Rewitalizacja stopnia wodnego Malczyce – łagodzenie skutków susz i przywracanie szlaku żeglugowego Odry
Położony we wsi Rzeczyca w gminie Środa Śląska stopień wodny Malczyce został zbudowany w celu retencjonowania wody, co pozwala na odbudowanie poziomów wód gruntowych w dolinie rzeki Odry na odcinku Brzeg Dolny – Malczyce, a tym samym przeciwdziała skutkom suszy. Jest to najniżej położony stopień Odrzańskiej Drogi Wodnej, znajdujący się na 300. kilometrze szlaku żeglugowego. Realizacja inwestycji była kluczowa z uwagi na postępujące przesuszanie obszarów przyległych do rzeki.
Stopień wodny Malczyce stanowi trzyprzęsłowy jaz klapowy. Jest to zapora ziemna oparta o ściankę stalową, wzmocnioną zabezpieczeniami kamiennymi i betonowymi. Posiada przepławkę dla ryb umożliwiającą im swobodne poruszanie się w górę i w dół rzeki. Znajdująca się przy stopniu wodnym śluza ma IV klasę żeglowności. Dzięki wybudowaniu stopnia wodnego Malczyce droga wodna wydłużyła się o 17,5 km.
Historia stopnia wodnego Malczyce rozpoczęła się kilkadziesiąt lat temu, sama budowa obiektu trwała ponad 20 lat. Oddanie go do użytku nie zakończyło jednak prac budowalnych, realizowane są bowiem kolejne inwestycje w tzw. cofce stopnia wodnego mające przede wszystkim na celu przeciwdziałanie suszy, a także pomoc w zarządzaniu zagrożeniem powodziowym.
Po wybudowaniu w 1959 roku stopnia wodnego w Brzegu Dolnym koryto rzeki poniżej tego stopnia uległo znacznemu zniszczeniu wskutek erozji dennej. Według badań prowadzonych od 1970 roku przez Akademię Rolniczą we Wrocławiu poziom wód gruntowych obniżył się od 44 cm w odległości 550 m od rzeki do 65 cm w odległości 120 m. Ostatecznie w ciągu ponad 50 lat eksploatacji stopnia Brzeg Dolny jako ostatniego na Odrze poziom zwierciadła wody poniżej Brzegu Dolnego obniżył się aż o 2,5 m. Tereny te to przede wszystkim grunty orne, cenne lasy łęgowe i łąki, które w coraz większym stopniu ulegały przesuszeniu. Zjawiska erozyjne doprowadziły także do zwężenia szlaku żeglownego i zmniejszenia głębokości tranzytowych. Choć problem nasilał się od dziesięcioleci, budowa stopnia wodnego Malczyce ruszyła dopiero po powodzi tysiąclecia w 1997 roku. Kilkukrotnie wstrzymywana, ostatecznie trwała ponad 20 lat. Dzięki intensywnym pracom i skutecznemu finansowaniu budowy w latach 2016–2020 stopień wodny Malczyce jako obiekt piętrzący został od strony technicznej zakończony. Sfinalizowane zostały także prace związane z wyposażaniem elektrowni wodnej Malczyce, dzięki czemu udało się osiągnąć kolejny z celów inwestycji związany z produkcją „zielonej” energii elektrycznej.
Ważnym etapem realizowanym obecnie jest wykonanie robót budowlanych w cofce stopnia wodnego Malczyce. Mają one na celu zwiększenie poziomu piętrzenia na stopniu wodnym Malczyce, tak by stał się skutecznym wsparciem dla budowli w Brzegu Dolnym. Inwestycja będzie realizowana w latach 2023–2026 w ramach programu wieloletniego „Ochrona przeciwpowodziowa i osiągnięcie korzystnego bilansu wodnego w rejonie Odry Środkowej – cofka stopnia wodnego Malczyce”, uchwalonego przez Radę Ministrów w lipcu 2022 roku. Na jego wykonanie budżet państwa przeznaczy 210 milionów złotych.
Malczyce to obowiązkowy przystanek na Szlaku Odry dla różnego rodzaju aktywności turystycznych. Jego położenie u zbiegu wielu tras komunikacyjnych daje mu rangę węzła na Szlaku Odry. Jest świetną bazą wypadową do podróżowania kajakiem, zwłaszcza na niezwykle ciekawym odcinku Brzeg Dolny – Malczyce. Obiekt jest również gratką dla miłośników hydrotechniki, trzeba bowiem zaznaczyć, że realizowane na nim inwestycje należą do największych w kraju.
