Ministerstwo Spraw Zagranicznych stara  się aktywizować  środowiska polonijne w sprawach ważnych dla Polski, także w sferze promocji,  przestrzegając zasady równości, apolityczności, nieingerencji i poszanowania lojalności obywatelskiej Rodaków za granicą. 

Zapewnia ochronę i reprezentację polskiej mniejszości w zakresie przysługujących jej praw w oparciu o wielostronne umowy międzynarodowe, umowy dwustronne oraz utrwalone zwyczaje. Tam, gdzie  Polacy nie stanowią mniejszości narodowej w sensie prawnym, resort spraw zagranicznych dba, by prawa Polaków i Polonii były nie mniejsze niż te, które przysługują osobom innych narodowości. 

Ze względu na okoliczności i okres, w którym nastąpiło opuszczenie kraju można wyodrębnić następujące grupy: mniejszości polskie (mieszkające za granicą od pokoleń społeczności polskie o statusie prawnym mniejszości narodowych), Polonia (zróżnicowana zbiorowość - potomkowie dobrowolnych wychodźców z Polski, czasem nawet w 3 lub 4 pokoleniu), emigracja (osoby urodzone w Polsce, osiadłe na stałe za granicą), migracja poakcesyjna (osoby, które wyjechały po 2004 r. do państw UE po otwarciu rynków pracy, decyzja o pozostaniu za granicą nieugruntowana). 

Działania MSZ w zakresie polityki polonijnej dotyczą głównie sfery polityczno-prawnej, tj. monitorowania umów i regulacji międzynarodowych dot. rodaków za granicą, uwzględniania ich interesów w polityce zagranicznej, podejmowania niezbędnych interwencji w uzasadnionych przypadkach, inicjowania nowych rozwiązań i strategii politycznych. Jednocześnie MSZ zachowuje bieżący kontakt z grupami polonijnymi (głównie poprzez placówki) i wszechstronnie je wspiera, w tym finansowo, w ramach przydzielonych środków budżetowych. 
Ponadto MSZ: 

• realizuje zadania resortu spraw zagranicznych wytyczone w Rządowym Programie Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą, 
• odpowiada za wykonanie Ustawy o Karcie Polaka i Ustawy o repatriacji,
• zajmuje się kwestią wydawania legitymacji ucznia i nauczyciela polonijnego, 
• organizuje konkursy na projekty z zakresu infrastruktury polonijnej dla podmiotów pozarządowych,
• dofinansowuje produkcję telewizyjnych programów, które są emitowane na antenie Telewizji Polonia i TVP Wilno,
• nadzoruje merytorycznie i organizacyjnie Fundację Pomoc Polakom na Wschodzie.