Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej wprowadziła system świadectw efektywności energetycznej tzw. „białych certyfikatów”, jest to mechanizm stymulujący i wymuszający zachowania prooszczędnościowe. 

Na przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło lub paliwa gazowe odbiorcom końcowym ustawa nakłada obowiązek pozyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki określonej ilości świadectw efektywności energetycznej lub uiszczenia opłaty zastępczej.

Do wydawania tych świadectw oraz ich umarzania upoważniony jest Prezes URE, a wynikające z nich prawa majątkowe są zbywalne i stanowią towar giełdowy podlegający obrotowi na Towarowej Giełdzie Energii.

Białe certyfikaty, czyli świadectwa efektywności energetycznej, można było otrzymać za wykonane już działanie proefektywnościowe lub takie, które dopiero jest w planach.

Świadectwo efektywności energetycznej można otrzymać za działanie, w wyniku którego roczna oszczędność energii jest nie mniejsza niż 10 ton oleju ekwiwalentnego (toe) lub też za grupę działań tego samego rodzaju, których łączny efekt przekroczy 10 toe.

Katalog inwestycji pro-oszczędnościowych został ogłoszony w drodze obwieszczenia Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2012 r.

Przedsiębiorca mógł uzyskać daną ilość certyfikatów na podstawie przetargu na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej ogłaszanego przez Prezesa URE.

Prezes URE w latach 2012-2016 ogłosił pięć przetargów na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej.

Pierwszy przetarg ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 31 grudnia 2012 r.,  został rozstrzygnięty w dniu 31 sierpnia 2013 r., a jego wyniki ogłoszono w dniu 13 września 2013 r. Z 212 ofert zostało wybranych 102 ofert na pulę certyfikatów 20 698,730 toe z dostępnej puli 550 000 toe, co stanowiło 3,8%.

Drugi przetarg ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 27 grudnia 2013 r., został rozstrzygnięty w dniu 29 października 2014 r. Wyniki ogłoszono w dniu 7 listopada 2014 r. - z 484 ofert zostało wybranych 302 oferty na pulę certyfikatów 57 180,146 toe z dostępnej puli 1 368 296 toe, co stanowiło 4,2%.

Trzeci przetarg ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 19 grudnia 2014 r., został rozstrzygnięty w dniu 21 września 2015 r., a jego wyniki zostały ogłoszone 7 października 2015 r. Z 736 przesłanych ofert, wybrano 502 oferty na pulę certyfikatów 149 886,169 toe z dostępnej puli 2 179 481 toe, co stanowiło 6,9%.

Czwarty przetarg ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 29 grudnia 2015 r. został rozstrzygnięty w dniu 5 lipca 2016 r., a jego wyniki zostały ogłoszone w dniu 6 lipca 2016 r. Z 1120 wybrano 983 oferty na pulę certyfikatów 495 023,296 toe z dostępnej puli 1 973 560,000 toe, co stanowiło 25,083%. 

Ostatni, piaty przetarg na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej został ogłoszony przez Prezesa URE w dniu 21 września 2016 r., a jego wyniki zostały ogłoszone w dniu 20 lipca 2017 r. Złożono 2425 ofert z których wybrano 2065 ofert na pulę certyfikatów 806 743,129 toe z dostępnej puli 1 477 956 toe, co stanowiło 54,6%. 

Szczegółowe informacje odnośnie wszystkich przetargów można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Regulacji Energetyki w zakładce efektywność energetyczna http://bip.ure.gov.pl/bip/efektywnosc-energetyczn/przetargi.

Ustawa z 20 maja 2016 r. zmodyfikowała obecny system białych certyfikatów - podmioty zobowiązane (przedsiębiorstwa sprzedające energię elektryczną, ciepło lub paliwa gazowe odbiorcom końcowym):

1. mają zrealizować przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej u odbiorcy końcowego, lub
2. uzyskać/zakupić białe certyfikaty, które przedstawią do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki.

W szczególnych przypadkach obowiązek można rozliczyć opłatą zastępczą, jednak sposób ten zostaje stopniowo wyeliminowany (tylko 30% obowiązku w 2016 r., 20% w 2017 r., 10% w 2018).

Nowe przepisy znoszą obowiązek organizacji przetargu na świadectwa efektywności energetycznej. Aby uzyskać białe certyfikaty należy złożyć do Prezesa URE wniosek o świadectwo efektywności energetycznej wraz z audytem efektywności energetycznej. Wzór wniosku o wydanie świadectwa oraz informacje związane z otrzymaniem białego certyfikatu zamieszczone są na stronie URE.

Szczegółowa lista przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej za które można otrzymać białe certyfikaty jest opublikowana w obwieszczeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 listopada 2021 r. (M.P. 2021, poz. 1188).

Informacja o każdym wydanym świadectwie efektywności energetycznej jest umieszczona w wykazie prowadzonym przez URE na stronie w zakładce efektywność energetyczna. 

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o efektywności energetycznej oraz niektórych innych ustaw rozszerzyła katalog podmiotów zobligowanych o podmioty paliwowe wprowadzające do obrotu paliwa ciekłe. Obowiązek dla podmiotów paliwowych ma charakter progresywny, zaczynając od     0,2% w 2021 r. i 2022 r., 0,4% w 2023 r. i 2024 r.,  0,5% w 2025 r.,  0,6% w 2026 r., 0,7% w 2027 r., 0,8% w 2028 r.,  0,9% w 2029 r., 1% w 2030 r. i w każdym kolejnym roku. Również w przypadku podmiotów paliwowych istnieje możliwość realizacji obowiązku przez uiszczenie opłaty zastępczej na poziomie 20% obowiązku za 2021 i 2022 rok, 10% obowiązku za 2023, 2024 i 2025.

Dla pozostałych podmiotów zobowiązanych realizacja obowiązku może także zostać zrealizowana przez uiszczenie opłaty zastępczej pod warunkiem, że w transakcjach sesyjnych w ciągu roku kalendarzowego podmiot nie nabył praw majątkowych wynikających ze świadectw efektywności energetycznej gdyż ich cena była wyższa niż wysokość jednostkowej opłaty zastępczej lub z uwagi na niewystarczająca liczbę ofert sprzedaży tych praw.

Dodatkowo ustawa wprowadziła możliwość realizacji obowiązku w ramach programów bezzwrotnych dofinansowań w celu współfinansowania przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej. Wartości referencyjne oszczędności energii finalnej oraz sposób obliczania tych wartości, niezbędne do określenia ilości zaoszczędzonej energii finalnej w ramach programów bezzwrotnych dofinansowań określa Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 22 listopada 2021 r. (Dz. U. z 2021 r. poz. 2172).