Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Celem kontroli klasyfikacji tusz wieprzowych wg EUROP prowadzonych przez IJHARS w 2023 r. było zapewnienie prawidłowego określania klas jakości tusz wieprzowych w ubojniach i przestrzegania obowiązujących przepisów. Ponadto istotne jest ujednolicenie kryteriów klasyfikacji tusz wieprzowych, dla zapewnienia przejrzystości i uczciwości w stosunkach handlowych.

W 2023 r. inspektorzy JHARS przeprowadzili 1370 wizyt kontrolnych w zakładach ubojowych objętych nadzorem. W ich trakcie sprawdzono poprawność klasyfikacji przeprowadzonej przez 256 rzeczoznawców (77,81% czynnych rzeczoznawców) na podstawie 33,1 tys. szt. tusz wieprzowych.

Każda ubojnia trzody chlewnej podlegała obowiązkowi przesyłania kwartalnych informacji o liczbie uzyskanych tusz wieprzowych. Obowiązkowi klasyfikacji tusz wieprzowych w 2023 r. podlegały 172 zakłady ubojowe. Ponadto 2 zakłady uczestniczyły dobrowolnie w systemie klasyfikacji tusz wieprzowych. W nadzorowanych ubojniach ubito 17,8 mln szt. trzody, tj. 95,7% całkowitego uboju trzody w Polsce.

W toku kontroli ustalono, że:

• klasyfikację tusz wieprzowych stosowały wszystkie zakłady objęte kontrolą, metodę ZP stosowało 49 zakładów, tj. 29,5% nadzorowanych,
• choirometry posiadało 117 zakładów, tj. 70,5% wszystkich nadzorowanych,
• tara wskazywana przez wagi kolejkowe była prawidłowa,
• informacje o wynikach klasyfikacji wystawiane dostawcom żywca rzeźnego były zgodne z dokumentacją zakładową we wszystkich ubojniach spośród tych, które powiadamiają dostawców.

Nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli to:

• brak aktualnych uprawnień u 4 osób klasyfikujących tusze wieprzowe w 4 ubojniach,
• nieaktualne cechy legalizacji wag kolejkowych, używanych do ustalania masy tusz w 7 zakładach,
• nieprawidłowo wykonany pomiar mięsności dotyczył 3,0 tys. szt. tusz,
• nieprawidłowa obróbka lub prezentacja tusz dotyczyła 350 szt. tusz,
• brak oznakowania lub nieprawidłowe znakowanie klasą jakości handlowej dotyczyło 849 tusz,
• nieprawidłowe dokumentowanie czynności ustalania klas jakości tusz w 3 zakładach,
• brak protokołu z ustalania klas jakości handlowej tusz w 3 ubojniach,
• nieprawidłowy czas przechowywania dokumentacji z ustalania klas jakości tusz wieprzowych, czyli krótszy niż wymagane 4 tygodnie, w 3 zakładach ubojowych.

W 2023 r. w wyniku stwierdzonych nieprawidłowości, inspektorzy wydali 3 decyzje nakładające kary pieniężne, a także nałożyli mandaty karne w stosunku do 36 osób odpowiedzialnych za wykroczenia oraz wydali zalecenia pokontrolne w stosunku do 12 nadzorowanych ubojni.

W 2023 r. klasyfikacji poddano 17,1 mln szt. tusz wieprzowych, tj. 96,1% trzody ubitej w nadzorowanych rzeźniach, z czego największy udział (87,94% – o 0,64% więcej niż w 2022 r.) stanowiły tusze w dwóch najwyższych klasach jakości handlowej S oraz E. Klasa zostaje nadana w oparciu o oszacowaną zawartość chudego mięsa w tuszy: S – 60% lub więcej, E – od 55% do 60% chudego mięsa.

Porównując dane liczbowe uzyskane w ramach nadzoru nad klasyfikacją tusz wieprzowych w systemie EUROP w latach 2013-2022, można zauważyć, że o ok. 1/3 zmniejszyła się liczba zakładów prowadzących uboje trzody chlewnej – z 570 zakładów w 2013 r. do 346 w 2023r. (tab. 1). W 2023 r. liczba zakładów ubojowych nadal malała. Jednocześnie udział zakładów nadzorowanych w ogólnej liczbie zakładów ubojowych zwiększył się w okresie 10 lat z 46,1% w 2013r. do 48% w 2023r.

Co prawda udział tusz klasyfikowanych w uboju całkowitym w 2023 r. zmniejszył się do 91,9% w stosunku do 2022r. kiedy wynosił 92,2%, ale w 10-letnim horyzoncie czasowym obserwujemy trend delikatnego wzrostu tego udziału (tab. 2).

Na przestrzeni ostatnich 10 lat liczba zwierząt zakupionych na podstawie masy tusz i klasy jakości wzrosła od 12,9 mln. szt. w 2013 r. do 14,9 mln. szt. w 2018 r. W kolejnych latach liczba tych zwierząt malała do poziomu 12,7 mln. szt. w 2023 r. (tab. 3).
Udział trzody rozliczonej na podstawie wyników klasyfikacji w całkowitej liczbie tusz uzyskanych z uboju systematycznie rósł do 2019 r., osiągając rekordowe 72,1%. W kolejnych latach (2020 – 2023) utrzymywał się na poziomie ok. 68%.