Jakie cele chcemy osiągnąć?

• Ułatwienie i skrócenie procedur związanych z planowaniem przestrzennym.
• Silniejsze powiązanie planowania przestrzennego z planowaniem strategicznym.
• Dostarczenie gminom narzędzi umożliwiających prowadzenie odpowiedzialnej i racjonalnej gospodarki przestrzenią (m.in. plan ogólny gminy, zintegrowany plan inwestycyjny, rejestr urbanistyczny), w tym ograniczenie niekontrolowanego rozlewania się zabudowy.
• Zwiększenie wpływu społeczeństwa na decyzje podejmowane w planowaniu przestrzennym.
• Ułatwienie dostępu do informacji dotyczących procedur planistycznych oraz możliwości zagospodarowania poszczególnych nieruchomości.
• Zapewnienie płynnego przejścia pomiędzy starymi oraz nowymi regulacjami.

Reforma ma na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju kraju przy zachowaniu ładu przestrzennego i uwzględnieniu interesu publicznego. Istotne jest uproszczenie procesu inwestycyjnego i zwiększenie skuteczności planowania przestrzennego. Kompleksowa reforma ma zapobiegać chaotycznej suburbanizacji i dewastacji przestrzeni, przywracać racjonalność procesów gospodarowania przestrzenią, jednocześnie ustanawiając silne podstawy dla sprawnej realizacji procesów inwestycyjno-budowlanych i zapewniając inwestorom stabilność warunków inwestowania. 

Nowe rozwiązania

Zwiększenie wpływu społeczeństwa na decyzje podejmowane w planowaniu przestrzennym

W przepisach zmodyfikowano istniejące i wprowadzono nowe regulacje dot. sporządzania aktów planistycznych przy wzmocnieniu głosu społeczeństwa. Dodano także szereg usprawnień do poszczególnych czynności. 

Konsultacje społeczne będą odbywały się po godzinach pracy, w miejscach łatwo dostępnych, a udział w nich będą mogli zabrać wszyscy, w tym osoby nieletnie. Doprecyzowany i rozbudowany został katalog form konsultacji społecznych, który rozszerzono zwłaszcza o formy bardziej angażujące mieszkańców. Zapewniono także możliwość zdalnego udziału w poszczególnych formach. 

Osoby zainteresowane będą miały możliwość zapisania się do newslettera, w ramach którego uzyskiwać będą informacje mailowe nie tylko o trwających procedurach planistycznych i ich kolejnych etapach, ale także o każdej wnioskowanej zmianie w przestrzeni, w tym wnioskach o wydanie decyzji administracyjnych.

Wprowadzenie nowego narzędzia planistycznego

Będzie to plan ogólny gminy, uchwalany obligatoryjnie dla całej gminy (z wyłączeniem terenów zamkniętych), w randze aktu prawa miejscowego. Ustalenia zawarte w planie ogólnym będą wiążące zarówno dla planów miejscowych oraz dla decyzji o warunkach zabudowy. 
Zgodnie z projektem, uchwalenie planu ogólnego gminy wymagane jest do końca 2025 r. 

Uchylenie przepisów w sprawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

Zagadnienia strategiczne i kierunkowe, w tym kreowanie polityki przestrzennej gminy, będą przedmiotem Strategii rozwoju lokalnego lub ponadlokalnego, natomiast zasady realizacji polityki przestrzennej będą ustalane w planie ogólnym gminy – w zwięzłym dokumencie o krótkiej liście ustaleń, który będzie ponadto zunifikowany w skali kraju. 

Dzięki temu każdy zainteresowany, czy to inwestor czy obywatel, będzie mógł otrzymać jasną informację jakie zamierzenia inwestycyjne są możliwe do realizacji na działce, którą jest zainteresowany lub która znajduje się w jego sąsiedztwie. 

Wyeliminowana zostanie obecna sytuacja, kiedy inwestycja mogła powstać wbrew zapisom studium, przez co dokument ten stworzony często z aktywnym udziałem społeczeństwa, w ogóle nie zabezpieczał jego interesów.

Wprowadzenie nowego rodzaju planu miejscowego – zintegrowanego planu inwestycyjnego (ZPI) 

Zastąpi on i znacznie zmodyfikuje rozwiązania tzw. specustawy mieszkaniowej, czyli ZPI dotyczyć będzie dowolnych inwestycji, nie tylko mieszkaniowych. 

ZPI będzie narzędziem, który da gminom większe możliwości w lokalizowaniu inwestycji wnioskowanych przez inwestorów i przy ich zaangażowaniu, jednak z uwzględnieniem partycypacji społecznej i zasad ładu przestrzennego. Wzajemne zobowiązania gminy i inwestora będą zapisane w umowie urbanistycznej, zapewniając tym samym pełną transparentność. 

ZPI jest narzędziem oczekiwanym przez inwestorów, ale jego pozytywne skutki będą odczuwać np. przyszli nabywcy mieszkań poprzez zakładaną zwiększoną dostępność lokali w lokalizacjach, które spełniać będą standardy dostępności do usług społecznych, jeśli gmina takie wprowadzi. Z drugiej strony rozwiązania te wychodzą naprzeciw oczekiwaniom samorządów, które oferując tereny na rozbudowę istniejących lub budowę nowych przedsięwzięć mogą nawiązać partnerską współpracę z zainteresowanymi podmiotami. 

Zmiany w wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy

Dotychczasowy sposób wydawania warunków zabudowy powoduje niekontrolowane rozlewanie się zabudowy. Powiązanie decyzji o warunkach zabudowy z planem ogólnym gminy będzie przeciwdziałać lokalizowaniu zabudowy „w szczerym polu”, co często wymusza na gminach dodatkowe inwestycje związane z komunikacją czy infrastrukturą społeczną i techniczną. 

Zgodnie z intencją ustawodawcy z 2003 roku decyzje WZ miały być wykorzystywane sporadycznie, a stały się zjawiskiem powszechnym, powodując chaos przestrzenny. Stąd proponowany przepis o powiązaniu wydawania decyzji z położeniem na obszarze uzupełnienia zabudowy, możliwym do wyznaczenia w planie ogólnym gminy oraz wymogiem zgodności z ustaleniami planu ogólnego w zakresie funkcji zabudowy oraz parametrów i wskaźników urbanistycznych. 

Nowe decyzje WZ, wydane po wejściu w życie ustawy, będą ważne przez 5 lat od dnia, w którym staną się prawomocne. Tyle czasu inwestor będzie miał na uzyskanie np. pozwolenia na budowę czy też realizację inwestycji.

Zmiany w przepisach dotyczących procedury

Mają one na celu uproszczenie, ujednolicenie i przyspieszenie procesu sporządzania aktów planowania przestrzennego. Z danych MRiT wynika, że prawie 1/3 planów miejscowych jest procedowana ponad 3 lata. Jednym z rozwiązań mających zmienić ten stan rzeczy jest wprowadzenie trybu uproszczonej procedury planistycznej w konkretnych przypadkach, umożliwienie równoczesnego prowadzenia procedur dla różnych aktów oraz ograniczenie konieczności powtarzania pewnych etapów tejże procedury.

Wprowadzenie Rejestru Urbanistycznego 

System będzie źródłem informacji i danych (m.in. dokumenty powstające w trakcie sporządzania aktów planistycznych, raporty z konsultacji społecznych, decyzje administracyjne związane z planowaniem przestrzennym, rozstrzygnięcia organów nadzoru). Rejestr będzie bazował na danych przestrzennych z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego wprowadzanych do niego przez gminę. 

Będzie to nieodpłatny, dostępny dla wszystkich zainteresowanych, zintegrowany system. Przepisy dotyczące rejestru zaczną obowiązywać od 2026 roku, co pozwoli urzędom gmin na przygotowanie się do tej zmiany.

Przepisy przejściowe

Szeroki zakres wprowadzanych zmian wymaga czasu na zapoznanie się z przepisami przez samorządy, inwestorów, urbanistów i środowiska branżowe. Z tego względu wiele z nowych regulacji opatrzone zostało przepisami przejściowymi, które określają zasady prowadzenia inwestycji w stopniowo zmieniającym się stanie prawnym. Część regulacji wejdzie w życie 30 dni od ogłoszenia ustawy, jednak całość systemu zadziała, po 2026 r.

Okres przejściowy pomiędzy obowiązującym systemem, a nowym ładem prawnym w zakresie planowania przestrzennego rozciągnięty jest na 3 lata od wejścia w życie ustawy.

Jakie korzyści przyniesie reforma?

• Uwzględnienie głosu społeczeństwa poprzez łatwiejszy udział w konsultacjach, możliwość zdalnego udziału, zapisania się do newslettera.
• Plan ogólny gminy – akt prawa miejscowego, który spowoduje ograniczenie wydawania decyzji WZ w miejscach, gdzie nie powinny być wydawane, ponadto stworzy jasne ramy rozwoju gminy, w języku czytelnym dla wszystkich.
• Większe możliwości w lokalizowaniu inwestycji we współudziale inwestora, ale z uwzględnieniem partycypacji społecznej i zasad ładu przestrzennego, pełna transparentność dot. wzajemnych zobowiązań gminy i inwestora dzięki ZPI.
• Koniec z niekontrolowanym rozlewaniem się zabudowy.
• Uproszczona procedura planistyczna.
• Wprowadzenie Rejestru Urbanistycznego jako systemu teleinformatycznego – źródło danych i informacji dostępne dla wszystkich nieodpłatnie.
• Czas na wprowadzenie regulacji w życie, przeszkolenie pracowników (do 2025, a nawet do 2026 r.).

Reforma planowania przestrzennego jest jednym z kamieni milowych przewidzianych do realizacji w ramach KPO, wymienionym w części grantowej w komponencie A „Odporność i konkurencyjność gospodarki” jako „A.1.3 Reforma planowania i zagospodarowania przestrzennego”. Jej wprowadzenie umożliwi pozyskanie środków dla podmiotów zaangażowanych we wdrożenie reformy.