Polsko-czeska umowa w sprawie Turowa obowiązuje od roku
02.02.2023
Rządy Polski i Czech 3 lutego 2022 r. zawarły umowę o współpracy w zakresie odnoszenia się do skutków działalności górniczej w kopalni odkrywkowej Turów. Zgodnie z umową strona polska ukończyła i testuje pełną funkcjonalność bariery wód podziemnych, która powinna zapobiec dalszemu odpływowi z terytorium Czech. Budowany jest również wał ziemny, który pomoże w ochronie mieszkańców pobliskich wsi przed hałasem, światłem i zanieczyszczeniem powietrza, a także poprawi walory krajobrazowe okolicy. Przygotowywane są alternatywne ujęcia wody pitnej i wdrażane działania poprawiające jakość powietrza. Uruchomiono Fundusz Małych Projektów, który finansuje projekty pomagające chronić środowisko naturalne regionu.
Zakończenie sporu wokół Kopalni Turów było bardzo ważne, szczególnie biorąc pod uwagę obecną sytuację geopolityczną i konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Wraz z podpisaniem porozumienia poprawie uległy relacje polsko-czeskie, co otworzyło nowy rozdział w stosunkach dwustronnych. Nasi eksperci są w stałym kontakcie z czeskimi służbami. W ciągu pierwszego roku obowiązywania umowy udało się zrealizować wszystkie zaplanowane zadania. Wierzę, że dzięki dobrej współpracy zespołów po czeskiej i polskiej stronie dalsza realizacja umowy będzie przebiegała równie sprawnie
– powiedziała Anna Moskwa, minister klimatu i środowiska.
Po roku od podpisania porozumienia uważam, że było ono najlepszym rozwiązaniem sytuacji wokół kopalni Turów. Oprócz środków finansowych, które zostaną wykorzystane, zwłaszcza przez Kraj Liberecki, na lepsze zaopatrzenie w wodę, istotne jest, że strona polska skutecznie realizuje swoje zobowiązania, a czeska zyskała możliwość kontroli wpływu działalności wydobywczej kopalni na środowisko. Otrzymujemy też dane o stanie wód podziemnych, hałasie i jakości powietrza, dzięki którym możemy wcześniej i lepiej reagować, jeśli pojawią się problemy
– podsumował Marian Jurečka (KDU-ČSL), wicepremier i minister środowiska Republiki Czeskiej.
Umowa przewiduje polski wkład finansowy w wysokości 45 mln euro. Kraj liberecki otrzymał 35 mln euro na zapewnienie alternatywnych ujęć wody pitnej, a Ministerstwo Środowiska Republiki Czeskiej 10 mln euro na monitorowanie wpływu działalności wydobywczej w kopalni Turów.
W 2022 roku w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa uruchomiono Fundusz Małych Projektów zasilany wpłatami przez Polskę i Czechy, z którego będą finansowane lokalne projekty środowiskowe w Polsce i w Czechach. Projekty ocenia komisja złożona z przedstawicieli Kraju Libereckiego i Województwa Dolnośląskiego, reprezentowanych w równym składzie. Pierwszą transzę wniosków o dofinansowanie projektów można składać do połowy lutego. Złożone dotychczas wnioski dotyczą przede wszystkim działań mających na celu zatrzymanie wody w środowisku naturalnym, takich jak budowa mokradeł i stawów oraz sadzenie drzew. W marcu komisja Funduszu zatwierdzi pierwsze projekty do realizacji i jednocześnie zostanie uruchomiony nabór wniosków o wsparcie na rok 2023.
Jednym z najważniejszych punktów porozumienia jest ochrona przed spadkiem poziomu wód podziemnych. Zapobiec temu ma podziemna bariera, której budowa zakończyła się w czerwcu 2022 roku i obecnie poddawana jest rocznemu procesowi testowania. Bariera zostanie oceniona na podstawie dwóch kryteriów: współczynnika przepuszczalności i zmiany poziomu zwierciadła wody. Z badań wynika, że bariera spełnia założone parametry, a pomiary poziomu wód podziemnych wskazują na spowolnienie jego spadku. Strona czeska otrzymuje dane o poziomie wód podziemnych w okresach kwartalnych.
Ponadto Czechy otrzymują dane o przemieszczeniach terenu w pobliżu kopalni, a także informacje hydrologiczne, dokumentację dotyczącą bariery i wału ziemnego. Obywatele mieli możliwość wypowiedzenia się na temat projektu wału ziemnego podczas konsultacji zorganizowanych w sierpniu 2022 roku w Uhelnej, następnie Czechy przesłały Polsce uwagi, które zostały uwzględnione przez projektanta. Na wale zostanie posadzonych kilka tysięcy drzew liściastych i iglastych, a także krzewów. Budowa wału rozpocznie się w pierwszej połowie 2023 r. i powinna być ukończona, wraz z posadzeniem roślin, za około rok. Ukończenie budowy wału jest jednym z warunków przybliżenia odkrywki do granicy polsko-czeskiej.
W ramach umowy Polska dostarcza również dane pomiarowe poprawiające dokładność monitorowania hałasu na terytorium Czech. Pomiary wykazały, że w latach 2020-2021 nastąpiło niewielkie zmniejszenie długotrwałego narażenia na hałas. W 2022 roku przeprowadzono pięć rund pomiarowych, obejmujących łącznie ponad 50 nocy, podczas których na terytorium Czech zmierzono dwa pojedyncze przekroczenia czeskich dopuszczalnych poziomów hałasu w nocy (nie odnotowano przekroczenia polskich poziomów dopuszczalnych, które są nieco wyższe niż czeskie). Strona Czeska zwróciła uwagę na problem, a Polska zobowiązała się do podjęcia w ciągu trzech miesięcy działań mających na celu ograniczenie emisji. Następnie przez około miesiąc skuteczność tych działań będzie oceniana przez stronę Polską, a później nastąpią wspólne pomiary hałasu w obu krajach przez czeskie i polskie laboratoria. Dla strony czeskiej szczególnie ważne są długotrwałe wartości narażenia na hałas, które nie przekraczają dopuszczalnych wartości granicznych.
W celu badania wpływu kopalni Turów na jakość powietrza zainstalowano po dwie automatyczne stacje monitorowania zanieczyszczeń powietrza w Polsce i w Czechach. Od początku 2023 roku stacje transmitują dane on-line. Dotychczasowe wyniki pomiarów wskazują, że wszystkie limity jakości powietrza związane z ochroną zdrowia ludzkiego są przestrzegane.
Strona polska przeprowadziła w 2022 roku audyt mający na celu zmniejszenie emisji światła z kopalni Turów. Na jego podstawie wstępnie zmodyfikowano oświetlenie maszyn i obecnie możliwe jest wyłączenie reflektorów, gdy maszyny nie są używane. W przyszłości realizowane będą kolejne działania wynikające z audytu, jak np. wymiana starych lamp na nowe lampy kierunkowe LED.
Na podstawie umowy powołano czesko-polską Wspólną Komisję, która po raz pierwszy spotkała się w czerwcu 2022 roku w Jeleniej Górze. W skład Komisji wchodzą Wojewoda Liberecki, Marszałek Województwa Dolnośląskiego, przedstawiciele samorządów lokalnych oraz Pełnomocnicy Stron odpowiedzialni za realizację umowy. Na pierwszym posiedzeniu Komisji, w którym uczestniczyły Pani Minister Anna Moskwa i Pani Minister Anna Hubačkova, zaprezentowano zadania zrealizowane w ramach umowy, przedstawiono plany utworzenia Funduszu Małych Projektów i przedyskutowano strategię sprawiedliwej transformacji regionu. Drugie posiedzenie Komisji zaplanowano na początek czerwca 2023 r.