Rada ds. Przestrzeni Kosmicznej

6 grudnia 2011 roku Rada ds. Przestrzeni Kosmicznej (ang. Space Council) obradująca jako ciało połączone Rady UE ds. Konkurencyjności i Rady Ministrów Europejskiej Agencji Kosmicznej opracowała i przyjęła rezolucję poświęconą wartości dodanej i korzyściom z działalności kosmicznej dla bezpieczeństwa europejskich obywateli (Orientations concerning added value and benefits of space to the security of European citizens).W posiedzeniu uczestniczyło 30 delegacji państw należących do UE i ESA (UE-27 oraz Norwegia i Szwajcaria, jak również Kanada, jako członek stowarzyszony ESA), obserwatorzy z Europejskiej Organizacji ds. Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (EUMETSAT) i Europejskiej Agencji Obrony (EDA).Rada podjęła rezolucję (patrz tekst w dedykowanej zakładce), która miała duże znaczenie dla całej Unii Europejskiej, w szczególności w kontekście negocjacji nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020, w czasie których państwa UE decydowały o przyszłości finansowania programów kosmicznych, w tym programu obserwacji Ziemi - Copernicus.

Programy Kosmiczne UE: Galileo, Copernicus i Horyzont 2020

 1. Galileo

Celem europejskiego programu Galileo jest zbudowanie własnego niezależnego systemu nawigacji satelitarnej obejmującego segment kosmiczny i infrastrukturę naziemną. Segment kosmiczny będzie się składał z 27 satelitów operacyjnych i 3 zapasowych, równomiernie rozmieszczonych na trzech orbitach. Uruchomienie pierwszych usług w oparciu o 14 satelitów przewidziane jest w 2018-20.r. Zgodnie z decyzją Rady Europejskiej na europejskie programy nawigacji satelitarnej EGNOS i Galileo w Wieloletnich Ramach Finansowych na lata 2014-2020 została przeznaczona kwota 6,3 mld Euro. 

System Galileo świadczyć będzie kilka rodzajów usług:

• usługa otwarta dla wszystkich użytkowników;
• usługa komercyjna, która będzie oferować większą dokładność i będzie usługą płatna; usługa poszukiwawcza i ratownicza (SAR); będzie ona zintegrowana z funkcjonującym już systemem ratownictwa morskiego i lotniczego Cospas-Sarsat;
• usługa publiczna o regulowanym dostępie (Public Regulated Service, w skrócie: PRS). Usługa PRS będzie serwisem zapewniającym dokładny pomiar czasu i pozycji w oparciu o sygnały kodowane dla organów administracji państwowej oraz władz odpowiedzialnych za ochronę cywilną i bezpieczeństwo narodowe (m. in. policja, straż pożarna, centra zarządzania kryzysowego itp.).

W skład segmentu naziemnego wchodzą:

• naziemny segment kontroli satelitów GCS (Ground Control System) mający kontrolować stan techniczny satelitów i uzupełniać braki w konfiguracji satelitów,
• naziemny system kontroli funkcjonowania całego systemu GMS (Galileo Mission System).

W skład segmentu GCS wchodzi pięć stacji sterujących zapewniających ciągłą kontrolę i dwukierunkową łączność ze wszystkimi satelitami systemu. Segment GMS będzie zbudowany z kilkudziesięciu stacji śledzących GSS (Ground Sensor Station) rozmieszczonych na całym świecie, co pozwoli na nieustanną obserwację wszystkich satelitów. Zgromadzone dane będą przekazywane do stacji kontrolnych GCC (Galileo Control Center), gdzie będą analizowane i na ich podstawie zostanie wygenerowana depesza nawigacyjna przekazywana do satelitów za pośrednictwem 10 stacji ULS (Up-Link Station).

Systemy nawigacji satelitarnej są wykorzystywane w wielu dziedzinach gospodarki, w tym do monitoringu sieci energetycznych, w logistyce, zarządzaniu ruchem lotniczym czy ratownictwie. Szacuje się, że 6-7% europejskiego PKB zależy od zastosowań nawigacji satelitarnej. Rynek samych technologii satelitarnych wart jest 124 miliardy euro. Dzięki systemowi Galileo, do 2020 roku ma wzrosnąć do 250 miliardów Euro.

Szczegółowe informacje o programie Galileo dostępne są na stronach programu.

2. Copernicus (wcześniejsza nazwa GMES)

Europejski program monitorowania Ziemi Copernicus (dawniej GMES) został ustanowiony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 911/20101. Copernicus stanowi kluczowy element polityki Unii Europejskiej w dziedzinie przestrzeni kosmicznej zgodnie z art. 189 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który pozwala UE na prowadzenie działalności związanej z przestrzenią kosmiczną. Copernicus jest także jednym z programów, które mają być zrealizowane w ramach strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego. Program ten został także włączony do inicjatywy w dziedzinie polityki przemysłowej w ramach strategii „Europa 2020”, z uwagi na jego korzyści dla wielu różnych obszarów polityk sektorowych Unii.

Copernicus jest to długoterminowy program oparty na partnerstwie pomiędzy Unią, państwami członkowskimi, Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) i innymi odpowiednimi zainteresowanymi stronami (np. Europejską Agencją Środowiska EEA, Europejską Organizacją Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych EUMETSAT). Jest to też program, w którym – w porównaniu do poszczególnych państw członkowskich, UE może odgrywać skuteczniejszą rolę w zakresie współpracy międzynarodowej, np. poprzez udział w światowych wysiłkach w dziedzinie obserwacji Ziemi (np. Grupa ds. Globalnej Sieci Systemów Obserwacji Ziemi - GEOSS). Copernicus zapewni nieprzerwany dostęp do dokładnych i wiarygodnych danych oraz informacji w dziedzinie ochrony środowiska, zmiany klimatu i bezpieczeństwa osobom odpowiedzialnym za podejmowanie decyzji w UE, jak i w jej państwach członkowskich. Informacji takich potrzebują organy publiczne w państwach członkowskich UE, zarówno na szczeblu centralnym jak i regionalnym, odpowiadające za opracowanie i wdrożenie polityk sektorowych w dziedzinach takich jak: monitorowanie i ochrona środowiska, zagospodarowanie przestrzenne, rolnictwo czy bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz wiele innych. Komisja również potrzebuje tych informacji w celu formułowania i monitorowania realizacji polityki opartej na realnych danych (evidence-based policy).

Program będzie także przyczyniać się do wzrostu gospodarczego poprzez rozwój zastosowań komercyjnych w wielu różnych sektorach dzięki pełnemu i otwartemu dostępowi do danych pochodzących z obserwacji Ziemi i usług informacyjnych. W latach 1998-2013 środki finansowe alokowane na Copernicus przez UE oraz Europejską Agencję Kosmiczną (ESA) przeznaczone były głównie na prace rozwojowe. Pierwsze środki operacyjne przyznano na przejście do początkowej fazy realizacji w okresie 2011-2013. Począwszy od 2014 r. Copernicus wszedł w pełną fazę operacyjną.

Polska w ciągu ostatnich 30 lat wykształciła własny sektor kosmiczny, który zdobył już duże doświadczenie i może wykazać się konkretnymi osiągnięciami, w tym również w dziedzinie zobrazowań satelitarnych i programu Copernicus. Polskie jednostki wykazują dużą aktywność zwłaszcza w dziedzinie rozwijania usług geoinformacyjnych i praktycznego wykorzystywania zobrazowań satelitarnych, w tym na potrzeby bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego oraz rolnictwa i zagospodarowania przestrzennego. Dane satelitarne pozyskane dzięki programowi Copernicus znalazły zastosowanie w następujących sektorach:

• opracowywanie i aktualizacja map terenu;
• monitoring pokrycia i użytkowania terenu;
• monitoring i prognozowanie hydrologiczne;
• monitoring i prognozy pogody;
• monitoring zanieczyszczeń i rozprzestrzeniania skażeń w atmosferze;
• monitoring zanieczyszczeń gleb i szkód;
• monitoring i prognozowanie w ekosystemach morskich;
• zastosowanie obserwacji satelitarnych dla potrzeb zarządzania kryzysowego;
• zastosowanie obserwacji satelitarnych dla potrzeb bezpieczeństwa.

W przyszłości działania te będą zintensyfikowane, a liczba pól eksploatacji danych satelitarnych może się znacznie zwiększyć.

Szczegółowy opis programu można znaleźć na stronie Komisji Europejskiej.

3. Horyzont 2020

Po konsultacjach unijnych dot. 6. i 7. PR w listopadzie 2011 r. ogłoszono propozycję dokumentów dotyczących nowego programu ramowego „Horyzont 2020 – Program Ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020”. Ma on obowiązywać w terminie od 1 stycznia 2014 - 31 grudnia 2020. Nazwa Programu ma symbolizować zasadnicze zmiany, jakie nastąpią w finansowaniu europejskiej nauki. Program zawiera, poza zadaniami realizowanymi dotychczas w ramach 7. Programu Ramowego UE, także priorytety Programu Ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme – CIP), w części dotyczącej innowacyjności, oraz Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (European Institute of Innovation and Technology – EIT). Budżet programu Horyzont 2020 ma wynosić ok. 80 mld EUR. Program, oprócz znacznie większego budżetu w stosunku do swoich poprzedników, będzie także posiadał nową strukturę.

Struktura Horyzontu 2020 opiera się na filarach, które są głęboko zakorzenione w strategii Europa 2020:

• doskonałość nauki (Excellence science),
• wiodąca pozycja w przemyśle (Industrial leadership),
• wyzwania społeczne (Societal challenges),
• niejądrowy kierunek działań Wspólnego Centrum Badań (Non-nuclear direct actions of the Joint Research Centre).

W drugiej części programu "Wiodąca pozycja w przemyśle" znalazły swoje miejsce badania dotyczące przestrzeni kosmicznej. Będą one realizowane wspólnie przez państwa członkowskie oraz Europejską Agencję Kosmiczną. Budżet przeznaczony w programie Horyzont 2020 na sektor kosmiczny określono na 1,7 mld Euro.

Szczegółowe informacje o programie Horyzont 2020 dostępne są na stronie programu.

Europejska Agencja Obrony EDA

Europejska Agencja Obrony (EDA) – instytucja Unii Europejskiej powołana do życia Wspólnym Działaniem Rady z dnia 12 lipca 2004 roku. Utworzona w celu wzmacniania zdolności obronnych Unii oraz jej państw członkowskich w zakresie zarządzania kryzysowego oraz wspierania Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO). Aktualnie do Agencji należy 26 państw Unii (bez Danii), z Norwegią jako państwem powiązanym Porozumieniem Administracyjnym i uczestniczącym w większości jej prac. EAO podlega Radzie Unii Europejskiej oraz działa pod jej politycznym nadzorem.
Dodatkowe informacje o EDA można znaleźć na stronie Agencji.

O udziale w programach UE w latach 2014 – 2020

Komisja Europejska w latach 2014 – 2020 na obszar Przestrzeń kosmiczna w programie Horyzont 2020 przeznaczy ponad 1,4 mld euro. Główne obszary tematyczne, w ramach których będą ogłaszane konkursy są następujące:

• Nawigacja satelitarna – Europejski System Nawigacji Satelitarnej,
• Galileo Obserwacje satelitarne – Europejski System Obserwacji Ziemi,
• Copernicus - Ochrona przed zagrożeniami z/w przestrzeni kosmicznej,
• Zapewnienie konkurencyjności Europy w zakresie technologii kosmicznych,
• Współpraca międzynarodowaWsparcie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP).

Szczegółowy plan pracy na lata 2016-2020 dostępny jest w języku angielskim na stronie Komisji Europejskiej.

Zapytania szczegółowe należy kierować do Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych Unii Europejskiej. Informacje o działalności KPK oraz kontakt dostępne są  są na stronie KPK.