Michał Czaykowski - Mehmed Sadık Paşa
03.06.2020
Mehmed Sadık Paşa olarak bilinen Michał Czaykowski, hiç şüphesiz Osmanlı’daki Polonya göçmenleri arasında şahsına münhasır biridir. Hem Polonya bağımsızlık mücadelesi alanında faaliyetleri hem de yazdığı romanlar sayesinde tarihe adını yazdırmıştır. Paris’teyken Czaykowski, Fransa’da sürgünde olan Polonyalıların toplandığı Hôtel Lambert adında olan siyasi kuruluşa katılmıştır. Kuruluş’un lideri Prens Adam Czartoryski, Czaykowski’yi 1841 yılında temsilcisi olarak İstanbul’a gönderip Polonyalı Şark Ajansı’nın ilk müdürü olarak atamıştır. Ajansın önde gelen hedeflerinden biri, Osmanlı’da yaşayan Slavlar arasında Rusya’nın nüfusunu azaltmaktı. Resmi olarak Czaykowski İstanbul’a, Balkan’daki Slavları araştırmak üzere Paris Tarih Enstitüsü’nün temsilcisi ve Michel Czayka adını taşıyan Fransız bir asil olarak gitmiştir. Aslen, Polonyalıların Osmanlı’daki siyasi faaliyetlerini yürütmüştür. Paris’teki Polonyalılar için Doğu’daki gelişmeler konusunda önemli bir haberci olmuştur. Aynı zamanda, Osmanlı Devleti’nde en yüksek siyasi mevkilere sahip olan Mustafa Reşid ve Ali Paşaların saygısını ve desteğini kazanmıştır. 1842 yılında Czaykowski, Prens Czartoryski adına Rus ordusundan kaçan ve Orta Doğu’da Çerkesler tarafından esir olarak satılan Polonyalılar için Adampol adlı bir köy kurmuştur. Günümüze kadar varoluşunu sürdüren Adampol/Polonezköy, Polonya ile Türkiye arasındaki dostluğun en değerli sembolüdür.
Czaykowski, günümüzde Ukrayna sınırlarında bulunan Berdyczow şehrinde Kazak asillerin geleneklerini sürdüren bir ailede büyümüş ve içinde olduğu çevre, hayal gücünü, eserlerini ve ilerideki siyasi faaliyetlerini etkilemiştir.
Czaykowski, Karol Różycki’nin alayında Kazak biriminde komutan olarak 1830 Kasım Ayaklanmasına Rusya’ya karşı katılmıştır. Ayaklanmanın yenilgisinden sonra birçok Polonyalı gibi Fransa’ya sürgüne gitmiştir. Sürgünde roman yazarlığına başlamıştır. Eserlerinde, Kazakları güzelleyip vatan hasretini satırlara döküp o dönemde Avrupa’da Orta Doğu’ya çok ilgi duyulduğu için Czaykowski popülarite kazanmış ve romanları birkaç dile çevrilmiştir. İnanışa göre Müslüman bir asker Vistula Nehri’nden atına su verirse, o zaman Polonya’nın bağımsızlığa kavuşacağı vardır, bu sebeple Wernyhora adlı romanın Czaykowski ‘nin kendi eserleri arasında özel yeri vardır. Czaykowski Paris’teyken, Fransa’da sürgünde olan Polonyalıları toplayan ve adı Hôtel Lambert olan siyasi kuruluşa katılmıştır. Bu kuruluşun başında olan Prens Adam Czartoryski, Czaykowski’yi 1841 yılında temsilcisi olarak İstanbul’a gönderip Polonyalı Şark Ajansı’nın ilk müdürü olarak atamıştır. Ajansın önde gelen hedeflerinden biri, Osmanlı’da yaşayan Slavlar arasında Rusya’nın nüfuzunu azaltmaktı.
İstanbul’dayken Czaykowski’nin hayat dostu ve en önemli danışmanı, Ludwika Śniadecka’ydı. Evleri seneler boyunca Polonya Şark Ajansı’nın asıl üssüne dönüşüp Pera’daki Polonyalı siyasi göçmenlerin siyasi merkezi olmuştur.
1848 Macar Devrimi’ne katılan birçok Macar ve Polonyalı asker Osmanlı’ya sığınmış ve Avusturya - Rusya, Osmanlı’dan bu sürgünlerin iadesini istemiştir. Bu sebepten dolayı 1849 yılında ortaya çıkan mülteci meselesinde Czaykowski kilit rol oynamıştır. Osmanlı’da gittikçe artan etkisi yüzünden Rus elçiliği Czaykowski’nin iadesini talep etmiştir. Czaykowski, İstanbul’da kalabilmek ve faaliyetlerine devam edebilmek için 1850 Aralık ayında İslam’ı kabul edip Mehmed Sadık ismini almıştır. Şark Ajansı’ndaki görevden vazgeçmesine rağmen Hotel Lambert ile iş birliğini sürdürmüş ve Osmanlı devlet adamları kendisini Polonyalıların siyasi temsilcisi olarak saymaya devam etmişlerdir. Kırım Savaşı (1853 – 1856) patlak verince Osmanlı generalliğine terfi ettirilen Sadık Paşa, komutasında olan Polonyalı subaylarla birlikte Slav gönüllülerden oluşan Kazak Süvarî Alayı kurmuştur. Savaş bittikten sonra Sadık Paşa Mecidiye Nişanı’na layık görülmüştür. Kazak Alayı ise, Bulgaristan, Tesalya ve Lübnan’a tayin edilmiştir.
Czaykowski’nin 1863 Ocak Ayaklanmasındaki tavrı tamamıyla Osmanlı’daki Polonyalılarla ayrılığa yol açmıştır. Polonyalıların milli mücadelesine katılmak isteyen ve Kazak Birliği’nden istifa eden askerlerine zorluk çıkarmasa da her şeyden önce kendisini Osmanlı askeri olarak gördüğü için Polonya’daki ayaklanmaya destek verememiştir.
1866 yılındaki Ludwika Śniadecka’nın ölümü sebebiyle Czaykowski ruhen bitap düşüp Osmanlı-Kazak askeri çalışmalarına son vermiştir. Yenilgiye uğradığını hisseden Sadık Paşa bütün hayatı boyunca karşısında mücadele ettiği Rus Panslavizm’ine fikren yaklaşmaya başlamıştır. 1870 yılında Osmanlı ordusundan istifa etmiştir. İki sene sonra Rus Çarıyla barışıp Rusya’ya gitmiştir. Bu adım hem Polonyalılar hem de Osmanlılar tarafından çok eleştirilmiştir. 1886 yılında Michał Czaykowski – Mehmed Sadık Paşa intihar etmiştir.
Czaykowski’nin oğlu Władysław – Muzaffer Paşa (1843 – 1907), Kırım Savaşı sırasında babasının çağırısı üzerine İstanbul’a gelip Kazak Süvarî Alayı’na katılmıştır. Sonrasında seneler boyunca Osmanlı ordusunda hizmet etmiştir. 1901 yılında Lübnan valiliğine atanmıştır.