Ochrona wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych

Wysokie stężenia azotanów w wodzie są szkodliwe dla zdrowia. W wyniku przemian biochemicznych w organizmie człowieka azotany mogą być przekształcane w azotyny, co w konsekwencji może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Azotyny są szczególnie szkodliwe dla noworodków i małych dzieci, u których mogą prowadzić do rozwoju sinicy. Inne produkty pochodne azotanów i azotynów (nitrozoaminy) zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworów układu pokarmowego.

Dopuszczalna norma stężenia azotanów w wodzie przeznaczonej do spożycia wynosi 50 mg/l.

Azot jest również pierwiastkiem biogennym odpowiedzialnym za proces eutrofizacji wód powierzchniowych. Duża ilość biogenów powoduje masowy zakwit glonów i sinic. Konsekwencją tego zjawiska jest ograniczony dostęp tlenu i namnażanie się bakterii beztlenowych produkujących siarkowodór, który z kolei niszczy życie na dnie zbiorników wodnych.

Sinice to cyjanobakterie, które produkują szereg różnych toksyn. Wydzielane przez sinice neurotoksyny mogą wpływać na ośrodkowy układ nerwowy, łącznie z porażeniami mięśni przy większej ilości, hepatotoksyny mogą uszkodzić wątrobę, a dermatotoksyny już po samym wejściu do wody mogą spowodować świąd, pokrzywkę lub wysypkę. Masowy zakwit sinic w okresie letnim prowadzi do zamykania licznych kąpielisk. Toksyny powstające w wodzie mogą w niej pozostać nawet po gotowaniu, dlatego taka woda nie nadaje się nawet do pojenia zwierząt, ani podlewania warzyw.

Azotany w wodach pochodzą m.in. z nawozów stosowanych w rolnictwie. Ponieważ problem wzrastającej zawartości azotanów w wodach dotyczy całej Unii Europejskiej, a zanieczyszczenie wód spowodowane w jednym państwie może oddziaływać na wody innego państwa, Komisja Europejska została zobowiązana do podjęcia na poziomie wspólnotowym stosownych działań zaradczych w tym zakresie. Efektem tych działań jest dyrektywa Rady (91/676/EWG) z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, tzw. dyrektywa azotanowa (Dz.U.UE.L.1991.375.1 z dnia 1991.12.31).

Dyrektywa nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek wyznaczenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć. Konieczne jest także ustanowienie zbioru zaleceń dobrej praktyki rolniczej oraz programu działań, którego stosowanie jest obowiązkowe na obszarach szczególnie narażonych, lub na terenie całego kraju, jeżeli obszary szczególnie narażone nie zostały wyznaczone.

Dyrektywę azotanową do polskiego porządku prawnego transponuje ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. 2017, poz. 1566 z późn. zm.). Na podstawie art. 106 tejże ustawy minister właściwy do spraw gospodarki wodnej w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa opracowuje program działań, którego podstawowym celem jest zmniejszanie zanieczyszczenia wód spowodowanego nawożeniem użytków rolnych nawozami naturalnymi (gnojówka, gnojowica, obornik) zawierającymi związki azotu oraz zapobieganie dalszym zanieczyszczeniom tego rodzaju.