Finansowanie gospodarki ściekowej

Finansowanie gospodarki ściekowej

Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym sprawy obejmujące m.in. wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych należą do zadań własnych gminy. Ponadto, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy. Powyższe przepisy są ściśle powiązane z art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, zgodnie z którym rada gminy, w drodze uchwały będącej aktem prawa miejscowego, wyznacza aglomeracje.

Inwestycje w gospodarce ściekowej są finansowane przez gminę ze środków własnych. Mogą być także finansowane z różnych źródeł publicznych – zarówno krajowych i zagranicznych – jak i ze środków prywatnych.

Istniejące mechanizmy finansowe przewidują możliwość finansowania zamierzeń inwestycyjnych zarówno w aglomeracjach ujętych w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), jak i na obszarach poza aglomeracjami.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z następujących źródeł finansowania dedykowanych gospodarce ściekowej.

1. Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027

Dedykowane środki finansowe na gospodarkę ściekową w aglomeracjach zapewnione zostały w dwóch edycjach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) funkcjonującego w ramach unijnej perspektywy finansowej na lata 2007-2013 i 2014-2020 oraz stanowiącego ich kontynuację Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) na lata 2021-2027. W ramach programu FEnIKS priorytetem jest wspieranie działań związanych zarówno z budową nowej infrastruktury komunalnej do zbierania ścieków komunalnych, jak i budową, przebudową, rozbudową i remontem istniejącej infrastruktury komunalnej do ich oczyszczania, niezbędnych do zrealizowania zobowiązań wynikających z dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywy ściekowej). Wsparcie przeznaczone jest wyłącznie dla inwestycji w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) co najmniej 15 000, wskazanych w obowiązującym KPOŚK jako nie spełniające wymogów ww. dyrektywy. Wspomniane inwestycje powinny prowadzić do zwiększenia dostępności usług związanych z oczyszczaniem ścieków z zastosowaniem, gdzie to możliwe, nowoczesnych i zarazem energooszczędnych technologii (w tym wykorzystujących odnawialne źródła energii – jednak wyłącznie jako element uzupełniający projektów), zapewniających wymaganą jakość oczyszczanych ścieków. Integralną częścią projektów dotyczących oczyszczalni ścieków mogą być działania związane z infrastrukturą służącą do przeróbki i zagospodarowania osadów ściekowych, z zastrzeżeniem, że wydatki na infrastrukturę do produkcji energii ze ścieków i osadów ściekowych będą wykorzystywane na potrzeby własne wnioskodawcy lub operatora.

W FEnIKS nie przewiduje się dofinansowania modernizacji kanalizacji sanitarnej, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest ona niezbędna dla zrealizowania objętej projektem nowej sieci kanalizacji sanitarnej.

W uzasadnionych przypadkach i wyłącznie w ramach realizacji kompleksowych projektów, dopuszczalne będzie włączenie do zakresu projektu również działań związanych z poprawą jakości systemów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia (w tym systemów zarządzania dystrybucją oraz likwidowanie strat wody), a także rozbudową systemów wodociągowych (nowe sieci wodociągowe, nowe stacje uzdatniania wody i ujęcia). Inwestycje takie będą miały charakter uzupełniający i będą dopuszczalne wyłącznie na tych obszarach, gdzie równocześnie zostanie zapewniona gospodarka ściekowa zgodna z wymaganiami dyrektywy ściekowej.

Wsparcie skierowane jest do podmiotów odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z gospodarką wodno-ściekową na terenie aglomeracji, tj. jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz przedsiębiorstw wodociągowo‐kanalizacyjnych (w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków). Dofinansowanie jest w formie bezzwrotnej w wysokości do 70 % wydatków kwalifikowalnych. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.feniks.gov.pl/.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

2. Programy Regionalne 2021-2027

Dla małych aglomeracji, o wielkości w przedziale od co najmniej 2 000 RLM do poniżej 15 000 RLM, tj. poniżej wartości przyjętej w programie FEnIKS, zgodnie z podziałem zakresu wsparcia w programach krajowych i regionalnych, finansowanie z wykorzystaniem środków unijnych ujęte zostało w ramach programów regionalnych, które zastąpiły funkcjonujące dotychczas Regionalne Programy Operacyjne (RPO). Podobnie jak w przypadku programu FEnIKS, fundusze te nakierowane są na inwestycje w budowę, przebudowę i remonty istniejącej infrastruktury, jak też oczyszczanie ścieków komunalnych, niezbędne do zrealizowania zobowiązań wynikających z dyrektywy ściekowej. Formą wsparcia inwestycji z powyższego obszaru są dotacje. Nabory na realizację inwestycji mają charakter konkurencyjny.

Ponadto w dwóch programach regionalnych: Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021-2027 oraz Fundusze Europejskie dla Podkarpacia 2021-2027 zostało przewidziane wsparcie budowy lub rozbudowy systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków (np. budowa przydomowych oczyszczalni ścieków) poza obszarami aglomeracji ujętymi w KPOŚK. Głównym celem interwencji jest ochrona cennych przyrodniczo siedlisk, w tym m.in. jezior wrażliwych na eutrofizację.

Szczegółowy zakres interwencji został określony w programach opracowanych dla poszczególnych województw. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-2021-2027/fundusze-dla-regionow/.

Jednostki zarządzające: Urzędy marszałkowskie.

Instytucja koordynująca programy regionalne: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

3. Program Priorytetowy 1.1 Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach

Program przewiduje dofinansowanie inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych (także w zakresie osadów ściekowych oraz wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych wyłącznie na potrzeby własne operatora, tj. na działalność wodno-ściekową, jak również w zakresie przygotowania ścieków oczyszczonych do ponownego użycia zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/741 z dnia 25 maja 2020 r. w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody oraz rozporządzeniem Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi ścieków, a także przy odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych), budowy lub modernizacji zbiorczych systemów kanalizacji sanitarnej, budowy przyłączy, a także, w przypadku projektu kompleksowego – budowy lub modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę (także w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych wyłącznie na potrzeby własne operatora, tj. na działalność wodno-ściekową) oraz budowy kanalizacji deszczowej.

Beneficjenci, tj. jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, mogą ubiegać się o pożyczkę w wysokości do 100% kosztów kwalifikowanych. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.gov.pl/web/nfosigw/gospodarka-wodno-sciekowa-w-aglomeracjach-2021.

Jednostka zarządzająca: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

4. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

W ramach Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020), na obszarach poza granicami aglomeracji ujętymi w KPOŚK operacje typu „Gospodarka wodno-ściekowa” realizowane są w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i w oszczędzanie energii”. Wsparcie w ramach operacji z zakresu gospodarki wodno-ściekowej udzielane jest gminom, spółkom gminnym oraz związkom gmin. Wsparcie to obejmować może budowę, przebudowę lub wyposażenie obiektów budowlanych służących do zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz na zakup i montaż urządzeń oraz instalacji kanalizacyjnych lub wodociągowych. Poziom pomocy finansowej wynosi maksymalnie 63,63% kosztów kwalifikowalnych, a w przypadku Instrumentu Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy do 100% kosztów kwalifikowalnych. Wysokość pomocy dla tego typu projektów nie może przekroczyć 5 mln zł na obszar gminy w okresie realizacji PROW 2014-2020. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/-program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2014-2020-prow-2014-2020.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

5. Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027

W ramach Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 zaplanowana została interwencja 10.10. Infrastruktura na obszarach wiejskich oraz wdrożenie koncepcji inteligentnych wsi, której celem jest rozwiązywanie problemów z zapewnieniem odbioru ścieków z gospodarstw domowych na obszarach o rozproszonej zabudowie, gdzie doprowadzenie sieci kanalizacyjnej jest mało efektywne i wymaga ponoszenia bardzo wysokich kosztów. W ramach interwencji przewidziano realizację inwestycji w zakresie systemów indywidualnego oczyszczania ścieków. Pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji i będzie się mogła o nią ubiegać gmina lub związek międzygminny. Intensywność pomocy wynosi do 75% (i nie mniej niż 30%) kosztów kwalifikowalnych operacji, z czego pomoc finansowana z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) wynosi maksymalnie 55% (a w regionie Warszawa – 43%) kosztów kwalifikowalnych, a pozostałe 20% (a w regionie Warszawa – 32%) kosztów kwalifikowalnych – ze środków budżetu państwa. Wysokość pomocy nie może przekroczyć 1,5 mln zł na obszar gminy w okresie realizacji PSWPR 2023-2027. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/plan-strategiczny-dla-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2023-27.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

6. Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności

Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) w ramach reformy B3.1. Wsparcie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich przewiduje wsparcie dla inwestycji w zrównoważoną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich. Zakresem wsparcia objęto budowę, rozbudowę lub modernizację systemów zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków na terenach wiejskich. Poziom pomocy finansowej wynosi do 100% kosztów kwalifikowalnych, przy czym maksymalna kwota wsparci beneficjenta wynosi 5 mln zł, a minimalna kwota wsparcia wynosi 1 mln zł w ramach projektu.

KPO ukierunkowany został na gminy wiejskie lub gminy miejsko-wiejskie, z wyłączeniem miast liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, z wyłączeniem obszarów aglomeracji ujętych w KPOŚK. Program zakłada wsparcie gmin charakteryzujących się najniższymi wskaźnikami zwodociągowania oraz tych, których zdolność inwestycyjna jest niewystarczająca do samodzielnej realizacji inwestycji. Beneficjentami programu mogą zostać gminy, spółki, w których udziały mają wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego, a także związki międzygminne. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/krajowy-planu-odbudowy-i-zwiekszania-odpornosci.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

7. Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych

Program określa zasady rozdziału i przekazywania jednostkom samorządu terytorialnego oraz związkom jednostek samorządu terytorialnego dofinansowania na realizację zadań inwestycyjnych, mających na celu przeciwdziałanie COVID-19, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1327 z późn. zm.), przyznawanego na podstawie promes udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

Dofinansowanie z Programu przeznaczone jest na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań inwestycyjnych w ramach 36 obszarów inwestycyjnych, o których mowa § 3 ust. 2 uchwały nr 84/2021 Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2021 r. w sprawie ustanowienia Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych, w tym m.in.:

budowa lub modernizacja infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, w tym oczyszczalni,
budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej.

Prezes Rady Ministrów, biorąc pod uwagę zasady zrównoważonego rozwoju oraz mając na celu przeciwdziałanie COVID-19, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ww. ustawy, może wskazać obszary inwestycyjne inne niż 36 obszarów określonych przepisami uchwały.

Program realizowany jest ze środków Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, o którym mowa w art. 65 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, ze zm.).

Prezes Rady Ministrów, kierując się postanowieniami uchwały, dotychczas podjął decyzję o uruchomieniu łącznie dziewięciu edycji Programu. W wyniku rozstrzygnięcia tych edycji, dofinansowaniem z Programu objęto ponad 19,5 tys. inwestycji samorządowych z terenu całego kraju na łączną kwotę dofinansowania blisko 99,2 mld zł.

Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.bgk.pl/polski-lad/.

Jednostka zarządzająca: Bank Gospodarstwa Krajowego.

Instytucja koordynująca: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

8. Wsparcie z budżetu państwa

Zasady wsparcia finansowego z budżetu państwa gminnych inwestycji w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę oraz kanalizacji określają przepisy ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1964) przedłużyła o rok termin realizacji obowiązku gminy, polegającego na przeznaczeniu na inwestycje w zakresie odpowiednio wodociągów i zaopatrzenia w wodę lub kanalizacji wydatków w kwocie nie mniejszej niż równowartość otrzymanej kwoty dochodów. Obowiązkiem gminy jest przeznaczenie w latach 2021-2025 na finansowanie inwestycji w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę lub kanalizacji, wydatków w kwocie nie mniejszej niż równowartość otrzymanych środków.

Nowelizacja ta wprowadziła również możliwość łącznego uwzględnienia wydatków na inwestycje w zakresie kanalizacji oraz wydatków na inwestycje w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę. Oznacza to, że gmina może nie zrealizować wydatków inwestycyjnych w zakresie kanalizacji, na które otrzymała wsparcie, i w to miejsce wykonać wydatki inwestycyjne w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę. Taka sama możliwość dotyczy wydatków inwestycyjnych w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę.

Gminy, oprócz inwestycji typowo kanalizacyjnych, mogą realizować także inwestycje w zakresie usuwania i oczyszczania ścieków, a ponadto mogą dofinansować budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. W zakresie dofinansowania przydomowych oczyszczalni ścieków zastosowanie znajdują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Finansów.

9. Partnerstwo Publiczno-Prywatne

Jednym z dostępnych instrumentów finasowania inwestycji w zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków jest partnerstwo publiczno-prywatne (PPP). Jest to sposób realizacji zadań publicznych, oparty na wieloletniej umowie określającej podział zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym, a partnerem prywatnym. Celem PPP jest świadczenie określonej usługi publicznej przez partnera prywatnego w oparciu o stworzoną przez niego infrastrukturę, za wynagrodzeniem. Przedsięwzięcie PPP to budowa lub remont infrastruktury publicznej, połączone z jej utrzymaniem i/lub zarządzaniem. Realizacja inwestycji w formule PPP to szereg korzyści dla instytucji publicznych (np. realizacja inwestycji na czas i zgodnie z zaplanowanym budżetem), ale przede wszystkim jest to możliwość optymalizacji wydatkowania środków budżetowych poprzez zaangażowanie kapitału prywatnego w inwestycje publiczne, oraz możliwość skorzystania ze specjalistycznej wiedzy sektorowej i doświadczenia biznesu. Sukces w realizacji projektu PPP to nie tylko dobrze przygotowana dokumentacja i skutecznie rozstrzygnięte postępowanie na wybór partnera prywatnego, ale przede wszystkim wieloletnia korzystna dla obu stron współpraca podmiotu publicznego i partnera prywatnego w całym cyklu życia projektu.

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej jako centralna jednostka odpowiedzialna za rozwój PPP w Polsce, oferuje wsparcie doradcze dla podmiotów publicznych w przygotowaniu analiz przedrealizacyjnych, w tym oceny efektywności, a następnie, wsparcie w przeprowadzeniu postępowania na wybór partnera finansowego i uzyskaniu zamknięcia finansowego w projekcie. Doradztwo świadczone jest przez wyspecjalizowanych ekspertów zewnętrznych i może mieć postać doradztwa kompleksowego (prawnego, ekonomiczno-finansowego i technicznego). W celu uzyskania wspomnianego wsparcia, zainteresowany podmiot publiczny powinien zgłosić się do MFiPR w ramach otwartego naboru projektów PPP. Pełna informacja dotyczącą prowadzonego procesu naboru (w tym regulamin naboru, formularz zgłoszeniowy i kryteria wyboru projektów) znajduje się pod adresem: https://www.ppp.gov.pl/doradztwo-nabor-ppp-1/.

MFiPR opracowało także narzędzie obliczeniowe pozwalające oszacować wartość przyszłych zobowiązań z tytułu umowy PPP (tzw. Kalkulator PPP). Jest to proste i intuicyjne narzędzie pozwalające podmiotowi publicznemu, zainteresowanemu realizacją projektu PPP, samodzielnie obliczyć przyszłe zobowiązania wynikające z realizacji umowy PPP. Kalkulator jest dedykowany projektom PPP, w których mechanizmem wynagrodzenia partnera prywatnego jest opłata za dostępność, tj. partner prywatny otrzymuje od podmiotu publicznego okresowe płatności w zamian za zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu świadczonych usług przez wskazany w umowie czas. Samo narzędzie (plik Excel) oraz dodatkowe informacje na temat jego funkcjonowania dostępne są pod adresem https://www.ppp.gov.pl/kalkulator-/. Należy przy tym zastrzec, że narzędzie to nie uwzględnia specyfiki projektów realizowanych w trybie koncesyjnym, w którym mogą być realizowane projekty PPP w sektorze gospodarki ściekowej.

Jednostka koordynująco-zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

10. Programy Interreg

Programy Interreg wspierają współpracę międzynarodową, a ich podstawowym zadaniem jest realizacja projektów w międzynarodowym partnerstwie.

Możliwość dofinansowania inwestycji związanych z gospodarką ściekową przewidują cztery programy Interreg na lata 2021-2027:

Programy transgraniczne:

Południowy Bałtyk (przeznaczył na ten cel 5 522 946 euro),
Polska – Ukraina (przeznaczył na ten cel 3 500 000 euro),
Litwa – Polska (przeznaczył na ten cel 2 447 622 euro).

Program transnarodowy:

Europa Środkowa (przeznaczył na ten cel 2 079 850 euro).

W przypadku programów transgranicznych (Południowy Bałtyk, Polska - Ukraina, Litwa - Polska) należy też wykazać oddziaływanie transgraniczne inwestycji (korzyści wychodzące poza obszar Polski). W przypadku programu transnarodowego (Europa Środkowa) jedyną dopuszczalną formą inwestycji jest inwestycja pilotażowa, czyli małej skali, o charakterze demonstracyjnym.

10.1. Interreg Południowy Bałtyk (z udziałem Polski, Niemiec, Danii, Szwecji oraz Litwy)

Dofinansowanie inwestycji w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków jest możliwe wyłącznie na obszarze działania programu, który obejmuje w Polsce: województwo zachodniopomorskie, województwo pomorskie, subregiony: elbląski i olsztyński w województwie warmińsko-mazurskim.

Działanie Programu 2.2. „Promowanie zrównoważonego wykorzystania wody” wspiera skuteczną i zrównoważoną gospodarkę wodną, zwłaszcza w dziedzinie ograniczania odprowadzania substancji odżywczych i niebezpiecznych do dorzeczy rzek, a następnie do Morza Bałtyckiego. Celem jest zwalczanie eutrofizacji i wprowadzania substancji niebezpiecznych, a tym samym poprawa jakości wody.

W ramach tego działania przewidziano możliwość realizacji transgranicznych działań pilotażowych jako części projektów. Mogą one obejmować elementy infrastruktury i wyposażenia o charakterze pilotażowym i demonstracyjnym. Realizacja infrastruktury na dużą skalę nie jest możliwa.

Podmioty, które mogą ubiegać się o dofinansowanie to:

władze lokalne i regionalne oraz ich stowarzyszenia,
szkoły, szkolnictwo wyższe i instytucje badawczo-rozwojowe,
przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne (o charakterze publicznym lub non-profit), które zajmują się gospodarką komunalną i miejską w zakresie środowiska i energii (taką jak odpady i woda, ciepło, ochrona powietrza) oraz porty,

małe i średnie przedsiębiorstwa,
formalne stowarzyszenia, klastry i sieci małych i średnich przedsiębiorstw,
organizacje pozarządowe,
europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej,
instytucje gospodarki wodnej i morskiej.

Aglomeracje i gminy, w których występuje naruszenie dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczące oczyszczania ścieków komunalnych, nie kwalifikują się jako beneficjenci.

Program dofinansowuje do 80% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Gdańsku. Projekty zatwierdza międzynarodowy Komitet Monitorujący. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://southbaltic.eu/.

10.2. Interreg Polska – Ukraina

Dofinansowanie inwestycji jest możliwe wyłącznie na obszarze działania programu, który obejmuje w Polsce województwa: podkarpackie, lubelskie, podlaskie oraz część mazowieckiego (miasta: Siedlce, Ostrołęka oraz powiaty: garwoliński, przasnyski, ostrołęcki, makowski, wyszkowski, ostrowski, węgrowski, sokołowski, siedlecki i łosicki).

W celu szczegółowym 2.5. „Wspieranie dostępu do wody oraz zrównoważonej gospodarki wodnej” są planowane m.in. wspólne działania, które dotyczą rozwoju infrastruktury kanalizacyjnej i poprawy gospodarki ściekowej. Projekty mają wspierać racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi.

Podmioty, które mogą ubiegać się o dofinansowanie to:

jednostki administracji państwowej, regionalnej i samorządowej, stowarzyszenia tych jednostek oraz instytucje im podległe,

jednostki ratownicze, jednostki ochrony przeciwpożarowej (w tym straż pożarna), policja i służby graniczne,
inne podmioty prawa publicznego (np. izby, organy administracji rządowej),
jednostki szkolnictwa wyższego i instytucje naukowe,
organizacje pozarządowe.

Program dofinansowuje do 90% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Warszawie. Projekty zatwierdza polsko-ukraiński Komitet Monitorujący. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://pl-ua.eu/pl.

10.3. Interreg Litwa – Polska

Dofinansowanie inwestycji w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków jest możliwe wyłącznie na obszarze działania programu, który obejmuje w Polsce województwa podlaskie oraz część warmińsko – mazurskiego (subregiony olsztyński i ełcki).

W celu szczegółowym 2.7. „Wzmacnianie ochrony i zachowania przyrody, różnorodności biologicznej oraz zielonej infrastruktury, w tym na obszarach miejskich, oraz ograniczanie wszelkich rodzajów zanieczyszczenia” jest planowane m.in. wspólne opracowywanie rozwiązań w dziedzinie gospodarowania wodami i ściekami oraz wykorzystania wody deszczowej.

Podmioty, które mogą ubiegać się o dofinansowanie to:

władze lokalne, regionalne i krajowe;
organy publiczne i podmioty prawa publicznego;
stowarzyszenia;
organizacje pozarządowe;
europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej.

Program dofinansowuje do 80% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Wilnie. Projekty zatwierdza Komitet Monitorujący. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://lietuva-polska.eu/ .

10.4. Interreg Europa Środkowa (z udziałem Austrii, Chorwacji, Czech, Polski, Słowacji, Słowenii, Węgier, części Włoch i Niemiec)

Cały obszar Polski jest objęty działaniem programu. Wsparcie mogą uzyskać projekty, które są realizowane w międzynarodowym konsorcjum. W skład konsorcjum musi wchodzić minimum trzech partnerów z różnych krajów.

W celu szczegółowym 2.3. „Rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym” dofinansowanie jest przeznaczone na współpracę w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym na obszarze programu. Można współdziałać w sferze opracowania i realizacji strategii oraz planów działania, narzędzi, szkoleń, pilotaży i innych powiązanych działań.

W celu szczegółowym 2.4. „Ochrona środowiska” wsparcie będzie przyznawane na działania, które służą opracowaniu i realizacji strategii, planów działania, narzędzi, szkoleń i działań pilotażowych dla bardziej efektywnej ochrony przyrody i bardziej zrównoważonego zarządzania środowiskiem. Działania powinny koncentrować się na przygotowaniu i wdrażaniu udoskonalonych polityk na rzecz ochrony środowiska, a także opracowaniu wspólnych rozwiązań dostosowanych do szczególnych warunków lokalnych.

Preferowane są projekty dotyczące terytoriów, które posiadają cenne zasoby przyrodnicze i regionów o złym stanie środowiska naturalnego, lub regionów wykazujących duży potencjał do odbudowy środowiska naturalnego (np. na miejskich obszarach przemysłowych, terenach poprzemysłowych, obszarach zdegradowanych rzek).

Następujące organizacje mogą ubiegać się o dofinansowanie:

krajowe, regionalne i lokalne władze i instytucje publiczne,
instytucje prywatne, w tym spółki prywatne, posiadające osobowość prawną,
organizacje międzynarodowe, które działają na mocy prawa krajowego państwa członkowskiego UE lub (z ograniczeniami) na mocy prawa międzynarodowego.

Program dofinansowuje do 80% wydatków kwalifikowanych projektu. Środki są przyznawane na zasadzie konkursowej. Konkursy organizuje Wspólny Sekretariat zlokalizowany w Wiedniu. W Polsce informacji o programie udziela Krajowy Punkt Kontaktowy znajdujący się w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej, w Departamencie Współpracy Terytorialnej, w Wydziale Współpracy Transnarodowej i Międzyregionalnej. Projekty zatwierdza międzynarodowy Komitet Monitorujący. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.interreg-central.eu/.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

11. Polsko-Szwajcarski Program Rozwoju Miast

Program ma na celu podniesienie jakości życia mieszkańców średnich miast w Polsce, co będzie skutkowało zmniejszeniem różnic społeczno-gospodarczych w naszym kraju. Z Programu mogą skorzystać średnie miasta zakwalifikowane przez Strategię na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do grona 139 miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze.

Miasta zostaną objęte zarówno wsparciem finansowym, jak i doradczym. Doradztwem zajmie się Związek Miast Polskich. Wsparcie z programu będzie można przeznaczyć na kompleksowe projekty, których potrzeba wynika ze strategii rozwoju miasta. Elementem projektu może być inwestycja m.in. w obszarze gospodarki wodno-ściekowej. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Programu: https://www.programszwajcarski.gov.pl. Nabór projektów został ogłoszony 7 marca 2024, a termin składania wniosków o dofinansowanie upływa 16 grudnia 2024 r.

Jednostka zarządzająca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

12. Rządowy program rozwoju obszaru Karpat Wschodnich i Roztocza na lata 2024-2030

Celem strategicznym Rządowego program rozwoju obszaru Karpat Wschodnich i Roztocza na lata 2024-2030 jest poprawa jakości życia mieszkańców obszaru Wschodnich Karpat i Roztocza poprzez stworzenie trwałych podstaw umożliwiających przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego z poszanowaniem środowiska naturalnego i klimatu.

W ramach działania 2 „Zielona i niebieska infrastruktura dla ochrony środowiska naturalnego” wspierane będą zadania dotyczące projektowania, budowy i modernizacji instalacji wodno-kanalizacyjnych na rzecz ochrony walorów środowiskowych i krajobrazowych obszaru wskazanego w Programie.

Program obejmie swoim zasięgiem pas 21 przygranicznych powiatów i wchodzących w ich skład gmin oraz cztery miasta na prawach powiatu, znajdujące się w bliskiej odległości od granicy. Są to następujące powiaty:

w województwie lubelskim: bialski, chełmski, hrubieszowski, tomaszowski i włodawski oraz miasto Biała Podlaska i miasto Chełm;
w województwie podkarpackim: bieszczadzki, jarosławski, lubaczowski i przemyski oraz miasto Przemyśl;
w województwie podlaskim: augustowski, białostocki, hajnowski, sejneński, siemiatycki, sokólski i suwalski oraz miasto Suwałki;

w województwie warmińsko-mazurskim: bartoszycki, braniewski, gołdapski, kętrzyński i węgorzewski.

Beneficjentami mogą być również związki gmin, w skład których wchodzą gminy położone na obszarze objętym Programem.

Źródłem finansowania realizacji Programu są środki budżetu państwa pochodzące z rezerwy celowej do wysokości 500 mln zł. Środki te będą przekazane w formie dotacji celowych na dofinansowanie działań z zakresu polityki rozwoju, stanowiących zadania własne jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostka zarządzająca: Lubelski Urząd Wojewódzki, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Podlaski Urząd Wojewódzki, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki .

Instytucja koordynująca: Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

13. PFR Fundusz Inwestycji Samorządowych FIZAN

Fundusz powstał z myślą o współfinansowaniu projektów jednostek samorządu terytorialnego lub podległych im spółek. Fundusz może zatem bezpośrednio inwestować w spółki samorządowe, obejmując w nich udziały lub akcje, lub udzielać im finansowania dłużnego w formie pożyczek lub obligacji. Fundusz może również dostarczać samorządom środki na realizację ważnych projektów, odkupując od samorządów udziały w ich spółkach i uzgadniając z góry ścieżkę wyjścia z inwestycji. Fundusz może także współfinansować przedsięwzięcia partnera prywatnego wyłonionego w postępowaniu prowadzonym w modelu partnerstwa publiczno-prywatnego. W kręgu zainteresowania funduszu znajduje się szereg inwestycji, w tym m.in. w sektorze wodociągowo-kanalizacyjnym. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Funduszu: https://www.pfrtfi.pl/fundusze-inwestycyjne/fundusze-inwestycyjne-zamkniete/fundusz-FIS.

Jednostka zarządzająca: PFR Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. będące częścią Grupy Polskiego Funduszu Rozwoju, przy czym częścią portfela zarządza PFR S.A., Departament Inwestycji Samorządowych.

14. Samorządowy Fundusz Pożyczkowy

Samorządowy Program Pożyczkowy (SPP) skierowany jest do gmin i powiatów, które zamierzają realizować inwestycje infrastrukturalne na terenach wiejskich (na wsi i w miastach do 20 tys. mieszkańców). Środki finansowe w ramach niniejszego programu mogą zostać przeznaczone na budowę i modernizację: sieci oraz stacji wodociągowych, systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków, placówek oświatowych, dróg gminnych i powiatowych, a także przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii.

Maksymalna wysokość jednostkowej pożyczki wynosi 1,5 min zł. Pożyczki są udzielane na okres do 5 lat z możliwością 12-miesięcznego okresu karencji w spłacie kapitału. Przy realizacji inwestycji nie jest wymagany wkład własny - pożyczki mogą służyć finansowaniu 100% kosztów zadania inwestycyjnego brutto.

Oprocentowanie pożyczki jest zmienne i stanowi równowartość 1,00 wskaźnika WIBOR 3-miesięcznego w stosunku rocznym, przy czym podstawą do ustalenia wysokości ww. odsetek umownych jest średnia wartość wskaźnika WIBOR 3-miesięcznego w kwartale poprzedzającym termin wymagalności danej płatności określonej w harmonogramie.

Nabór wniosków w konkursie o udzielenie pożyczek SPP ogłaszany jest cyklicznie. Ogłoszenie o naborze wniosków określa limit środków finansowych przeznaczonych na daną edycję, wskazuje datę i godzinę rozpoczęcia i zakończenia okresu składania wniosków oraz adres właściwy do składania wniosków drogą elektroniczną. Szczegóły i aktualne informacje znajdują się na stronie internetowej Funduszu: https://www.efrwp.pl/samorzady/samorzadowy-program-pozyczkowy/o-programie.

Jednostka zarządzająca: Fundacja „Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej – Counterpart Fund”.

15. Międzynarodowe Instytucje Finansowe

Międzynarodowe Instytucje Finansowe oferują instrumenty wsparcia samorządów oraz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych dla realizacji ich zadań w obszarze gospodarki wodno-ściekowej. Instytucje takie jak Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Rozwoju Rady Europy oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oferują: pożyczki krótko i długoterminowe, gwarancje, finansowanie łączone (pożyczki i pomoc bezzwrotna) oraz wsparcie eksperckie w zakresie przygotowania i wdrażania projektów inwestycyjnych.

15.1. Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), jako Bank Unii Europejskiej, ale także bank klimatyczny, w sposób szczególny wspiera priorytety i polityki UE w tym zakresie. EBI oferuje:

pożyczki bezpośrednie dla sektora publicznego (w tym przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych i samorządów). W przypadku pożyczek bezpośrednich minimalna kwota finansowania to 25 mln EUR,
finansowanie projektów w formule Partnerstwa Publiczno-Prywatnego,
kredyty pośrednie oferowane z udziałem pośredniczących banków (np. Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Ochrony Środowiska).

Więcej informacji o ofercie znajduje się na stronie internetowej Banku pod adresem: https://www.eib.org/en/projects/country/poland.

15.2. Bank Rozwoju Rady Europy

Bank Rozwoju Rady Europy (BRRE) może finansować projekty, które przyczynią się do ochrony i poprawy środowiska, a tym samym poprawy warunków życia, w tym z zakresu np. oczyszczania i ochrony wód powierzchniowych i podziemnych; odkażania gleb i warstw wodonośnych; ochrony i rozwoju różnorodności biologicznej. Ponadto, biorąc pod uwagę znaczne skutki społeczne zagrożeń związanych z klimatem, takich jak fale upałów, pożary, susze i powodzie, BRRE koncentruje się na finansowaniu działań zwiększających odporność na zmiany klimatyczne zagrożonych populacji i wspieraniu reakcji społeczności na zmiany klimatyczne i inne katastrofy. Jest to zgodne z mandatem społecznym BRRE i stanowi odpowiedź na globalny apel skierowany do międzynarodowych banków rozwoju o zwiększenie wsparcia na rzecz adaptacji do zmiany klimatu, która cieszy się znacznie mniejszym zainteresowaniem i finansowaniem na arenie międzynarodowej niż łagodzenie zmiany klimatu. BRRE może sfinansować do 50% kosztów projektu. Stroną umowy pożyczkowej może być organ władzy samorządowej. Więcej informacji o ofercie znajduje się na stronie internetowej Banku pod adresem: https://coebank.org/.

15.3. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) angażuje się w finansowanie projektów inwestycyjnych, w szczególności promujących zrównoważony rozwój oraz zieloną transformację. Zakres projektów, które Bank może wspierać jest szeroki, mogą to być projekty polegające na:

finansowaniu ekspansji/modernizacji, w tym usprawnień w wykorzystywaniu zasobów,
zmianach własnościowych: przejęcia, konsolidacja, prywatyzacja,
partnerstwo publiczno-prywatne,
finansowaniu płynnościowym.

Projekty, które EBOR może finansować w tym sektorze to: ponowne wykorzystanie wody, drenaż, rozwiązania przeciwpowodziowe, instalacja czujników i mierników, budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków, modernizacja i rozbudowa sieci, zakup i instalacja pomp i mierników w celu poprawy jakości, projekty dostosowujące do wymogów ochrony środowiska. EBOR oferuje zarówno finansowanie dłużne, jak i w postaci inwestycji kapitałowych. Zazwyczaj okres finansowania to 5-7 lat, ale wspiera również inwestycje o dłuższym horyzoncie czasowym, np. 20-letnie. Więcej informacji o ofercie znajduje się na stronie internetowej Banku pod adresem: https://www.ebrd.com/poland.html.