Bałkany Zachodnie są dla Polski istotnym regionem, z którym chcemy zacieśniać i rozwijać współpracę, przede wszystkim po to, aby rozszerzać strefę stabilności i dobrobytu oraz wzmacniać bezpieczeństwo całego kontynentu.

Z roku na rok coraz lepiej układają się nasze relacje gospodarcze, w tym wymiana handlowa. Z Albanią (od 2009 r.), Czarnogórą (od 2017 r.) i Macedonią Północną (od 2017 r.) łączą nas więzi partnerskie w ramach NATO. Nasze zaangażowanie w regionie obejmuje także wkład osobowy na poczet misji UE (EULEX) i operacji NATO (KFOR) w Kosowie oraz Bośni i Hercegowinie (EUFOR Althea).

Głównym, ale nie jedynym, wymiarem wsparcia Polski dla Bałkanów Zachodnich jest polityka rozszerzenia Unii Europejskiej, która jest najlepszym motorem reform i rozwoju gospodarczego. Nasze poparcie dla rozszerzenia jest warunkowane postępami państw Bałkanów Zachodnich w procesie reform. W tym kontekście Polska przywiązuje specjalną wagę zwłaszcza do zbliżenia polityk zagranicznych państw regionu ze WPZiB UE.

Agresja Rosji na Ukrainę wpłynęła na zmianę percepcji zagrożeń i wyzwań geopolitycznych dla całego kontynentu, w tym dla Bałkanów Zachodnich. Niestabilność we wschodnim i południowym sąsiedztwie UE powoduje, że Unia, jej państwa członkowskie i kraje objęte polityką rozszerzenia muszą współpracować, żeby stawić czoło takim wyzwaniom jak dezinformacja inspirowana wpływami aktorów zewnętrznych, zagrożenia cybernetyczne, nielegalna migracja, przestępczość zorganizowana i inne zagrożenia hybrydowe.

Spośród państw Bałkanów Zachodnich na najbardziej zaawansowanym miejscu w procesie negocjacji akcesyjnych z UE znajduje się Czarnogóra (która otworzyła 33 rozdziały, z których tymczasowo zamknęła 3). Z kolei Serbia otworzyła negocjacje w 22 rozdziałach, jednakże utrzymuje najniższy stopień zgodności polityki zagranicznej z WPZiB. W przypadku Albanii i Macedonii Północnej zakończono pierwszy etap negocjacji (screening), tj. przegląd zgodności prawodawstwa z unijną acquis, przy czym Rada Europejska w grudniu 2023 r. postanowiła, że przejście do kolejnej fazy negocjacji z Macedonią Północną nastąpi, gdy państwo to wypełni swoje zobowiązanie do przeprowadzenia zmian konstytucyjnych, o których mowa w konkluzjach Rady z 18 lipca 2022 r. Również w grudniu 2023 r. Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji z Bośnią i Hercegowiną (która od 2022 r. posiada status kandydata) po tym gdy państwo to osiągnie niezbędny stopień zgodności z kryteriami członkostwa, co zostanie ocenione w sprawozdaniu zaplanowanym na marzec 2024 r.

Polska wspiera kandydatów i potencjalnych kandydatów na dwóch poziomach – politycznym i technicznym. Chcemy dzielić się naszym sukcesem transformacyjnym i doświadczeniem z niejednokrotnie trudnego procesu reform. Jesteśmy aktywnym członkiem tzw. Grupy Tallińskiej – nieformalnej grupy państw członkowskich, które wspierają proces rozszerzenia, walcząc o utrzymanie dynamiki otwierania kolejnych rozdziałów czy jak najbardziej „pro-rozszerzeniowe” stanowisko UE.

Polska popiera działania, które służą stopniowej integracji regionalnej, tj. maksymalnemu zintegrowaniu państw regionu jeszcze przed ich planowaną akcesją do UE. Stopniowa integracja państw regionu powinna sprzyjać realizacji celów politycznych: tj. pojednaniu i wzmacnianiu stosunków dobrosąsiedzkich, a także celów gospodarczych, tj. zacieśnianiu współpracy gospodarczej w regionie. W tym kontekście Polska podkreśla szczególne znaczenie prowadzonego pod egidą UE dialogu między Serbią i Kosowem.

Potwierdzeniem polskiego zaangażowania we wsparcie Bałkanów Zachodnich było także dołączenie Polski do Procesu Berlińskiego – zainicjowanego w 2014 roku formatu wielostronnego wspierającego współpracę regionalną Bałkanów Zachodnich i integrację państw tego regionu z UE -  oraz organizacja jednego ze szczytów PB w Poznaniu w 2019 roku. Innym przykładem jest wsparcie finansowe dla, utworzonego w celu realizacji agendy młodzieżowej Procesu, Biura Regionalnej Współpracy Młodzieży (en. Regional Youth Cooperation Office – RYCO) z siedzibą w Tiranie.

Polska z zadowoleniem przyjęła propozycję Komisji Europejskiej dotyczącą ustanowienia Planu Wzrostu dla Bałkanów Zachodnich. Ma on szansę stać się katalizatorem reform i instrumentem wspierającym powstawanie Wspólnego Rynku Regionalnego, którego celem jest pełniejsza integracja gospodarek regionu, a także zbliżenie ze Wspólnym Rynkiem UE poprzez realizację konkretnych inicjatyw takich jak ułatwienia w podróży między krajami regionu, obniżenie i znoszenie opłat roamingowych, czy też wzajemna uznawalność kwalifikacji zawodowych. Polska odnotowuje istotną i pozytywną rolę, jaką odgrywa Rada Współpracy Regionalnej (en. Regional Cooperation Council) we wspomaganiu realizacji założeń Wspólnego Rynku Regionalnego.

Modernizacja krajów regionu, także w wymiarze ekonomicznym, jest niezbędna dla ich jak najszybszego zbliżenia do UE, a tym samym rozszerzenia strefy stabilności i rozwoju na Europę Południowo-Wschodnią. Kierując się tymi przesłankami MSZ RP podjęło w grudniu 2023 r. decyzję o przekazaniu 500 tysięcy EUR na rzecz Western Balkans Investment Framework  (WBIF) – platformy finansowej Komisji Europejskiej, organizacji finansowych, państw członkowskich UE i Norwegii odpowiadającego za wdrażanie Planu Gospodarczego i Inwestycyjnego UE dla Bałkanów Zachodnich, w tym realizację projektów infrastrukturalnych (tym samym suma polskich wpłat na ten instrument wyniesie 2 mln EUR). Jest to istotne uzupełnienie działań politycznych i dyplomatycznych realizowanych przez nas w  regionie.

Polska wspiera ponadto Bałkany Zachodnie poprzez projekty pomocy rozwojowej realizowane i finansowane za pośrednictwem polskich placówek. Dzięki nim społeczności lokalne mogą np. zakupić sprzęt medyczny albo wyremontować szkołę. W 2023 r. realizowanych jest 18 projektów na kwotę ponad 442 tysięcy EUR.      

Ramą dla działań wszystkich resortów są Wytyczne polityki Rzeczypospolitej Polskiej wobec Bałkanów Zachodnich przyjęte przez Komitet do Spraw Europejskich w 2014 r.