Istotą zarządzania ruchem lotniczym jest zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa lotniczego. Priorytetem stało się osiągnięcie równowagi między stale zwiększającą się liczbą lotów, a dostępną pojemnością przestrzeni kontrolowanych.

W drodze rozwoju i ewolucji lotnictwa oraz w oparciu o teorię zarządzania powstało pojęcie zarządzania ruchem lotniczym (AirTraffic Management – ATM). Oznacza ono wszelkie przedsięwzięcia realizowane w imieniu państwa, przez specjalną wyspecjalizowaną organizację, we współpracy z innymi podmiotami, które mają na celu zapewnianie bezpieczeństwa statkom powietrznym, utrzymywanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego oraz jak najefektywniejsze wykorzystywanie przestrzeni powietrznej.

Zarządzanie ruchem lotniczym obejmuje:

• planowanie,
• organizowanie,
• koordynowanie,
• kontrolowanie wszelkich zasobów potencjału zarządzania ruchem lotniczym.

Do zasobów tych zaliczamy przede wszystkim personel naziemny, pokładowy i całą infrastrukturę techniczną systemu służb ruchu lotniczego.

Na zarządzanie składają się:

• zapewnienie służb ruchu lotniczego,
• zarządzanie przepływem ruchu powietrznego,
• zarządzanie przestrzenią powietrzną.

Wraz z rozwojem procesu globalizacji oraz postępującej integracji w ramach Unii Europejskiej, zdecydowano o potrzebie podjęcia prac synchronizujących i liberalizujących lotnictwo cywilne. Zakres potrzeb okazał się bardzo szeroki, włączając w to prawa pasażera, sprawy związane z bezpieczeństwem, ochroną środowiska, potrzebami infrastrukturalnymi oraz zarządzaniem ruchem lotniczym.

Rozwój tej dziedziny transportu powoduje, że następuje jej zakumulowany wpływ na całą gospodarkę. Nadrzędnym celem promowanym przez Komisję Europejską jest idea zrównoważonego rozwoju, dlatego postanowiono przeprowadzić reformę systemów zarządzania ruchem lotniczym w Europie. Reorganizacja ta została zaproponowana w postaci programu Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej (Single European Sky - SES).

Koncepcja „jednolitego nieba” jest niezwykle istotna z uwagi na znaczącą fragmentację przestrzeni powietrznej w Europie oraz potrzeby koordynacji operacyjnej i przystosowania systemu do obecnej sytuacji ruchowej w przestrzeni powietrznej.

Poprzez zastosowywanie wieloaspektowego podejścia do problematyki żeglugi powietrznej w Europie: dzięki działaniom legislacyjnym, technologicznym, proceduralnym oraz o charakterze ekonomicznym, możliwe będzie osiągnięcie w perspektywie najbliższych lat:

• zwiększenia pojemności przestrzeni powietrznej,
• zmniejszenia kosztów zapewniania służb żeglugi powietrznej,
• zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne wywierane przez operacje lotnicze,
• zapewnienia bezpieczeństwa.

Komitet ds. Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej jest bardzo istotnym ciałem konsultacyjno-doradczym KE, i niejednokrotnie stanowi jedyny instrument wpływu państw członkowskich na działania KE w obszarze żeglugi powietrznej.

Komitet ds. Jednolitej Przestrzeni Powietrznej został ustanowiony wraz z wejściem w życie pierwszego pakietu SES, aby wspomagać Komisję w zarządzaniu Jednolitą Europejską Przestrzenią Powietrzną oraz zapewnić odpowiednie uwzględnienie interesów wszystkich kategorii użytkowników. W jego skład wchodzi dwóch przedstawicieli z każdego kraju UE (cywilny i wojskowy), a przewodniczy mu przedstawiciel Komisji.

Podczas posiedzeń Komitetu omawiane są między innymi kwestie wdrożenia Funkcjonalnych Bloków Przestrzeni Powietrznej (FAB), przyjęcia i realizacji Planów Skuteczności Działania Instytucji Zapewniających Służby Żeglugi Powietrznej (Performance Plan), funkcjonowania systemu opłat nawigacyjnych, urzeczywistnienia SESAR (Systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji) oraz interoperacyjności systemów ATM.

Ponadto Komitet dyskutuje i opiniuje wszelkie projekty aktów prawnych (decyzje i rozporządzenia ramowe oraz wykonawcze) w zakresie żeglugi powietrznej proponowane przez KE.

Polska w Komitecie, decyzja ministra właściwego ds. transportu, reprezentowana jest przez Zastępcę Dyrektora Departamentu Lotnictwa.

Funkcjonalne bloki przestrzeni powietrznej (FAB) stanowią strukturalny i organizacyjny komponent programu Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej, przyczyniający się do stopniowej integracji systemu zarządzania przestrzenią powietrzną oraz generowania korzyści ekonomicznych dla użytkowników przestrzeni powietrznej.

Aktualnie rozwijanych jest dziewięć inicjatyw FAB: UK-Ireland FAB, Danish-Swedish FAB, Baltic FAB, BLUE MED FAB, Danube FAB, FAB CE, FABEC, NorthEuropean FAB oraz South West FAB.

Głównym celem ustanowienia bałtyckiego funkcjonalnego bloku przestrzeni powietrznej we wschodniej części Europy, w skład którego obecnie wchodzą Polska i Litwa, jest przede wszystkim wypracowanie skutecznej odpowiedzi na wyzwania w obszarze zarządzania ruchem lotniczym, generowane również przez państwa spoza obszaru Unii Europejskiej. Baltic FAB został ustanowiony na podstawie Umowy o ustanowieniu Bałtyckiego Funkcjonalnego Bloku Przestrzeni Powietrznej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Litewską, podpisanej w Wilnie dnia 17 lipca 2012 r.

Zadania związane z zapewnieniem służb żeglugi powietrznej nad terytorium Polski są realizowane przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej (PAŻP).

Podstawa prawna

Ustawa z 8 grudnia 2006 roku o Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej

Agencja zapewnia bezpieczną, ciągłą, płynną i efektywną żeglugę powietrzną w polskiej przestrzeni powietrznej przez wykonywanie funkcji instytucji zapewniających służby żeglugi powietrznej, zarządzanie przestrzenią powietrzną oraz zarządzanie przepływem ruchu lotniczego zgodnie z przepisami Unii Europejskiej dotyczącymi Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej, umowami i przepisami międzynarodowymi, przepisami ustawy Prawo lotnicze oraz innymi przepisami krajowymi. 

Obszarem działalności PAŻP jest Rejon Informacji Powietrznej Warszawa.

Działalność operacyjna Agencji w zakresie zarządzania przestrzenią powietrzną w Polsce jest prowadzona poprzez wyspecjalizowane służby:

• służbę ruchu lotniczego – ATS,
• służbę łączności – COM,
• służbę nawigacji – NAV,
• służbę dozorowania – SUR,
• służbę informacji lotniczej – AIS.

Działania Agencji obejmują m.in.:

• dostarczanie użytkownikom przestrzeni powietrznej informacji meteorologicznych;
• kontrolowanie z powietrza urządzeń i systemów łączności lotniczej, nawigacji i dozorowania przestrzeni powietrznej;
• zapewnianie projektowania procedur lotu;
• prowadzenie szkoleń i udzielanie konsultacji w zakresie żeglugi powietrznej;
• prowadzenie działalności badawczo – rozwojowej w zakresie żeglugi powietrznej;
• dokonywanie zakupów, utrzymanie oraz modernizację infrastruktury żeglugi powietrznej.

Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie internetowej Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej.

W zakresie organizacji ruchu lotniczego, Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC):

• sprawuje nadzór nad realizacją zadań przez instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej,
• sprawuje nadzór i organizuje działalność wspólnego cywilno-wojskowego organu doradczego ministra właściwego do spraw transportu, Ministra Obrony Narodowej oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych, który jest odpowiedzialny za kształtowanie zasad zarządzania i wykorzystania przestrzeni powietrznej przez wszystkich użytkowników (Komitetu Zarządzania Przestrzenią Powietrzną),
• współpracuje z organami, którym podlega lotnictwo państwowe oraz właściwymi podmiotami, w szczególności w zakresie zarządzania ruchem lotniczym oraz zabezpieczania i obsługi ruchu lotniczego, a także zapewniania służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Prezes ULC współpracuje również z organami administracji lotniczej i nadzoru lotniczego państw obcych,
• podejmuje działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa lotów, w szczególności polegające na:
  • gromadzeniu, ocenie, przetwarzaniu i przechowywaniu w komputerowej bazie danych, ochronie i rozpowszechnianiu informacji o zdarzeniach lotniczych,
  • badaniu i ocenie stanu bezpieczeństwa lotów w lotnictwie cywilnym,
  • wydawaniu zaleceń profilaktycznych,
  • wymianie danych oraz udostępnianiu właściwym organom państw członkowskich Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej, na podstawie zgłaszanych zdarzeń, z zachowaniem zasady poufności, informacji dotyczących bezpieczeństwa lotów w lotnictwie cywilnym.

Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Lotnictwa Cywilnego

Komitet Zarządzania Przestrzenią Powietrzną jest cywilno-wojskowym organem doradczym Ministra Infrastruktury, Ministra Obrony Narodowej oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Komitet jest odpowiedzialny za kształtowanie zasad zarządzania i wykorzystania przestrzeni powietrznej przez wszystkich jej użytkowników. Wyraża on opinie i przedstawia propozycje Ministrowi Infrastruktury, Ministrowi Obrony Narodowej, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, Prezesowi Urzędu Lotnictwa Cywilnego, oraz za ich pośrednictwem lub bezpośrednio innym organom administracji rządowej.

Komitet w szczególności:

• opiniuje:

1. wskazane przez Ministra Infrastruktury projekty aktów prawnych dotyczących lotnictwa cywilnego i państwowego z zakresu żeglugi powietrznej,
2. procedury użytkowania polskiej przestrzeni powietrznej,
3. priorytety alokacji przestrzeni powietrznej,
4. zasady międzynarodowej harmonizacji działania w zakresie zarządzania przestrzenią powietrzną,
5. propozycje zmian w strukturze przestrzeni powietrznej w zakresie zakazowa lub ograniczeń lotów na czas dłuższy niż 3 miesiące;

• dokonuje corocznej oceny:

1. krajowych struktur przestrzeni powietrznej i sieci tras, mając na uwadze planowanie elastycznych struktur przestrzeni powietrznej i dotyczących ich procedur,
2. procedur dotyczących przestrzeni powietrznej oraz funkcjonowania elastycznego tej przestrzeni;
3. dokonuje oceny stosowanych mechanizmów konsultacji pomiędzy osobami lub organizacjami oraz wszystkimi stosownymi partnerami i organizacjami w celu zapewnienia należytego spełnienia wymagań użytkowników przestrzeni powietrznej.