Główny Urząd
Geodezji i Kartografii

Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej działa przy Głównym Geodecie Kraju na podstawie art. 8 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2021 r. poz. 1990).

Zasady funkcjonowania Komisji reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie trybu i zakresu działania Państwowej Rady Geodezyjnej i Kartograficznej i Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski oraz zasad wynagradzania ich członków (tekst jednolity aktu Dz.U. 2023 poz. 1985)

Skład Komisji powoływany jest przez Głównego Geodetę Kraju i obejmuje: przewodniczącego, zastępcę (zastępców) przewodniczącego, sekretarza, którym jest przedstawiciel Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, członków (ekspertów) powoływanych spośród poszczególnych dziedzin nauki tj.: językoznawstwa, geografii, kartografii i historii, oraz członków delegowanych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Obrony Narodowej.

Obecny skład Komisji został ustalony Zarządzeniem nr 16 Głównego Geodety Kraju z dnia 18 kwietnia 2024 r.

Przewodniczący:

• mgr Maciej Zych
  Główny Urząd Statystyczny

Wiceprzewodniczący:

• prof. dr hab. Andrzej Markowski
  emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego

Sekretarz:

• mgr Justyna Kacprzak
  Główny Urząd Geodezji i Kartografii

Członkowie:

• dr hab. Teresa Brzezińska-Wójcik
  Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
  Zakład Geografii Regionalnej i Turyzmu
• prof. dr hab. Andrzej Czerny
  Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
  Zakład Kartografii i Geomatyki
• mgr Sylwia Gil
• prof. dr hab. Romuald Huszcza
  Uniwersytet Warszawski
  Katedra Językoznawstwa Ogólnego, Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i Bałtystyki
  Uniwersytet Jagielloński, Zakład Japonistyki i Sinologii
• mgr Roman Janusiewicz
  Stowarzyszenie Kartografów Polskich
• mgr Sabina Kacieszczenko
• mgr Dariusz Kalisiewicz
  MaDar s.c. Spółka Edytorsko-Redakcyjna
• mgr Jerzy Ostrowski
  Polska Akademia Nauk
  Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania (od 2004 r. emeryt)
• dr hab. Jarosław A. Pietrow
  Uniwersytet Warszawski
  Instytut Lingwistyki Stosowanej
• płk rez. mgr Jerzy Pietruszka
  Szefostwo Geografii Wojskowej
  22 Wojskowy Ośrodek Kartograficzny
• mgr Agnieszka Reszke
  Ministerstwo Spraw Zagranicznych
  Protokół Dyplomatyczny
• dr hab. Tomasz Wites, prof. UW
  Uniwersytet Warszawski
  Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
• dr Wojciech Włoskowicz 
  Polska Akademia Nauk
  Instytut Języka Polskiego
• prof. dr hab. Ewa Wolnicz-Pawłowska
  Uniwersytet Warszawski
  Wydział Lingwistyki Stosowanej
• dr Bogusław R. Zagórski
  Instytut Ibn Chalduna
  Collegium Civitas

Zadania Komisji:

• opiniowanie wniosków kierowanych do Komisji w sprawie ustalenia oryginalnego brzmienia i pisowni nazw obiektów geograficznych położonych poza granicami Polski oraz opracowywanie wykazów tych nazw,
• ustalanie brzmienia i pisowni polskich nazw obiektów geograficznych położonych poza granicami Polski,
• opracowywanie urzędowych wykazów polskich nazw obiektów geograficznych położonych poza granicami Polski,
• ustalanie zasad latynizacji nazw obiektów geograficznych zapisywanych oryginalnie niełacińskimi systemami pisma,
• współdziałanie z organizacjami międzynarodowymi i odpowiednimi organami innych państw, zajmującymi się problematyką standaryzacji nazw geograficznych,
• reprezentowanie Polski na konferencjach międzynarodowych poświęconych problematyce standaryzacji nazw geograficznych,
• opiniowanie publikacji i wydawnictw z zakresu nazewnictwa geograficznego obiektów położonych poza granicami Polski,
• proponowanie do użytku międzynarodowego obcojęzycznych form nazw ważniejszych obiektów geograficznych położonych na terytorium Polski.

Publikacje Komisji

Wynikiem pracy Komisji są m.in. wydawane wykazy polskich nazw obiektów geograficznych położonych poza granicami Polski, przewodniki toponimiczne, zasady latynizacji.
Zgodnie z zapisem § 3 ust.1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie trybu i zakresu działania Państwowej Rady Geodezyjnej i Kartograficznej i Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasad wynagradzania ich członków, Komisja opracowuje urzędowe wykazy polskich nazw państw, terytoriów niesamodzielnych, jednostek administracyjnych, miejscowości, obiektów fizjograficznych oraz innych obiektów geograficznych położonych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze współrzędnymi geograficznymi obiektów. Realizując zapis wyżej wymienionego rozporządzenia Komisja opracowała dwie urzędowe publikacje:

1. Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych (wyd. 7, 2023)

W wykazie umieszczono 195 państw uznawanych przez Rzeczpospolitą Polską (tj. 193 państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych, Kosowo i Watykan) i 69 terytoriów niesamodzielnych. Załącznikiem do wykazu jest lista trzech terytoriów o nieustalonym lub spornym statusie międzynarodowym. Podano poprawną pisownię nazw krajów i ich stolic, którą Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG) zaleca do powszechnego użytku w polskich tekstach – w encyklopediach, przewodnikach turystycznych, podręcznikach, pracach pisanych w celu otrzymania stopnia naukowego, w prasie i mediach elektronicznych, a zwłaszcza na mapach. Publikacja uwzględnia uchwały Komisji podjęte do dnia 14 czerwca 2023 roku.

Zawarte w wykazie nazwy państw, terytoriów i ich stolic uzyskały akceptację Ministerstwa Spraw Zagranicznych; z MSZ pochodzą przypisy wyjaśniające status lub nazwy państw i terytoriów. Przymiotniki od nazw państw i terytoriów oraz nazwy mieszkańców podano zgodnie z opinią wydaną przez Zespół Ortograficzno-Onomastyczny Rady Języka Polskiego. Również z językoznawcami konsultowana była podana w wykazie odmiana nazw.

Dla każdego państwa podano następujące informacje:

• skróconą polską nazwę państwa w mianowniku, dopełniaczu i miejscowniku
• oficjalną (rozwiniętą) polską nazwę państwa w mianowniku, a w przypadku nazw, których odmiana może sprawiać kłopoty, również w dopełniaczu i miejscowniku
• nazwę języka lub języków urzędowych danego państwa
• skróconą nazwę państwa w języku (językach) urzędowym
• pełną oficjalną nazwę państwa w języku (językach) urzędowym
• przymiotnik od polskiej nazwy państwa (w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego)
• polskie nazwy obywateli państwa w rodzaju męskim i żeńskim liczby pojedynczej oraz w liczbie mnogiej rodzaju męskiego
• nazwę stolicy (lub stolic) państwa używaną w języku polskim
• nazwę stolicy (lub stolic) w języku (językach) urzędowych

Terytoria niesamodzielne

Hasła w wykazie nazw terytoriów niesamodzielnych mają układ analogiczny do wykazu nazw państw. Obok nazwy hasłowej określono położenie danego terytorium (część świata, a w wyjątkowych
wypadkach ocean). Następnie podano jego przynależność polityczną (formę zależności i nazwę państwa) – informacja ta pochodzi z Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W wielu wypadkach od nazwy terytorium nie tworzy się przymiotników lub nazw mieszkańców, a niektóre terytoria niesamodzielne nie mają stolicy. W tych wypadkach hasła skrócono, opuszczając puste pozycje.

Terytoria o nieustalonym lub spornym statusie międzynarodowym

W załączniku umieszczono trzy terytoria o szczególnym statusie międzynarodowym. W bieżącym wydaniu zrezygnowano z uwzględnienia terytoriów separatystycznych, które jednostronnie proklamowały niepodległość, a które nie są uznawane przez Rzeczpospolitą Polską.  Hasła mają układ podobny do haseł terytoriów niesamodzielnych. Pod nazwą hasłową określono status danego terytorium.

Zgodnie z § 3 ust. 3 wyżej wymienionego rozporządzenia urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych publikowany jest w celu stosowania przez podmioty wykonujące zadania publiczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata (wyd. 2, 2019)

W wykazie uwzględniono obiekty, dla których zalecane są polskie nazwy geograficzne, takie jak Paryż, Gwinea, Wyspy Japońskie, Andy, Zatoka Omańska. Brak w nim zaś obiektów, dla których takie nazwy nie istnieją lub nie są zalecane – w tym także obiektów mających nazwy powszechnie stosowane w języku polskim jak Berlin, Amsterdam, Lombardia, Alaska, Tasmania, Jawa, Niger, które – pomimo że dobrze ugruntowane w polszczyźnie – są identyczne z nazwami oryginalnymi tych obiektów (tzn. w języku polskim stosowane są endonimy). Nie podano także nazw obiektów w całości leżących na obszarze Polski.
Publikacja, będąca aktualizacją wydania 1. z 2013 r., uwzględnia uchwały Komisji podjęte do dnia 20 listopada 2019 roku. W wykazie podano polskie nazwy dla 13 599 obiektów geograficznych.
W porównaniu do wcześniejszych opracowań, w niniejszym Komisja rozszerzyła znacznie liczbę zalecanych polskich nazw dla obiektów geograficznych (głównie miejscowości), leżących przed II wojną światową w granicach Polski. Z tego względu rozbudowane zostały wykazy polskich nazw z obszarów Litwy, Białorusi i Ukrainy. Liczne polskie nazwy podano także dla obszaru Czech zamieszkanego przez Polaków (Zaolzie) oraz dla słowackiej części Tatr. Ponadto szerzej niż we wcześniejszych wykazach uwzględniono pseudoegzonimy (zwłaszcza dla obiektów, których nazwy oryginalnie zapisywane są niełacińskimi systemami pisma) oraz znacząco rozbudowano polskie nazewnictwo obszarów chronionych i jednostek administracyjnych.
Dla wymienionych w wykazie obiektów geograficznych podane zostały nazwy dwóch rodzajów: polskie nazwy geograficzne (egzonimy i pseudoegzonimy) oraz odpowiadające im nazwy oryginalne (endonimy – nazwy obiektów geograficznych w językach używanych na obszarze, gdzie dany obiekt się znajduje). Należy podkreślić, że Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej standaryzuje wyłącznie polskie nazwy, nie zajmuje się zaś standaryzacją endonimów, a zawarte w wykazach egzonimy i pseudoegzonimy są jedynymi zalecanymi przez Komisję polskimi nazwami geograficznymi. Niewymienienie danego obiektu jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że Komisja nie zaleca dla niego polskiej nazwy, nawet jeżeli taka spotykana jest w niektórych publikacjach. Powodem braku nazwy w wykazie może być także to, że obiekt jest mało znaczący lub przestał istnieć.
Dla nazw w językach posługujących się pismami niełacińskimi podano zapis zlatynizowany zgodnie z zasadami, które Komisja zaleca do stosowania w Polsce dla nazw geograficznych z danego języka. W przypadku większości takich języków podano zapis zarówno w polskiej transkrypcji, jak i w transliteracji. Wyjątkiem jest tu kilka języków azjatyckich oraz lokalnych języków urzędowych, dla których zalecono stosowanie tylko międzynarodowej latynizacji. Warto podkreślić, że zapis w polskiej transkrypcji nie oznacza, że mamy do czynienia z polską nazwą – pomimo zapisu polskimi literami nazwa pozostaje endonimem.
Wykaz podzielony został na osiem części (rozdziałów): siedem z nich odpowiada tradycyjnie wydzielanym częściom świata (Europie, Azji, Afryce, Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Australii i Oceanii, Antarktyce), ósma poświęcona została obiektom podmorskim. Przyporządkowanie poszczególnych państw i terytoriów do części świata ma w wykazie jedynie charakter porządkowy, a dokonano go biorąc pod uwagę geografię fizyczną; w przypadku terytoriów wyspiarskich przyporządkowanie ich do poszczególnych części świata jest często dyskusyjne. Poszczególne rozdziały rozpoczyna lista zalecanych polskich nazw wielkich jednostek regionalnych, które ze względu na swoją wielkość przekraczają z reguły powierzchnie kilku krajów – oraz nazw oceanów. Następnie zamieszczono nazwy według uporządkowanych alfabetycznie państw i terytoriów niesamodzielnych.
Nazwy obiektów geograficznych z obszarów poszczególnych państw lub terytoriów ułożono z podziałem na kategorie. Hasła odnoszące się do poszczególnych obiektów zawierają na początku nazwę spolszczoną: egzonim (zapisany pismem pogrubionym prostym) lub pseudoegzonim (zapisany pogrubioną kursywą). Następnie podana jest nazwa oryginalna (endonim) w języku urzędowym – albo nazwy oryginalne, jeśli obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy lub dany obiekt ma urzędowe nazwy w kilku językach. Dla niełacińskich systemów pisma podano zlatynizowany zapis nazwy, czyli przekonwertowany na alfabet łaciński. W tych przypadkach najpierw podana jest transliteracja, oznaczona skrótem trl., a następnie transkrypcja (oznaczona skrótem trb.) nazwy oryginalnej, czyli fonetyczna konwersja nazwy na język polski, z reguły przy użyciu liter polskiego alfabetu. Po nazwach zamieszczone zostały współrzędne geograficzne obiektu. Podano je dla wszystkich obiektów, z wyjątkiem państw i terytoriów niesamodzielnych oraz wielkich jednostek regionalnych i oceanów. Dla większości obiektów powierzchniowych podane zostały współrzędne środka optycznego, dla miejscowości starano się podać współrzędne centrum. Dokładność podanego zapisu zależy od wielkości obiektu – dla obiektów najmniejszych, np. szczytów lub przylądków, podano współrzędne z dokładnością do jednej sekundy, dla obiektów największych, np. rozległych regionów, z dokładnością do kilku stopni. Dla obiektów liniowych podano współrzędne obu krańców. Dla rzek są to współrzędne początku oraz ujścia do innego cieku lub zbiornika wodnego, przy czym brany jest tu pod uwagę nazewniczy punkt widzenia, tzn. jako początek przyjęty jest punkt, od którego dla cieku zalecana jest dana polska nazwa.
Jeżeli podawane są polskie nazwy wariantowe (np. Wyspy Liparyjskie i Wyspy Eolskie), to nazwa pierwsza w kolejności jest tą, którą Komisja uważa za najwłaściwszą, uznając jednak pozostałe za dopuszczalne. Polskie nazwy poprzedzone skrótem ofic. są oficjalnymi (długimi) formami nazwy, stosowanymi zwłaszcza dla państw, terytoriów i jednostek administracyjnych. Czasem podawany jest tylko egzonim; oznacza to, że dany obiekt geograficzny nie jest nazywany w kraju, w którym jest położony lub nie znaleziono poprawnej oryginalnej nazwy tego obiektu. W nawiasach prostokątnych zostały umieszczone dodatkowe informacje i uwagi, takie jak: informacja o położeniu obiektu transgranicznego w innych państwach, dodatkowa charakterystyka obiektu lub jego położenia, informacja o położeniu części miejscowości w granicach miejscowości samodzielnej, wybrane nazwy historyczne obiektu.
Na końcu publikacji zamieszczono skorowidz wszystkich uwzględnionych w wykazie polskich nazw.