Płatności bezpośrednie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej

Informacja nt. możliwych przesunięć środków pomiędzy płatnościami związanymi z produkcją (11.03.2016 r.)

W związku nowelizacją rozporządzenia Komisji (UE) nr 639/2014^[1], ze skutkiem od roku 2016 państwa członkowskie uzyskały możliwość dokonywania przesunięć środków pomiędzy poszczególnymi instrumentami wsparcia związanego z produkcją, w celu zapewnienia skutecznego wykorzystania dostępnych zasobów finansowych. Podobna elastyczność była stosowana przez Polskę w odniesieniu do niektórych płatności w ramach wsparcia specjalnego, stosowanego w latach 2010-2014.

Transfer środków jest możliwy corocznie, wyłącznie do tych sektorów, w przypadku których powierzchnia uprawy albo liczba zwierząt jest niższa od notyfikowanego przez państwo członkowskie limitu ilościowego, ustalonego na podstawie danych z okresu 2009-2013. Przy czym nie może to skutkować zmniejszeniem stawki wsparcia w sektorze z którego środki są przenoszone, do poziomu niższego niż wynikający ze stosunku między notyfikowaną kwotą wsparcia w danym sektorze a wspomnianym limitem ilościowym.

W przypadku państw, które wydzieliły na wsparcie do roślin wysokobiałkowych co najmniej 2% koperty krajowej (dotyczy to zatem Polski, która przeznaczyła na ten cel 2% pułapu krajowego), transfery środków nie mogą prowadzić do zmniejszenia poziomu wsparcia w tym sektorze poniżej 2% koperty krajowej.

Decyzję o przeniesieniu funduszy między środkami wsparcia zasadniczo podejmuje się przed datą pierwszych płatności lub płatności zaliczkowych w ramach wsparcia związanego z produkcją.

---------

^[1] Zmiana wprowadzona została rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) nr 2016/141 z dnia 30 listopada 2015 r. zmieniającym rozporządzenie delegowane (UE) nr 639/2014 w odniesieniu do niektórych przepisów dotyczących płatności dla młodych rolników i dotyczących dobrowolnego wsparcia związanego z produkcją oraz wprowadzającym odstępstwo od art. 53 ust. 6 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 (Dz. Urz. UE L 28 z 4.02.2016, str. 2).

---------

Ewolucja płatności bezpośrednich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 

Płatności bezpośrednie zostały wprowadzone w 1992 r. w ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej Mac Sharry’ego, a w wyniku kolejnych reform WPR stały się głównym instrumentem wsparcia rolnictwa. Celem płatności bezpośrednich było rekompensowanie rolnikom spadku ich dochodów spowodowanego znaczną obniżką cen gwarantowanych i stąd ich początkowa nazwa „płatności kompensacyjne”.

Kolejna reforma WPR, Agenda 2000, dokonała dalszej redukcji cen gwarantowanych/ interwencyjnych w zamian za zwiększenie płatności bezpośrednich. Reformy z lat 1992 i 2000 odniosły duży sukces, przyczyniając się do poprawy równowagi rynkowej oraz stabilizacji dochodów rolniczych.

Postanowienia reformy WPR z 2003 r. z Luksemburga wyszły daleko poza dotychczasowe rozwiązania. Wprowadzono system płatności oddzielony od wielkości produkcji(decoupled), który zastąpił większość dotychczasowych płatności bezpośrednich. Reforma ta wprowadziła również zasadę wzajemnej zgodności (cross-compliance), uzależniając wypłacanie rolnikom płatności w pełnej wysokości od utrzymywania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska oraz przestrzegania wymogów wzajemnej zgodności z zakresu środowiska, identyfikacji i rejestracji zwierząt (obszar A), zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i roślin (obszar B) oraz dobrostanu zwierząt (obszar C).

Zatem od 2003 r. płatności bezpośrednie w Unii Europejskiej zasadniczo są oddzielone od produkcji rolnej, ponieważ ich nadrzędnym celem jest wsparcie dochodów rolniczych, a nie powodowanie zachęt do zwiększania produkcji. Dzięki temu rolnicy dostosowują swoją produkcję do faktycznego zapotrzebowania rynku i swoich przewag konkurencyjnych, a nie kierują się wysokością płatności bezpośrednich. Co do zasady wypłata wsparcia nie jest bowiem powiązana z obowiązkiem prowadzenia określonej produkcji rolnej.

W kolejnych latach włączano kolejne sektory do systemu płatności jednolitej. W 2008 r. dokonano przeglądu funkcjonowania WPR (Health Check) i postanowiono o kontynuowaniu podejścia zapoczątkowanego reformą z 2003 r. w zakresie oddzielania płatności od bieżącej produkcji w celu promowania bardziej zorientowanego na rynek i zrównoważonego rolnictwa.

W celu sprostania nowym wyzwaniom podjęto decyzję o wprowadzeniu zmian w WPR. Potencjalne wyzwania, cele oraz kierunki działania dla Wspólnej Polityki Rolnej określono w komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, zatytułowanym: WPR do 2020 r.: sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z żywnością, zasobami naturalnymi oraz aspektami terytorialnymi”. W październiku 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycje zmian w systemach wsparcia bezpośredniego. Początkowo zakładano, że nowe rozwiązania wejdą w życie już z 2014 r., jednakże z uwagi na przedłużające się prace, wdrożenie reformy zostało odłożone do roku 2015. Rezultatem tej reformy jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008 i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009, które przewiduje wprowadzenie szeregu nowych instrumentów (pozostawiając jednocześnie państwom członkowskim znaczny margines swobody co do sposobu ich wdrożenia).

W wyniku kolejnych reform WPR płatności bezpośrednie stały się ważnym instrumentem tej polityki odpowiedzialnym za: wsparcie i stabilizację dochodów rolniczych, utrzymanie użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska, rekompensowanie kosztów związanych z wypełnianiem wymogów wspólnotowych (w odniesieniu do jakości i sposobów produkcji) związanych z realizacją pozaprodukcyjnych dóbr publicznych, zapewnienie równych warunków konkurencji w ramach jednolitego rynku rolno-żywnościowego, a także instrumentem pomocnym w realizacji nowych wyzwań związanych z ochroną zasobów naturalnych, zmianami klimatycznymi, gospodarką wodną, różnorodnością biologiczną oraz energią odnawialną.

Systemy płatności bezpośrednich obowiązujące w UE

Generalnie w UE funkcjonują dwa systemy płatności: system płatności podstawowej (z ang. BPS - Basic Payment Scheme) oraz system jednolitej płatności obszarowej (z ang. SAPS - Single Area Payment Scheme).

System płatności podstawowej (BPS) stosowany jest w państwach UE-15 oraz przez Chorwację, Maltę i Słowenię. Podobne jak w obowiązującym do 2014 r. systemie płatności jednolitej, w nowym systemie płatności są przyznawane rolnikowi na podstawie posiadanych przez niego uprawnień, które muszą być aktywowane poprzez przypisanie ich do ziemi.

Nowy system składa się z elementów obowiązkowych, które państwo członkowskie musi wdrożyć oraz elementów dobrowolnych, których stosowanie uzależnione jest od decyzji danego państwa. Do elementów obowiązkowych w całej UE należą:

• płatność podstawowa,
• płatność za zazielenienie,
• płatność dla młodych rolników.

Elementy dobrowolne to:

• płatności związane z produkcją,
• płatność dodatkowa, oraz
• odrębny system płatności dla małych gospodarstw.

System jednolitej płatności obszarowej (SAPS) to uproszczony system płatności bezpośrednich stosowany przez wszystkie państwa, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 r. lub później, z wyjątkiem Chorwacji, Malty i Słowenii. W systemie tym brak jest uprawnień do płatności. Stawkę jednolitej płatności obszarowej oblicza się poprzez podzielenie rocznej krajowej koperty finansowej, określonej dla każdego państwa przez powierzchnię kwalifikujących się gruntów. W systemie SAPS  możliwe jest stosowanie tych samych rodzajów płatności, które stosowane są w systemie płatności podstawowej.

Ponadto, państwa stosujące SAPS mogą przyznawać przejściowe wsparcie krajowe/krajowe uzupełniające płatności bezpośrednie.

Zasada wzajemnej zgodności (cross-compliance)

Wysokość otrzymywanych przez rolników płatności bezpośrednich oraz niektórych płatności PROW 2014-2020, uzależniona jest od spełniania zasady wzajemnej zgodności, na którą składają się:

• normy dotyczące utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR) oraz
• podstawowe wymogi z zakresu zarządzania (Statutory Management Requirements – SMR),

określone w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013.

Zasada wzajemnej zgodności oznacza powiązanie wysokości uzyskiwanych płatności ze spełnianiem przez rolników określonych wymogów i norm. W przypadku nieprzestrzegania powyższych obowiązków, konsekwencją jest odpowiednie zmniejszenie przyznawanych płatności.