Program badań

Badania osadów wodnych rzek i jezior wykonywane są w ramach podsystemu PMŚ – Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych i obejmują określenie zawartości metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków organicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Badania są wykonywane od 1990 roku. Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań sprawuje Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska.

Osady rzeczne. Punkty obserwacyjne zlokalizowane są: na zamknięciu zlewni, przy ujściach rzek dłuższych niż 50 km; na zamknięciu zlewni, przy ujściach rzek krótszych niż 50 km, jeśli odprowadzane są do nich ścieki z dużych ośrodków miejskich lub zakładów przemysłowych; w punktach rozmieszczonych wzdłuż biegu rzek dłuższych niż 100 km, zlokalizowanych na zamknięciu zlewni jednostkowej (m.in. Wisły, Odry, Warty, Narwi, Bugu, Pilicy, Sanu i Prosny); poniżej ujścia cieków i rzek dłuższych niż 50 km, poniżej dużych miast lub miast, w których zlokalizowane są zakłady przemysłowe; na rzekach dłuższych niż 50 km wpływających lub wypływających z terytorium Polski. Sieć obserwacyjna jest podzielona na punkty monitoringu podstawowego, w których osady do badań pobierane są corocznie oraz sieć monitoringu operacyjnego, w którym osady badane są, co trzy lata.

Osady jeziorne. Badania osadów wodnych jezior wykonywane są w jeziorach należących do sieci regionalnej monitoringu oraz w 22 jeziorach reperowych sieci krajowej monitoringu. Badania w jeziorach należących do sieci regionalnej wykonywane są, co kilka lat, najczęściej, co pięć, natomiast badania w jeziorach reperowych wykonywane są, co 2 lata.

Osady kanałów rzecznych i zbiorników zaporowych. Od 2010 roku rozpoczęto badanie osadów kanałów rzecznych i osadów gromadzących się w cofce zbiorników zaporowych.

Zakres oznaczeń chemicznych obejmuje:

Pierwiastki – srebro, arsen, bar, chrom, cyna, cynk, fosfor, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, rtęć, siarkę, srebro, stront, wapń, wanad, węgiel organiczny, żelazo;

Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) w tym: 19 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) tj. naftalen, acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(a)fluoranten, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, benzo(e)piren, perylen, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen, benzo(ghi)perylen) (oznaczenia wykonywane od 1998 roku, za wyjątkiem naftalenu i benzo(a)fluorantenu), 7 kongenerów polichlorowanych bifenyli (PCB) tj .PCB 28, PCB 52, PCB 101, PCB 118, PCB 138, PCB 153, PCB 180 (oznaczenia wykonywane od 2004 roku), Heksachlorobenzen (oznaczenia wykonywane od 2012 roku), 21 pestycydów chloroorganicznych - α-HCH, β-HCH, γ-HCH, δ-HCH, heptachlor, aldryna, epoksyd heptachloru, γ-chlordan, endosulfan I, endosulfan II α-chlordan dieldryna, izodryna, p,p’-DDE, p,p’-DDD, p,p’-DDT, endryna i aldehyd endryny, siarczan endosulfanu, keton endryny, p,p'-metoksychlor (oznaczenia wykonywane od 2004 roku, za wyjątkiem izodryny), polibromowane difenyloetery (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), chlorfenwinfos (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), trichlorobenzen i heksachlorobutadien (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), organiczne związki cyny (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), C10-13 chloroalkany (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), ftalan di(2-etyloheksylu) (DEHP) (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach), parametr AOX (oznaczenia wykonywane od 2013 roku w wybranych próbkach).

Od roku 2016 zakres wskaźników podlegających monitoringowi osadów dennych rzek i jezior uległ modyfikacji i obejmuje:

Zadanie obejmuje analizę laboratoryjną pobranych w 2016 roku próbek na zawartość:

pierwiastki (Ag, Al, As, Ba, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mg, Mo, N, Ni, Pb, Sn, Sr, V, Zn, Corg, Fe, Mn, P, S, Ti, K)
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (naftalen, fenantren, antracen, fluoranten, chryzen, benzo(a)piren, benzo(a)antracen, benzo(a)fluoranten, benzo(ghi)perylen, acenaftylen, acenaften, fluoren, piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(e)piren, indeno(1,2,3-c,d)piren, dibenzo(a,h)antracen, perylen) –
pozostałe związki:
- polichlorowane bifenyle (kongenery o nr 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180), pentachlorobenzen, heksachlorobenzen, γ-HCH, δ-HCH, β-HCH, α-HCH, heptachlor i epoksyd heptachloru, aldryna, endryna, dieldryna, izodryna, endosulfan, DDT (w tym izomer para-para), p,p’-DDE, p,p’-DDD- obowiązkowo we wszystkich ppk
- ftalan di(2-etyloheksylu), chloroalkany C10-C13, fluorki, chlorfenwinfos, bromowane difenyloetery (kongenery nr 28, 47, 99, 100, 153, 154), związki tributylocyny (kation tributylocyny), heksachlorobutadien, trichlorobenzeny – w wybranych ppk monitoringu corocznego rzek oraz we wszystkich ppk położonych na jeziorach reperowych;
nonylofenole (4-nonylofenol), oktylofenole (4-(1,1’,3,3’-tetrametylobutylo)-fenol), pentachlorofenol, trifluarlina, dikofol, kwas perfluorooktanosulfonowy i jego pochodne (PFOS), chinoksyfen, dioksyny i związki dioksynopodobne, cypermetryna, heksabromocyklododekan, chlordekon, heksabromodifenol, toksafen, alachlor, chlorpiryfos, aklonifen, bifenoks, cybutryna) – w wybranych ppk;
pH, przewodność elektrolityczna.

Dysponentem wyników badań osadów dennych rzek i jezior, znajdującej się bazie danych „OSADY”, jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Wyniki badań