W czerwcu 2019 roku w Norwegii odbyła się wizyta studyjna poświęcona hydroenergetyce. Jej celem było zapoznanie uczestników z doświadczeniami norweskimi w zakresie budowy i eksploatacji obiektów hydroenergetycznych, w różnych uwarunkowaniach technicznych i środowiskowych.

Wizyta została zrealizowana w ramach działań dwustronnych finansowanych ze środków Funduszu Współpracy Dwustronnej MF EOG 2014-2021 i NMF. Wzięło w niej udział 22 uczestników - w tym
5 osób z Polski, 10 osób z Rumunii i 7 osób z Norwegii. Polscy uczestnicy reprezentowali: Ministerstwo Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Instytut Maszyn Przepływowych PAN i Towarzystwo Elektrowni Wodnych.

Stroną przyjmującą był Norweska Dyrekcja ds. Zasobów Wodnych i Energii (NVE). NVE nie tylko sprawuje nadzór nad gospodarką i energetyką wodną, ale wydaje również wytyczne techniczne w tym zakresie.

Odbyły się liczne spotkania seminaryjne sprzyjające wymianie doświadczeń oraz dyskusjom roboczym, a także wizyty studyjne w dolinie rzeki Otra oraz w obiektach hydrotechnicznych dorzecza Mandali. Dodatkowym elementem wyjazdu była wizytacja w fabryce półproduktów paneli fotowoltaicznych jednej z norweskich firm.

Wydarzenie pozwoliło uczestnikom zapoznać się z najlepszymi praktykami stosowanymi w zakresie wykorzystania hydroenergetyki w Norwegii.

Program wizyty zakładał umożliwienie uczestnikom zapoznanie z rozwiązaniami stosowanymi w Norwegii pod kątem ewentualnego ich wdrożenia w naszym kraju.

Norwegia od lat prężnie rozwija się w obszarze energetyki wodnej. Dysponuje olbrzymim, bo szacowanym na 213 TWh/rok technicznym potencjałem hydroenergetycznym. Blisko 98 % energii
w norweskim systemie elektroenergetycznym pochodzi ze źródeł odnawialnych, w tym aż 96 %
z energetyki wodnej. Oprócz planowania i realizacji nowych projektów hydroenergetycznych trwają prace modernizacyjne w istniejących elektrowniach. Aby osiągnąć wzrost udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w bilansie energetycznym kraju promuje się system certyfikatów energii elektrycznej. Planuje się również większe wykorzystanie energii pochodzącej z OZE w pokrywaniu potrzeb komunalnych (również grzewczych), technologicznych i transportowych. Warto podkreślić, że udział elektrowni cieplnych nie przekracza 2,5 % a dodatkowo od roku 2020 zabronione będzie stosowanie oleju opałowego do celów grzewczych.

Uczestnicy wizytowali m.in. Nomeland, jedną ze starszych elektrowni wodnych w Norwegii, która została uruchomiona w 1920 roku. Zlokalizowana jest na dolnym stanowisku zapory czołowej zbiornika na rzece Otra. Łączna moc instalowana hydrozespołów wynosi 28,9 MW, zaś produkcja średnioroczna wynosi około 169 GWh. Kolejnym etapem wizyty były elektrownie wodne Iveland 1 i 2 położone około 6 km w górę rzeki Otra. Obie pracują pod spadem średnim 50,45 m wykorzystując wody jeziora zaporowego Gåseflå. Pierwszą z nich uruchomiono w roku 1949. Elektrownię Iveland 2 zdecydowano się umieścić w wykutej w skale sztolni. Jest to nowoczesny, w zasadzie bezobsługowy obiekt. Uczestnicy wizytowali także małą elektrownię wodną Lislevatn. Wkomponowany w otoczenie budynek elektrowni wzniesiono na brzegu potoku, który wypływa z położonego około 100 m wyżej jeziora. Produkcja średnioroczna wynosi 18,5 GWh.

Uczestnicy mieli również okazję odwiedzić placówkę organizacji pozarządowej zajmującej się ochroną łososia znanego pod nazwą bleke, zlokalizowaną nad brzegiem rzeki Otry.

Z interesującym modelem realizacji inwestycji zapoznano się na terenie planowanej budowy elektrowni wodnej o mocy 4,5 MW, która w norweskich realiach jest obiektem bardzo małym. Kolejnym etapem wizyty była licząca sobie ponad 50 lat zapora Langevatn, gdzie trwają prace zmierzające do stworzenia nowocześniejszego i bezpieczniejszego obiektu. Po zakończeniu budowy planuje się wyburzenie starej zapory, wykonanie ujęcia wody do nowego tunelu i ostatecznie – ponowne napełnienie zbiornika. Oddanie inwestycji do eksploatacji przewidziane jest na 2021 rok. Ciekawostką jest fakt, że zapora będzie wykonana z bloków skalnych z rdzeniem z asfaltu i nie planuje się żadnych dodatkowych zabezpieczeń przeciwfiltracyjnych i przeciwerozyjnych. Uczestnicy podróży studyjnej mieli okazję przyjrzeć się z fragmentowi narzutu kamiennego oraz procesowi wykonywania rdzenia asfaltowego. Okolice budowanej zapory to teren bogaty w zwierzynę i atrakcyjny narciarsko. W myśl uzgodnień poczynionych w trakcie przygotowywania inwestycji miejscowa społeczność uzyska m.in. dobrej jakości drogę prowadzącą wzdłuż doliny Ivero i brzegów jeziora Langevatn, a także fragment nowego szlaku narciarskiego. Uczestnicy wizyty odwiedzili też zaporę Uczestnicy wizyty odwiedzili też zaporę Skjerkevatn i Heddersvika, oddane do eksploatacji w 2018 roku. W wyniku realizacji ww. inwestycji poziom wody w zbiorniku górnym podniesiono o 23 m, poprzez swobodne połączenie z ciągiem sąsiadujących z nim zbiorników Nåvatn. i Heddersvika, oddane do eksploatacji w 2018 roku. W wyniku realizacji ww. inwestycji poziom wody w zbiorniku górnym podniesiono o 23 m, poprzez swobodne połączenie z ciągiem sąsiadujących z nim zbiorników Nåvatn. Na brzegu rzeki Mandal, wewnątrz masywu górskiego zlokalizowana jest kolejna, ostania już elektrownia, którą wizytowali uczestnicy wyjazdu – Elektrownia Laudal. Została uruchomiona w 1981 roku. Łączna moc instalowana wynosi 26 MW, a produkcja roczna – 146 GWh.

Dodatkowym elementem wyjazdu była wizytacja w fabryce półproduktów paneli fotowoltaicznych jednej z norweskich firm, która wyróżnia się w produkcji fotoogniw prośrodowiskowymi praktykami stosowanymi w cyklu życia produktu (produkcja, eksploatacja oraz utylizacja).

W trakcie wydarzenia zaprezentowano również dobre praktyki w zakresie współpracy branży energetyki wodnej ze społecznościami lokalnymi, polegające na powierzeniu gminom współwłasności niektórych przedsiębiorstw energetycznych, co powoduje, że w sposób oczywisty są one zainteresowane wzrostem przychodów z produkcji energii elektrycznej.

Uczestnicy wizyty zwrócili uwagę na krótki czas realizacji dużych inwestycji – czas trwania dużego projektu, takiego jak budowa zapory Langevatn, to 3 do 4 lat a także na cyfryzację elektroenergetyki norweskiej, która jest rozwinięta na bardzo wysokim poziomie.

Zwrócono uwagę na ogromne szanse, jakie może dać Polsce rozwój energetyki wodnej. Zwłaszcza energetyki pompowo-szczytowej, która jest najmniej kontrowersyjna od strony środowiskowej i nie jest związana z wysokością potencjału hydroenergetycznego kraju.