Geneza i rozwój Urzędu
Prokuratoria Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej została utworzona dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego w dniu 7 lutego 1919 roku. Do kompetencji ówczesnej Prokuratorii należało wspomaganie Rady Ministrów w podejmowaniu najważniejszych decyzji dotyczących państwa.
Początki
Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej nawiązuje do tradycji Prokuratorii Generalnej Królestwa Polskiego, która została powołana postanowieniem królewskim z 29 września (11 października) 1816 r. jako instytucja mająca za zadanie obronę własności publicznej i interesów majątkowych Skarbu. Nawet po zniesieniu Królestwa Polskiego instytucja funkcjonowała do 1915 r. Stanowiła jedyny urząd państwowy świadczący o odrębności ziem polskich od reszty Cesarstwa Rosyjskiego – dlatego radca Prokuratorii, prof. Jan Jakub Litauer określił ją mianem „ostatniej mohikanki polskości urzędowej”, która „nie została zmieciona pędem bezrozumnej rusyfikacji”.
W zaborze austriackim odpowiednikiem Prokuratorii Generalnej była Prokuratoria Skarbu (Prokuratoria Finansowa), której zasługą było m.in. potwierdzenie przynależności terenów wokół Morskiego Oka do ziem polskich. Urząd ten stanowił wzór przy powołaniu Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Powstanie Urzędu
Prokuratoria Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej została utworzona dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego w dniu 7 lutego 1919 roku. Do kompetencji ówczesnej Prokuratorii należało wspomaganie Rady Ministrów w podejmowaniu najważniejszych decyzji dotyczących państwa. Instytucja wydawała opinie prawne, reprezentowała Skarb Państwa w postępowaniach sądowych i międzynarodowych. Prokuratoria miała delegatury w ważniejszych miastach takich jak Kraków, Poznań, Lwów oraz ustanawiała delegatów w Wilnie, w Katowicach i w Wolnym Mieście Gdańsku. Prezes Prokuratorii Generalnej Stanisław Bukowiecki współprzewodniczył Komisji Kodyfikacji Rzeczypospolitej Polskiej.
Po wojnie Prokuratoria Generalna została zlikwidowana w czasach stalinowskich. Istniała do 14 kwietnia 1951 r. W wyniku zmian prawnych zastępstwo procesowe pełnić zaczęli kierownicy jednostek państwowych tj. przedsiębiorstw i urzędów.
Reaktywacja
W pierwszych latach transformacji ustrojowej środowiska społeczne i polityczne zgłaszały postulaty reaktywowania Prokuratorii Generalnej. Na przestrzeni kilkunastu lat podjęto kilka prób odnowienia instytucji zajmującej się ochroną interesu publicznego. Dopiero ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. powołała Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Instytucja rozpoczęła działalność 15 marca 2006 r. a jej pierwszym Prezesem (w latach 2006-2013) był jej organizator i współtwórca dr Marcin Dziurda. Prokuratoria Generalna była instytucją, której ustawowo powierzono jako główne zadanie zastępstwo prawne Skarbu Państwa w sprawach większej wagi. Obok osoby pierwszego Prezesa, istotny wkład w tworzenie instytucji miała mec. Iwona Gintowt-Juchniewicz (ówczesna wiceprezes PGSP).
W latach 2013-2015 Prezesem Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa był prof. Bronisław Sitek. W latach 2016-2018 roku Prezesem Prokuratorii Generalnej był prof. Leszek Bosek, a od 2019 roku jest nim Mariusz Haładyj.
1 stycznia 2017 roku na mocy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 roku o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa została przekształcona w Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej. Nowy urząd nie tylko przejął dotychczasowe zadania wraz z całą kadrą prawniczą, ale także otrzymał nowe kompetencje ustawowe, m.in. zastępstwo organów administracji rządowej przed sądami, udział w negocjacjach i mediacjach, sporządzanie analiz na rzecz Prezesa Rady Ministrów, wydawanie opinii prawnych, przygotowywanie rekomendacji i wzorów co do czynności prawnych, przedstawianie sądom istotnych dla spraw poglądów, zastępstwo przed sądami administracyjnymi, pomoc prawna dla kilkuset państwowych osób prawnych oraz spółek z udziałem Skarbu Państwa, prowadzenie działalności wydawniczej i szkoleniowej, powołano także nowe instytucje w ramach Prokuratorii: Kolegium Prokuratorii, organu doradczego złożonego z osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, a także Sąd Polubowny. Ponadto na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2016 roku o zasadach zarządzania mieniem państwowym Prezes Prokuratorii otrzymał kompetencje w zakresie zarządzania mieniem publicznym, m.in. co do nadzoru nad gospodarowaniem składnikami majątku przez państwowe osoby prawne czy też prowadzenia ewidencji mienia Skarbu Państwa.
O bogactwie intelektualnym i unikalnej tożsamości instytucji świadczy m.in. fakt, że z Prokuratorii Generalnej wywodzili się rektorzy uczelni (Edward Fierich – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Roman Longchamps de Bérier – rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Franciszek Ksawery Kasparek - rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Leonard Franciszek Piętak – rektor Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, Adam Szpunar - rektor Uniwersytetu Łódzkiego, Fryderyk Zoll – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego), dziekani wydziałów prawa (m.in. Konstanty Grzybowski - dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jan Gwiazdomorski – dziekan Wydziału Prawa UJ, Adam Alojzy Krzyżanowski – dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prorektor UJ, Alfred Ohanowicz - dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Kazimierz Karol Przybyłowski – ostatni dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie) oraz inni znamienici prawnicy, tacy jak Stanisław Ehrlich, Jerzy Górski, Stanisław Gołąb, Bronisław Walaszek, Jerzy Zdzisław Starościak. W instytucji pracowali także m.in. parlamentarzyści wolnej Polski (Stefan Korboński), przyszli dostojnicy kościelni (ks. kardynał Jan Puzyna, metropolita krakowski, doktor nauk prawnych), filozofowie (Witold Rubczyński), historycy (Władysław Smoleński), a nawet muzycy (Tadeusz Szeligowski, Tadeusz Zygfryd Kassern).
