Kończący się właśnie III okres rozliczeniowy, w którym od 2013 r. obowiązywały nowe, rozbudowane zasady funkcjonowania, przyniósł wiele doświadczeń i wniosków dot. dalszego działania systemu. Jego struktura, ilość obowiązków wynikających z uczestnictwa w nim, a także obciążenie ekonomiczne podmiotów spowodowane koniecznością umarzania uprawnień do emisji powodują, że narzędzie to może być postrzegane jako nieefektywne. 

Należy jednak rozważyć wszystkie aspekty funkcjonowania systemu, w tym instrumenty, które przynoszą naszemu państwu wymierne korzyści. 

Dochody z tytułu sprzedaży uprawnień do emisji gazów cieplarnianych

W ramach EU ETS Polska otrzymuje dochody z tytułu sprzedaży uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Od początku aukcyjnej sprzedaży uprawnień do emisji budżet państwa zasiliło ok. 20,5 mld zł. W kolejnych dziesięciu latach wpływy z mechanizmów w ramach EU ETS będą znacznie wyższe i szacuje się, że przekroczą 100 mld zł.

Bez tych przychodów nie byłoby możliwe finansowanie programów takich jak „Mój Prąd” czy programów niskoemisyjnego transportu, które pobudzają polską gospodarkę i jednocześnie poprawiają jakość środowiska.

W ramach tych środków finansowano również szereg programów wspierających rozwój OZE, a także poprawę efektywności energetycznej budynków. Takie kierunki działań nie tylko ograniczają emisje gazów cieplarnianych, ale również powodują ograniczenie emisji innych zanieczyszczeń i tym samym poprawę jakości powietrza.

Modernizacja sektora wytwarzania energii elektrycznej w latach 2013-2020

Państwa członkowskie, których systemy energii elektrycznej spełniają kryteria w zakresie konieczności modernizacji, zgodnie z artykułem 10c dyrektywy 2003/87/WE, mogą przejściowo przydzielać bezpłatne uprawnienia do emisji instalacjom wytwarzającym energię elektryczną, odstępując tym samym od sprzedaży tych uprawnień w drodze aukcji.

Polska skorzystała z możliwości przyznawania bezpłatnych uprawnień – dotychczas skorzystało z nich 110 instalacji, bilansując 264,6 mln uprawnień do emisji o szacunkowej wartości 4,65 mld euro. Inwestycje te przyczyniły się do modernizacji polskich instalacji wytwarzających energię elektryczną oraz sieci elektroenergetycznych.

Wsparcie EU ETS w realizacji polityki klimatyczno-energetycznej i wzrost świadomości ekologicznej

Poprawa efektywności energetycznej jest jednym z istotnych obszarów wykorzystania puli środków pozyskanych ze sprzedaży uprawnień EU ETS poprzez:

• rozbudowę i modernizację sieci ciepłowniczych, co wpływa na zmniejszenie zjawiska niskiej emisji w miastach,
• wsparcie termomodernizacji budynków wpływa zarówno na poprawę jakości powietrza, jak i na zmniejszenie zjawiska ubóstwa energetycznego.

Poprawa efektywności energetycznej prowadzi też do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej i paliw, co prowadzi do poprawy bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez zmniejszenie uzależnienia od importu energii.

EU ETS wspiera również realizację krajowych celów w zakresie udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto (poprzez zwiększenie konkurencyjności OZE).

Dzięki funkcjonowaniu EU ETS podnoszona jest także świadomość społeczna i wiedza ekologiczna. Dla efektywnego wprowadzania działań ochronnych środowiska niezbędne jest opracowywanie nowych technologii, mających na celu racjonalne wykorzystywanie zasobów, a także zminimalizowanie wpływu na środowisko. Do technologii, które pośrednio są wspierane przez EU ETS, należy m.in. stosowanie recyklingu.

Dodatkowo, w ramach EU ETS istnieją mechanizmy, które wspierają rozwój innowacyjnych rozwiązań w zakresie transformacji klimatyczno-energetycznej. W 2021 r. zacznie funkcjonować Fundusz Innowacyjny, który może okazać się wsparciem dla realizacji polskich pomysłów technicznych.

Ponadto dzięki realizacji polityki klimatycznej (w tym EU ETS) powstał Fundusz Just Transition, który ma przyczynić się do złagodzenia skutków społeczno-gospodarczych transformacji gospodarki.

Propozycje modernizacji EU ETS

Niemniej system EU ETS w obecnym kształcie nie działa w pełni efektywnie. Aktualny system nie generuje wystarczających środków, które z punktu widzenia interesów Polski byłyby potrzebne do sfinansowania głębokiego procesu transformacji gospodarki, m.in. do nadrobienia luki w zakresie innowacyjności polskiej gospodarki.

Jednak zamiast likwidować cały system, należałoby go raczej gruntownie zmodernizować i sprawić, że środki będą trafiały tam, gdzie są one najbardziej potrzebne i gdzie prowadzone inwestycje przyniosą największe efekty redukcyjne.

Ze względu na długi czas unijnego procesu legislacyjnego, absolutnie koniecznym byłoby także, zanim wejdą w życie zmiany dyrektywy EU ETS, uzupełnienie obecnego mechanizmu dodatkowymi środkami finansowymi, redystrybuowanymi niezależnie od EU ETS, które wsparłyby proces przebudowy gospodarek o dużym współczynniku emisyjności.

Więcej o systemie EU ETS