowiedzenia stosunku pracy),
2. odwrócony ciężar dowodu (na stosującym działanie odwetowe będzie spoczywał ciężar dowodu, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym),
3. odszkodowanie za dopuszczenie się działań odwetowych,
4. zakaz zrzeczenia się ochrony przyjętej w projektowanej ustawie,
5. sankcje.