Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

System ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS

System ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS w UE regulowany jest:

- rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1143 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie oznaczeń geograficznych w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych, zmieniającym rozporządzenia (UE) nr 1308/2013, (UE) 2019/787 i (UE) 2019/1753 oraz uchylającym rozporządzenie (UE) nr 1151/2012, a także rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylającym rozporządzenie (WE) nr 110/2008 oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007.
Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych zapewnia realizowanie przepisów z zakresu systemu chronionych nazw pochodzenia (ChNP), chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG) i gwarantowanych tradycyjnych specjalności (GTS). Jednym z narzędzi do ich realizacji jest skrzynka e-mail: ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl

Skrzynka e-mail: ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl umożliwia obywatelom, przedsiębiorcom oraz podmiotom administracji publicznej zgłaszanie zaobserwowanych nielegalnych działań na rynku z zakresu przepisów dotyczących ochrony produktów ChNP, ChOG oraz GTS, co bezpośrednio przyczyni się do skuteczniejszej procedury monitorowania rynku i ochrony przed oszustwami oraz fałszerstwami certyfikowanych produktów.
Zgłaszać można wszelkie naruszenia oraz podejrzenia naruszenia przepisów dotyczących ochrony produktów ChNP, ChOG oraz GTS, zidentyfikowane na wszystkich etapach produkcji, a także w obrocie detalicznym i hurtowym, w sklepach stacjonarnych, internetowych, czy na targowiskach.

Podejrzenie naruszenia prawa dotyczącego ochrony produktów posiadających zarejestrowane nazwy jako ChNP, ChOG lub GTS należy przekazać za pośrednictwem wypełnionego formularza (który znajduje się poniżej w Materiałach), na skrzynkę ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl
Do zgłoszenia należy dołączyć wszelkie materiały mogące ułatwić prowadzenie postępowania wyjaśniającego – zdjęcia produktu, etykiety, zrzuty ekranu, screenshoty itp.
Poprawnie wypełniony formularz powinien zawierać:

• dane zgłaszającego podejrzenie naruszenia,
• dokładny opis naruszenia.

Zakres ochrony produktów ChNP, ChOG, GTS:
Zgodnie z art. 26 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1143, oznaczenia geograficzne wpisane do unijnego rejestru oznaczeń geograficznych są chronione przed:

• bezpośrednim lub pośrednim wykorzystywaniem w celach handlowych oznaczenia geograficznego w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, jeśli produkty te są porównywalne do produktów zarejestrowanych pod tą nazwą lub jeśli stosowanie tego oznaczenia geograficznego w odniesieniu do dowolnego produktu lub usługi stanowi wykorzystywanie, osłabianie lub umniejszanie renomy tej chronionej nazwy lub działa na szkodę tej renomy, w tym również w sytuacji, gdy produkty te wykorzystuje się jako składniki;
• wszelkim niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli podano prawdziwe pochodzenie produktu lub usługi lub jeżeli podano chronioną nazwę w tłumaczeniu, w formie transkrybowanej lub transliterowanej, lub z towarzyszącym jej określeniem, takim jak: ,,w stylu'', ,,typu'', ,,zgodnie z metodą'', ,,jak produkowane w'', ,,imitacja'', ,,o smaku'', ,,podobne do'' lub podobnymi określeniami, w tym również w sytuacji, gdy produkty te są wykorzystywane jako składniki;
• wszelkimi innymi fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd określeniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych właściwości produktu, podanymi na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym, dokumentach lub informacjach zamieszczonych w interfejsach internetowych w odniesieniu do danego produktu, oraz opakowaniem produktu w pojemnik mogący stwarzać błędne wrażenie co do jego pochodzenia;
• wszelkimi innymi praktykami, które mogłyby wprowadzać konsumenta w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

Dodatkowo zgodnie z art. 68 ust. 1 ww. rozporządzenia, zarejestrowane gwarantowane tradycyjne specjalności są chronione przed wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli chroniona nazwa jest tłumaczona, w tym w odniesieniu do produktów wykorzystywanych jako składniki, oraz przed wszelkimi innymi praktykami, które mogłyby wprowadzić konsumentów w błąd.

Ponadto zgodnie z art. 103 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013, chronione nazwy pochodzenia i chronione oznaczenia geograficzne, o których mowa w niniejszym rozporządzeniu, są chronione zgodnie z art. 26-31, 35 i 36 rozporządzenia (UE) 2024/1143.

Celem skrzynki e-mail ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl jest wzmocnienie systemu ochrony certyfikowanych produktów (ChNP, ChOG, GTS), poprzez łatwiejszy dostęp do informacji o pojawiających się na rynku naruszeniach zasad ochrony zarejestrowanych nazw. Dzięki ogólnodostępnej skrzynce ochronaoznaczen@ijhars.gov.pl, administrowanej przez GIJHARS, w bardziej efektywny sposób można będzie osiągnąć priorytetowe cele systemu jakości żywności, którymi są:

• wzmocnienie mechanizmu zapobiegania oszustwom w łańcuchu dystrybucji, monitorowania rynku i zgłaszania nadużyć odpowiednim służbom monitorowania i kontroli,
• zapewnienie jednolitej ochrony nazw zarejestrowanych jako ChNP, ChOG lub GTS,
• zagwarantowanie uczciwej konkurencji,
• ochrona konsumentów przed nieuczciwymi praktykami handlowymi.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1143 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie oznaczeń geograficznych w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych, zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1308/2013, (UE) 2019/787 i (UE) 2019/1753 oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1151/2012 (Dz.Urz.UE.L Nr 77, str. 1143),
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylające rozporządzenie (WE) nr 110/2008 (Dz.U. UE. L 2019 Nr 130, s. 1),
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz.U. UE. L 2013 Nr 347, s. 671),
• ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. 2023 poz. 588),
• ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. 2022 poz. 1688, ze zm.).

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia produktów rolnych lub środków spożywczych

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2024 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie oznaczeń geograficznych w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych, zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1308/2013, (UE) 2019/787 i (UE) 2019/1753 oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1151/2012, ustanawia przepisy dotyczące następujących systemów jakości:

• chronione nazwy pochodzenia i chronione oznaczenia geograficzne wina i produktów rolnych, w tym środków spożywczych, o których mowa w art. 5 ust. 1 lit. c), oraz oznaczenia geograficzne napojów spirytusowych;
• gwarantowane tradycyjne specjalności i określenia jakościowe stosowane fakultatywnie, określone odpowiednio w tytule III rozdziały 2 i 3, dla produktów rolnych, w tym środków spożywczych, o których mowa w art. 51.

Chroniona nazwa pochodzenia (ChNP)
Chroniona nazwa pochodzenia (Protected Designation of Origin - PDO) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego. Jakość produktu lub jego cechy charakterystyczne powinny być głównie lub wyłącznie związane z tym szczególnym otoczeniem geograficznym i właściwymi dla niego czynnikami naturalnymi oraz ludzkimi. Cały proces technologiczny czyli produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.

Chronione oznaczenie geograficzne (ChOG)
Chronione oznaczenie geograficzne (Protected Geographical Indications - PGI) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego, który pochodzi z tego regionu, miejsca lub kraju. Produkt ten posiada szczególną specyficzną jakość, reputację, cieszy się uznaniem lub też posiada inne cechy przypisywane temu pochodzeniu geograficznemu. Na określonym obszarze może odbywać się jeden z trzech procesów: produkcja, przetwarzanie lub też przygotowywanie produktu.

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS)
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (Traditional Speciality Guaranted - TSG) to zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2024, produkt rolny, w tym środek spożywczy. Określenie „produkty rolne, w tym środki spożywcze”, obejmuje produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi wymienione w załączniku I do TFUE oraz środki spożywcze i produkty rolne wymienione w załączniku II do ww. rozporządzenia. Oznaczenia Gwarantowana Tradycyjna Specjalność nie stosuje się do napojów spirytusowych ani produktów sektora wina określonych w części II załącznika VII do rozporządzenia (UE) nr 1308/2013, z wyjątkiem octów.
W odróżnieniu od Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych, produkty będące Gwarantowaną Tradycyjną specjalnością można wytwarzać na terenie całej Polski, pod warunkiem spełniania warunków specyfikacji.

Nazwa kwalifikuje się do zarejestrowania jako gwarantowana tradycyjna specjalność, jeżeli opisuje ona produkt, który:

• otrzymano z zastosowaniem sposobu produkcji, przetwarzania lub składu odpowiadającego tradycyjnej praktyce w odniesieniu do tego produktu; lub
• wytworzono z surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane.

Dodatkowo, aby nazwa mogła zostać zarejestrowana jako gwarantowana tradycyjna specjalność, musi ona:

• być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do danego produktu; lub
• wskazywać na tradycyjny charakter danego produktu.

Określenie ,,tradycyjny'' oznacza udokumentowane historycznie użycie nazwy przez producentów w danej społeczności przez okres umożliwiający przekazanie między pokoleniami. Okres ten ma wynosić co najmniej 30 lat, a takie użycie może obejmować zmiany wynikające ze zmian w zakresie higieny, bezpieczeństwa i innych stosownych praktyk.

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia napojów spirytusowych

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylającym rozporządzenie (WE) nr 110/2008, w zakresie napojów spirytusowych stosuje się termin „oznaczenie geograficzne”. Jest to oznaczenie wskazujące na pochodzenie napoju spirytusowego z terytorium danego państwa, regionu lub miejsca na tym terytorium, w przypadku gdy określona jakość, renoma lub inne cechy tego napoju spirytusowego zasadniczo wynikają z jego pochodzenia geograficznego. 
 

Oznaczenia i terminy stosowane w celu wyróżnienia produktów sektora wina

Zgodnie z rozporządzeniem 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającym wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającym rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007, w zakresie produktów sektora wina stosowane są terminy:

Nazwa pochodzenia 
Nazwa pochodzenia oznacza nazwę, w tym tradycyjnie używaną nazwę, określającą produkt sektora wina, którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się właściwe dla niego czynniki naturalne i ludzkie. Nazwa pochodzenia oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w szczególnych przypadkach państwa, używaną do opisu produktu, który jest produkowany z winogron pochodzących wyłącznie z tego obszaru geograficznego oraz którego produkcja, od zbioru do zakończenia procesów produkcji wina odbywa się na tym obszarze geograficznym. Dodatkowo produkt jest otrzymywany z odmian winorośli należących do Vitis vinifera lub z krzyżówki gatunku Vitis vinifera z innymi gatunkami rodzaju Vitis.

Oznaczenie geograficzne
Oznaczenie geograficzne oznacza nazwę, w tym tradycyjnie używaną nazwę, określającą produkt sektora wina, którego szczególną jakość, reputację lub inne cechy charakterystyczne przypisuje się jego pochodzeniu geograficznemu. Oznaczenie geograficzne oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w szczególnych przypadkach państwa, używaną do opisu produktu, w którego produkcji używanych jest przynajmniej 85 % winogron, pochodzących wyłącznie z tego obszaru geograficznego. Wszystkie działania, od zbioru tych winogron do zakończenia procesów produkcji wina, odbywają się na wyznaczonym obszarze geograficznym. Maksymalnie 15 % winogron, które może pochodzić spoza wyznaczonego obszaru, musi pochodzić z państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym położony jest ten obszar. Produkt jest otrzymywany z odmian winorośli należących do Vitis vinifera lub z krzyżówki gatunku Vitis vinifera z innymi gatunkami rodzaju Vitis. 
 

Stosowanie oznaczeń
Stosowanie tych oznaczeń pozwala na łatwiejszą identyfikację produktów, ich ochronę przed nieprawnym używaniem zarejestrowanych nazw oraz promocję produktów o specyficznych cechach i określonym pochodzeniu. Producentom wytwarzającym produkty o wysokiej jakości i wyjątkowych walorach daje natomiast szansę zaistnienia na rynku. Wytwarzanie wyrobów regionalnych i tradycyjnych może również przyczynić się do rozwoju obszarów wiejskich poprzez różnicowanie działalności rolniczej i promocję tych regionów. Ponadto, system ten wspiera rozwój gospodarki wiejskiej, gdyż tradycyjne metody wytwarzania wymagają znacznie większego nakładu pracy, dzięki czemu możliwe jest zwiększenie zatrudnienia w rolnictwie. Jest to cecha istotna szczególnie dla terenów o niekorzystnych warunkach gospodarowania.
Jednym z podstawowych elementów zapewnienia ochrony jest skuteczny system kontroli, na który składa się kontrola zgodności procesu produkcji ze specyfikacją oraz kontrola urzędowa.
Podstawą funkcjonowania systemu rejestracji i ochrony nazw produktów regionalnych i tradycyjnych jest prawo Unii Europejskiej. W przepisach polskich określone zostały natomiast ramy instytucjonalne umożliwiające wdrożenie systemu na szczeblu krajowym. Aktem prawnym określającym zadania poszczególnych organów w zakresie produktów regionalnych i tradycyjnych w Polsce jest ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o rejestracji i ochronie nazw pochodzenia, oznaczeń geograficznych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności produktów rolnych i środków spożywczych, win lub napojów spirytusowych oraz o produktach tradycyjnych.