Prezes Rady Ministrów zajmuje kluczowe miejsce w strukturze i mechanizmie funkcjonowania rządu, a w konsekwencji w całej administracji centralnej. Na pozycję i rolę składają się dwie zasadnicze funkcje: z jednej strony jest on przewodniczącym Rady Ministrów, z drugiej zaś samodzielnym organem administracji państwowej, wyposażonym we własne zadania i kompetencje.
Prezes Rady Ministrów jako naczelny organ administracji państwowej dysponuje szerokim zakresem zadań i kompetencji, obejmujących różne dziedziny. Zadania i kompetencje zostały zawarte w szeregu aktów prawnych.

Do głównych zadań należy m.in. nadzór nad licznymi urzędami centralnymi. Wiele spośród tych organów centralnych, z różnych względów, sytuowanych jest poza strukturami działów administracji. Organy te wymienia ustawa o działach administracji rządowej (art. 33a). Zakres nadzoru Premiera wobec tych organów określają ustawy normujące ich działalność.

Inną kategorią kompetencji Prezesa Rady Ministrów są funkcje kierownicze i nadzorcze w stosunku do terenowych organów administracji rządowej (np. wojewodów).

Posiada również dość szerokie kompetencje odnoszące się do organizacji samorządu terytorialnego i jego działalności. Wśród nich ważne miejsce zajmują kompetencje o charakterze nadzorczym.

Sprawuje ponadto nadzór nad licznymi organami pomocniczymi Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów o charakterze opiniodawczo-doradczym, takimi jak: zespoły międzyresortowe, rady, komisje i komitety, oraz podmiotami spoza administracji rządowej.
Funkcja nadzorcza zaliczana jest do najważniejszych funkcji Prezesa Rady Ministrów. Jego bezpośredni nadzór wzmacnia również rangę i znaczenie wielu instytucji.